Datça Hızırşah Kilisesi

Year 2019, Issue: 33, 149 - 165, 30.06.2019

İlker Mete Mimiroğlu

https://doi.org/10.31591/istem.562132

Cited By: 1

Abstract

Muğla ilinin Datça ilçesi sınırları
içerisinde yer alan eser, antik dönemden itibaren zengin kültür varlıklarına ev
sahipliği yapan Datça yarımadasındaki Osmanlı dönemine ait tek kilisedir. Osmanlı
devletinde 1774 tarihli Küçük Kaynarca Antlaşması ile başlayan azınlıklara
yeniden kilise inşa etme izni sonrasında gelişen süreçte, Anadolu’da Hıristiyan
azınlıkların yaşadığı bölgelerde yoğun imar faaliyetleri gerçekleşmiştir.
Osmanlı padişahlarının himayesinde gerçekleşen bu faaliyetlerde birçok eski
yapı ya tamir edilmiş ya da yeni kiliseler inşa edilmiştir. Bu kapsamda inşa
edilen yapılardan Anadolu’nun en güney batı noktasında yer alan, Datça
Yarımadasındaki tek Osmanlı dönemi kilisesi olan Datça Hızırşah Kilisesi
çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır.  Ortaçağ’a
ait bir kilise kalıntısı üzerine inşa edildiği düşünülen yapı, doğu-batı
doğrultusunda tek nefli dikdörtgen planlıdır. Doğu cephesine eklenmiş içten
yarım daire, dıştan ise yedi cepheli bir apsisi bulunan eserin bir kitabesi
bulunmamakla birlikte, son yıllarda gerçekleştirilen restorasyon çalışmalarında
naos duvarında ortaya çıkarılan 1890 tarihinin inşa tarihi olabileceği
düşünülmektedir.  Kuzey girişin
sövesindeki taş süsleme, naos içerisinde yer alan duvar paye başlıkları ve naos
duvarlarındaki silmelerde bulunan stuko süslemeler ile naosun beşik tonoz
örtüsünde yer alan kalem işi süslemeler, yapının süsleme programını
oluşturmaktadır. 2015-2017 yılları arasında gerçekleştirilen restorasyon
çalışmaları ile bugünkü halini alan yapı, günümüzde Hızırşah Kültür Evi olarak
hizmet görmektedir. Bu çalışmada Datça Hızırşah Kilisesi’nin mimari ve süsleme
özellikleri ayrıntılı bir şekilde tanımlanarak; Osmanlı dönemi Anadolu kilise
mimarisi içerisindeki yeri, benzer örnekler eşliğinde değerlendirilecektir.

Keywords

Osmanlı, Gayrimüslim, Datça, Kilise, hızırşah

References

• Anastasiu. Bibliographiatou Episcopikon Katoloğu tou Patriarkiha tis Konstantinopolos Ket is Eklisias tis Ellados. Selanik, 1979.
• Bean, George. Caria. Trc. Burak Akgüç. İstanbul: Cem Yayınları, 1987.
• Bryer, Anthony - Winfield, David - Ballance Selina. The Post-Byzantine Monuments of the Pontos, Hampshire: Routledge, 2002.
• Doğan, Özlem Sertkaya. “Datça Yarımadasında Yerleşmenin Tarihsel Süreci”, Coğrafya Dergisi 16. (Temmuz 2008): 45-58.
• Erol, Armağan Özgür. Ege Bölgesi Rum Ortodoks Kiliseleri. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, 2003.
• Herodotos. Herodot Tarihi. Trc. Mümtekin Ökten. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1983.
• İlter, Fügen. “Bazı Örneklerle Osmanlı Dönemi Mimarlığında XIX. Yüzyıl Ege Bölgesi Kiliseleri: Gökçeada (İmroz)-Ayvalık-Selçuk “Şirince (Kırkıca) Köyü”. XI. Türk Tarih Kongresi V, (5-9 Eylül 1990). 1987-2000. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1994.
• İlter, Fügen. “Doğaya Bırakılmış Bir Akdeniz Yerleşmesi: Kaya Köy (Levisi) Yerleşmesi ve Kiliseleri”, Belleten 55/213. (Ağustos 1991): 473-497.
• Karaca, Zafer. İstanbul’da Tanzimat Öncesi Rum Ortodoks Kiliseleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Mimiroğlu, İlker Mete. Sille Rehberi. Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları, 2012.
• Ostrogorsky, George. Bizans Devleti Tarihi. Trc. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1981.
• Özgan, Christine. Knidos Gezi Rehberi. İstanbul: Ege Yayınları, 2014.
• Özgümüş, Ferudun. Knidos’taki Bizans Eserleri. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1987.
• Pekak, Sacit - Aydın, Suavi. “Selçuk ve Çevresinde Osmanlı İdaresindeki Gayrimüslim Tebaanın İmar Faaliyetleri”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 15/2, (Ağustos 1998): 125-155.
• Pekak, Sacit. “18-19. Yüzyıllarda Niğde ve Çevresinde Hıristiyan Dini Mimarisi”. XVI. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1 (25-29 Mayıs Tarsus 1998). 25-48. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, 1998.
• Tanış, Özlem. Germir Kiliseleri ve Panagia “Kimisis –Tis Theotoku” Kilisesi’nin Günümüz Koşullarında Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, 2006.
• Tok, Emine. Datça Hızırşah Köyü Kilise Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon Raporu. İzmir, 2013.