Çalışan Kadının Aile Bütçesine Katkıda Bulunmasının İslam Hukuku Açısından İncelenmesi

Year 2025, Issue: 41, 1 - 23, 30.11.2025

Canan Tatar

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1613812

Abstract

Günümüzde kadının çalışması yaygın bir hale gelse de onun çalışmasına ve kazancının değerlendirilmesine ilişkin tartışmalar güncelliğini korumaktadır. Evin malî idaresinden kimin hangi oranda sorumlu olduğu konusu, özellikle karı-kocanın birlikte çalıştığı çift gelirli ailelerde, eşler arasındaki en problemli meselelerden birini teşkil etmektedir. Meseleyi böylesi bir problematik noktasına taşıyan husus, kadının aile bütçesine katkıda bulunmak zorunda olup olmadığına yönelik sorudur. Makale, fıkıhta bu soruya nasıl yaklaşıldığını ve ne tür çözümler sunulduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Fıkıhta kadının genel olarak evin tertip ve düzeni ile çocukların bakımını sağlaması, kocanın ise dışarıda çalışarak kazanç elde etmesi gerektiği şeklinde yaygın bir anlayış bulunmaktadır. Genel olarak aile hukukunun çerçevesi de evlilik sözleşmesiyle birlikte eşlerin sahip olduğu hak ve sorumluluklardan hareketle belirlenmiştir. Bu hak ve sorumlulukların, hem evin malî ve genel anlamdaki idaresi hususunda hem de kadının aile bütçesine katkıda bulunmasına ilişkin meselelerde etkin bir rolü olduğu için, fıkıhta konuyla ilgili tüm teorinin neredeyse bu zemine dayandığı görülmektedir. Konuya dair tartışmanın temelinde ise genellikle kadının çalışmasıyla ilgili meseleler yer almaktadır. Çünkü kadının aile bütçesine katkısının söz konusu olması durumu, çalışması ve bunun sonucunda elde ettiği kazançla ilgili değerlendirmelerin ikinci adımını oluşturmaktadır. Her ne kadar bu durum konunun, kadının çalışmasına ilişkin tartışmalı hususlardan bağımsız olarak ele alınmasını zorlaştırsa da makalede kadının çalışmasıyla ilgili tartışmalı hususlardan ziyâde, çalışan kadının kazancının/maaşının ne şekilde değerlendirileceğine ve aile bütçesine katkıda bulunmasının gerekli olup olmadığına odaklanılacaktır. Bununla birlikte kadının çalışması hususuna değinmeyi gerektiren noktaların varlığı, sınırlı da olsa bu tartışmalara yer vermeyi gerektirecektir. Bu bağlamda mesele, kadının çalışması sonucunda elde ettiği kazancın, evin malî idaresi hususunda ona bir sorumluluk yükleyip yüklemediği açısından incelenecektir. Yapılan araştırma sonucunda konuya daha çok eşlerin hak ve sorumlulukları açısından yaklaşıldığı, ailenin ve toplumun maslahatının öncelendiği ortaya konulacaktır. Çalışma, klasik ve modern dönemdeki fakihlerin görüşleri birlikte ve karşılaştırmalı şekilde analiz ederek kadının aile bütçesine katkıda bulunmasını, hem teorik ve pratik açıdan ele alması hem de eşler arasında çıkması muhtemel sorunlara yönelik çözüm önerileri sunan yaklaşımlara yer vermesi açısından literatürdeki diğer çalışmalardan ayrılmaktadır.

Keywords

İslam Hukuku , Kadın , Aile Bütçesi , Malî İdare , Hak ve Sorumluluk.

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur. (Bu makale “İslam Hukukunda Bir Eş Olarak Kadının Ailedeki Ekonomik Konumu” isimli doktora tezinden istifade edilerek üretilmiştir).

Analysing The Contribution of the Working Woman to the Family Budget in Terms of Islamic Law

Abstract

Although women’s participation has become widespread , debates concerning their employment and the treatment of their earnings persist.. in dual-income families the issue of who is responsible for the financial management of the house and to what extent, a key point of contention between spouses. At the heart of this debate lies the question of whether women are obliged to contribute to the family budget. The article examines to reveal how this question is approached in fiqh and what kind of solutions are offered. Classical fiqh generally assigns domestic management and childcare to women, while men are expected to support the family financially. The broader framework of family law is determined by the rights and duties codified in the marriage contract. Because these rights and responsibilities shape both the financial and overall governance of the house and directly inform debates over a women's contribution to the family budget, it is seen that almost the entire fiqh discourse is based on this foundation. The discussion is driven chiefly by questions abut women's employment. A women's financial contribution becomes secondary inquiry after the legitimacy and scope of her work, and the income it yields, have been assessed. This interdependence makes it difficult to treat the topic apart from the controversial issues on women employment; nevertheless the present article focuses on the juridical evaluation of a working woman’s earnings, specifically, whether she should contribute to the family budget, while touching on broader employment debates only where essential for context.
The study examines whether a woman's income imposes a legal duty to manage or subsidize household finances. The findings show that, this issue is within the framework of reciprocal spousal rights and duties, consistently prioritizing the welfare of both family and society. The study fills the gap in the literature by integrating theoretical analysis with practical implications, offers fresh insight and proposes fiqh-based solutions to potential marital disputes in dual-income households.

Keywords

Islamic Law , Woman , Family Budget , Financial Administration , Rights and Responsibilities.

Ethical Statement

This article has been derived from the doctoral dissertation entitled “The Economic Status of Women as a Spouse in Islamic Law.” (This article is derived from the doctoral dissertation entitled “The Economic Status of Women as a Spouse in Islamic Law.”)

References

• Acar, Halil İbrahim. İslam Hukukunda Kadınlara Yönelik Hükümler, İstanbul, Ensar Yayıncılık, 2021.
• Adnan Şevâbek. Amelü’l Mer’e fi’l Fıkhi’l İslâmî, Amman: Dârü’l Esediyye, 2007.
• Albayrak, Şule, Kadın Olmak (İslam, Gelenek, Modernlik ve Ötesi), İstanbul, İz Yayıncılık, 2019.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa Hanefi. el-Binâye fî şerhi'l-Hidâye, 12 Cilt. Beyrut: Dârü'l Fikr, 1990.
• Azizova, Elnure. Hz. Peygamber Döneminde Çalışma Hayatı ve Meslekler, İstanbul: İsam Yayınları, 2018.
• Baltacı, Ali. “Nitel Araştırma Süreci: Nitel Bir Araştırma Nasıl Yapılır?”, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C: 5/1, (2019), 368-388. https://doi.org/10.31592/aeusbed.598299
• Buhâri, Burhanüddin Mahmûd b. Ahmed b. Abdilaziz Merğinânî Burhaneddin. el-Muhitü’l-Burhânî fî’l-fıkhi’n-Nu’mani, thk. Ahmed İzzû İnâye ed-Dımaşkî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-Arabi, 2003.
• Buhâri, Ebû Abdillah Muhammed b.İsmail. Sahîhu’l-Buhârî, thk. Mustafa Dîb el-Buga, 5 Cilt. 2. Basım. Dimaşk: Dâru Ulûmu’l-İnsâniyye, 1993.
• Buhûtî, Selahuddin Mansûr b. Yunus. Keşşâfu’l-kınâ‘ an metni’l-İkna‘, thk. Muhammed Emin Zinnâvi, Beyrut: Âlemu’l Kütüb, 1997.
• Büceyrimi, Süleyman b. Muhammed b. Ömer. Büceyrimi ale'l-hatib, 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l Kütübi’l İlmiyye, 1996.
• Cefrî, Usâme b. Hâşim b. İdrûs. El-Âsâru’l İktisâdiyye ve’l İctimâiyye liameli’l Mer’e, Suud: Doktora Tezi, 2000.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî. Kitâbu Ahkâmi'l-Kur’ân, thk. Muhammed es-Sadık el-Kamhavi, 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, “t.y.”
• Çalış, Halit. “Teberru Ehliyeti Bağlamında Kadının Mâli Özerkliğinin Erkeğin İznine Bağlanması”, Marife, 4/1,(2004), 7-28.
• Demiröven, Necla Yasdıman. Kur’an-Sünnet-Fıkıh Bağlamında Kadının Evlilikteki Hakları, Cemre Yayıncılık, İzmir, 2013.
• Derdîr, Ebu’l-Berekât Sîdî Ahmed b. Muhammed. eş-Şerhu’s- sağîr alâ Akrabi’l-mesâlik ilâ mezhebi’l-İmâm Mâlik, nşr. Mustafa Kemal Vasfî, 4 Cilt. Kahire: Dâru’l Meârif, “t.y.”
• Desûki,Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü’t Desûki, 4 Cilt. Dârü’l Fikr, “t.y.”
• Dureynî, Muhammed Fethi. el-Hak ve meda sultani'd-devle fî takyidihi, Beyrut : Müessesetü'r- risâle, 1984.
• Dünya, Şevki Ahmed. “el- İslâmu ve devru’l usreti fi’l müctemi‘ ve mevkıi’l mer’e fîhi”, Mecelletü Mecmau’l Fıkhı’l İslâmî ed-Düvelî, 4/17 ( 2009), 133-164.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi es-Sicistani. Sünenu Ebû Dâvud, thk. Muhammed Avvame, Cidde, 4 Cilt. Dârü’l-Kıble li’s-Sekâfeti İslâmiyye, 1998.
• Ebû’l Basl, Abdu’n-Nâsır Mûsa “el-Hilâfâti’z- Zevciyyeti havli ishâmi’l mer’eti’l Âmileti fi Mâliyyeti’l Usreti”. Mecelletü’l Mecmau’l Fıkhı’l İslâmî ed-Duvelî, İhtilâfâtu-z Zevc ve Zevceti’l Muvazzafati, 1/16 (2007). 385-416.
• Görgülü, Hasan Ali “İslam Hukukunda Kadının Malî Velâyeti ve Mal Varlığı Üzerindeki Tasarruf Ehliyeti”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14, (2005), 25-57.
• Hân,Vahyeddîn. el- Mereti beyne’l İslam ve’l Hudârati’l Garbiyye, ter. Seyyid Reîs Ahmed en- Nedvî, Dâru’l Vefâ, 1994.
• Hattâb, Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed Ruaynî. Mevâhibu’l-Celîl li şerhi Muhtasarı Halîl, nşr. Zekeriyyâ Umeyrât, 5 Cilt. Riyad: Dâru’l Âlemu’l Kütüp, 2003.
• Havlî, Hind Mahmûd. Amelü’l Mer’e (Davâbituhu, Ahkâmuhu ve Semerâtuhu, Dımeşk, 2001.
• Heyetî, Mahmûd İbrahim, Müşâreketü’l Mer’eti fi’n- Nafakati, Bahreyn: 2019.
• Heyt, Ravlâ Mahmûd Hâfız. Kadâya’l Mer’e beyne’ş-şerîati’l İslâmiyye ve’l mevâsık ed-devliyye dirâseti mukârene, Ürdün: Doktora Tezi, 2005.
• İbn Cüzey, Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed, el-Kavânînü’l-fıkhiyye fi telhîs mezhebi’l-Mâlikiyye ve’t-tenbîh alâ mezhebi’ş-Şâfiiyye ve’l-Hanefiyye ve’l-Hanbeliyye, thk. Abdullah Kerim Fudayli, Beyrut: Mektebetu’l aşeriyye, 2000.
• İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Mevsûatü’l-hadîsiyye (Müsnedü el-İmam Ahmed b. Hanbel), thk., Şuayb el-Arnaût vd., 50 Cilt. Beyrut: Müessesetür-Risâle, 2001.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed. el-Muhallâ bi’l-âsâr, thk. Muhammed Münîr ed-Dımeşkî, 11 Cilt. Kahire: Mektebetu’l Cumhuriyyetü’l Arabiyye, 1970.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğni, thk. Abdusselam Muhammed Ali Şâhîn, 9 Cilt. Dârü’l Kütübi’l İlmiyye, 2004.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Kâfî fî fıkhi’l-İmâmi’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel, thk. Muhammed Züheyr eş-Şaviş, 5. Basım, 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1988.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn Zeyn b. İbrâhîm. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik, thk. Zekeriyyâ Muhammed, Umeyrat, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut: 2013.
• İbn Rüşd, Ebü'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kurtubi. Bidâyetü'l-müctehid ve nihâyetü'l-muktesıd, thk., Abdullah Abbâdî, 4 Cilt. Dâru’s- Selâm, 1995.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed Sa'd b. Meni' ez-Zühri. et-Tabâkâtül’l-kübra, 10 Cilt. Beyrut: Dâru’s- Sâdır, “t.y.”
• İbn Teymiyye, Şeyhulislâm Takiyyüddin Ahmed b. Abdulhâlim. Mecmû‘ Fetâvâ, tertib, Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım, ‘bs.y’, 37. Cilt. ‘t.y.’
• İbn Âbîdin, Muhammed Emin b. Ömer. Hâşiyetu İbn Abidin Reddü’l-muhtar ala Dürri’l-muhtar, 6 Cilt. Beyrut, Dâru İhyâi't-Türasi'l-Arabi,1987.
• İbnü’l-Arabî, Ebu Bekir Muhammed b. Abdullah. Ahkâmu’l-Kur’ân, thk. Muhammed Abdülkadir Atâ’, 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütübü’l İlmiyye, “t.y.”
• İbnü’l-Hümâm, Kemalüddîn Muhammed b. Abdulvâhid. Fethu’l-Kadîr, thk. Şeyh Abdurrezzak Mehdi, 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütübü’l İlmiyye, 2003.
• Kâsânî, Ebû Bekr b. Mes’ûd. Bedâi’u’s-Sanâi’’u’s-Sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’, thk. Muhammed Adnan b. Yasin Derviş, 6 Cilt. Beyrut: Dârü’ İhya et- Türâsî el- Arabî, 1997.
• Kattân, Hannân Ahmed. “Amelü’z- Zevce Eseruhu fi Nafakatiha’l usriyye”, 2009.
• Kaylânî, Cemâl Ahmed Zeyd. “Hakku’t-tasarrufi’ ez- Zecveti bi râtibi’l vazîfiyyeti ve Eseru zâlike ala istikrâri hayâtiha ez-Zevciyyeti”, Ulûmu’ş- Şeriati ve’l Kânun, 34, 2007.
• Kurtubî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li Ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Abdullah b. Abdul Muhsin et Türkî, 24 Cilt. Riyad: Müesseetü’r- Risâle, 2006.
• Mahmûd, Abdu’l Lâtif Mahmûd Âli. “İhtilâfati’z-Zevci ve’z-zevceti’l Muvazzafeti”, Mecelletü’l Mecmau’l Fıkhı’l İslâmî ed-Duvelî, İhtilâfâtu-z Zevc ve Zevceti’l Muvazzafati, 1/16 (2007), 417-419.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-Kebîr hüve Şerhu Muhtasaru’l Müzenî, thk. Ali Muhammed Muavvız ve Adil Ahmed Abdülmevcûd, 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Merdâvi, el-İnsaf fî ma'rifeti'r-racih mine'l-hilaf ala mezhebi'l-İmami’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel, thk. Muhammed Hâmid el-Fîkî, Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, 12 Cilt. Beyrut, 1986.
• Mergînânî, Ebü'l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedi, 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Meşal, Fâtıma İsmail Muhammed. “Amelü’z-Zevce ve Eserihu ale’l Alâkati’l Maliyyeti beyne-z. Zevceyn” Ezher: “t.y”.
• Kavârîr, Fâtıma Muhammed Alî. “ Müşkiletü Amelü’l- Mer’e ve tarîkatü hallihâ alâ dav’il-Kitâb ve’s- Sünnet, Dârü’l-Mektebe: Cidde, 2006.
• Köktaş,Yavuz. Kadınla İlgili Hadisler, İstanbul, İnsan Yayınları, 2019.
• Nargül, Veysel Malî Tasarrufu Açısından İslam (Aile) Hukukunda Kadın, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 4/2 (2004), 301-321.
• Nargül, Veysel. “Karı-Koca Mallarının İdaresi Üzerine Mukayeseli Bir Etüd”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 20, (2012), 289-316.
• Nesâî, Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. Sahîhu Süneni’n-Nesâî, 3 Cilt. Riyad, Mektebetü’l-Mârife li-Neşrî ve’t-Tevzî‘, 1998.
• Nevevi, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Nuri. el-Mecmu şerhi'l-Mühezzeb li’ş-Şirâzî, 23 Cilt. Cidde:Mektebetü’l İrşâd, “t.y.”
• Sânu, Kutub Mustafa. “Fi Menheciyyetü’t- teâmili mea kadâyâ’l mer’ ve dabti ve vezâifihâ’t- terbeviyyeti ve’l ictimâiyyeti, ve’l iktisadîyyeti ve’s-siyasiyyeti fi dav’i nusûsu-s-şer’i”, Mecelletü’l Mecmau’l Fıkhı’l İslâmî ed-Duvelî, 4/17 (2009), 207-235.
• Sânu, Kutub Mustafa. “Fi Nafakati’iz- zevceti ve mürettebiha ve ameliha,ru’yeti menheciyyeti”, Mecelletü’l Mecmau’l Fıkhı’l İslâmî ed-Duvelî, İhtilâfâtu-z Zevc ve Zevceti’l Muvazzafati, 1/16 (2007), 461-506.
• Savaş, Rıza. İslam’ın İlk Asrında Kadın, İstanbul, Siyer Yayınları, 3.Basım, 2019.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût, 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l Mârife, 1989.
• Şafiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas. el-Ümm, thc.Ahmed Bedreddîn Hassûn, 5 Cilt. Beyrut: Dâru Kuteybe, 1996.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti meânî elfâzi’l-Minhâc, nşr. Muhammed Halil Aytânî, 5. Cilt. Beyrut: Dâru’l Mârife, 1997.
• Şuveyr, Abdusselâm b. Muhammed, “Eseru Amelu’l Mer’e fi-n- Nafakati’z-Zevciyye”, 2011.
• Temel, Ahmet. Güncel Uygulamalarıyla İslam Aile Hukuku, Kayıhan Yayınları, İstanbul: 2020
• Terzioğlu, Hülya. Maturidi’de Kadın Algısı, Gökkubbe Yayınları, 2018.
• Tirmizi, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemi. Sünenü’t-Tirmizi, thk. Beşşar Avvad Ma’ruf, 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Tuveycerî, Hilye bnt. İbrahim. Amelü’l mer’e fi’l fıkhi’l İslamî, Suud: Doktora Tezi, 2010.
• Ürdün Ahvâli-ş Şahsiyye Kanunu, (https://www.aliftaa.jo/ ShowContent.aspx?Id=205#.Y7QJMKShkwA); Fas Müdevvenetü’l Usrâ https://justice. gov.ma/procedures-judiciaires-category/%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%86%D9%8A/.
• Yaman, Ahmet. “Mâkasıd ve İctihad,” İslam Hukuk Felsefesi Araştırmalar, Konya: 2002.
• Yiğitoğlu, Merve, İslam Aile Hukuku Açısından Mal Rejimi Sözleşmeleri, Kitâbî Yayınları, İstanbul: 2024.
• Zeydan, Abdülkerim. “el- Mufassal fî ahkâmi’l-mer’e ve’l-beytü’l-müslim fi’ş-şeriati’l-İslâmiyye”, Cilt 11 Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Zuhaylî, Muhammed. “Amelü’l Meret’i Hârice’l Beyt’i ve Eseruhu fi’l Hilâfâti’z- Zevciyyeti,” Mecelletü’l Mecmau’l Fıkhı’l İslâmî ed-Duvelî, İhtilâfâtu-z Zevc ve Zevceti’l Muvazzafati, 1/16 (2007), 329-384.