Worldly People and the False Sheikh in the Commentary of the Mathnawi Hulasat al-Shuruh

Year 2024, Issue: 44, 343 - 368, 31.12.2024

Hilal Yiğit

https://doi.org/10.31591/istem.1567672

Abstract

In his work Mathnawi-i Manawi, which he wrote as a guide on the path to reaching the perfect soul, Mevlana presents the truths of Sufism to the reader with meticulous attention. One of the most important topics that Mevlana touches upon in the Mathnawi is, of course, the characteristics of the perfect man. Mevlana, who defined the true sheikh, also touched upon the characteristics of the fake sheikh in the Mathnawi and explained to the reader the ways to distinguish the perfect man from the fake sheikh with various metaphors. In the Mathnawi, Mevlana also emphasized the person he defined as the worldly people, who escape from the truth and covet the world, and warned the people of Sufism against the dangers on the path. Mehmed Murad Naqshbandi commented on the entirety of the Mathnawi under the title of Hulasat al-Shuruh fi Nihayat al-Vuzuh. The commentator interpreted some of the metaphors in the Mathnawi as the worldly and the fake sheikh, and brought the characteristics and signs of the worldly and the fake sheikh to the attention of the reader. The inner world, morality, attitude toward worldly blessings and people, goals of worldly individuals and false sheikhs, as well as various advice and warnings given to the reader about such people, are among the topics the commentator addresses while interpreting the Mathnawi. In reality, the people of the world and the false sheikhs are those who are greedy for the world, who run away from death and Allah, who cannot find the strength for seclusion, who live in darkness, writhing in doubt. In the Hulasatush-Shuruh, the false sheikh is also mentioned as the person's self and evil calamities, since the self and ugly actions of a person are much more dangerous than hypocrites, external cheaters and enemies. In this article, the representations of the people of the world and the false sheikhs in the commentary on the Mathnawi and the Hulasat al-Shuruh are discussed, and the characteristics of the people of the world and the false sheikh are examined. Examining Rumi's thoughts about worldly people and false sheikhs, who mix falsehood with truth, block people's insight and deceive them about Allah, is important in terms of distinguishing those who may seem like perfect humans in appearance but are in reality their opposites, and in terms of examining Rumi's ideas about "sheikhs".

Keywords

Rumi, Mathnawi, Mehmed Murad Naqshbandi, Hulasat al-Shuruh, Worldly People and False Sheikh

Mesnevî Şerhi Hülâsâtü’ş-Şürûh’ta Ehl-i Dünya ve Sahte Şeyh

Abstract

Mevlânâ kâmil nefse ulaşma yolunda bir yol gösterici olarak kaleme aldığı Mesnevî-i Manevî adlı eserinde tasavvufi hakikatleri ince bir dikkatle okuyucuya sunmuştur. Mevlânâ’nın Mesnevî’de değindiği en önemli konulardan biri elbette insân-ı kâmilin özellikleridir. Hakiki şeyhi tanımlayan Mevlânâ, sahte şeyhin de özelliklerine Mesnevî’de değinmiş ve insân-ı kâmille sahte şeyhi birbirinden ayırt etmenin yollarını okuyucuya çeşitli metaforlarla izah etmiştir. Mevlânâ Mesnevî’de sahte şeyhle birlikte ehl-i dünya olarak tanımladığı hakikatten kaçıp dünyaya tamah eden insana da vurgu yaparak tasavvuf ehlini yoldaki tehlikelere karşı uyarmıştır. Mehmed Murad Nakşibendî, Mesnevî’nin tamamını Hülâsâtü’ş-Şürûh fi Nihâyeti’l-Vüzûh adıyla şerh etmiştir. Şârih, Mesnevî’de yer alan kimi metaforları ehl-i dünya ve sahte şeyh olarak yorumlamış, ehl-i dünyanın ve sahte şeyhin özellik ve işâretlerini okuyucunun dikkatine sunmuştur. Ehl-i dünyanın ve sahte şeyhin iç dünyası, ahlakı, dünya nimetlerine ve insanlara karşı tutumu, gayeleri ve bu gibi kimseler hakkında okuyucuya yapılan çeşitli tavsiye ve uyarılar şârihin Mesnevî’yi şerh ederken temas ettiği konulardır. Ehl-i dünya ve müzevvir şeyhler hakikatte dünyaya tamahkâr, ölümden ve Allah’tan kaçan, halvete güç yetiremeyen ve şüphe içinde kıvranarak zulmette yaşayan, vefasız kimselerdir. Sahte şeyhler evliyanın hikmetli sözlerini çaldıkları için zahirde evliyaya benzerler ancak batınları revnaksızdır. Hülâsâtü’ş-Şürûh’ta insanın nefsinin ve çirkin fiillerinin münâfıklardan, hârici hilekâr ve düşmanlarından çok daha tehlikeli olması hasebiyle müzevvir şeyh, hakikatte kişinin nefsi ve kötü afetleri olarak da zikredilir. Bu makalede Mesnevî şerhi, Hülâsâtü’ş-Şürûh’ta yer alan ehl-i dünya ve sahte şeyh temsilleri ele alınmış, ehl-i dünyanın ve sahte şeyhin özellikleri tetkik edilmiştir. Mevlânâ’nın, hakikate batılı karıştırıp insanların ferasetlerini kapatan ve onları Allah’la aldatan ehl-i dünya ve sahte şeyh hakkındaki düşüncelerinin incelenmesi, zahirde belki insan-ı kâmile benzeyen fakat hakikatte onun zıddı olan kimselerin ayırt edilmesi ve Mevlânâ’nın “şeyh” hakkındaki fikirlerinin tetkik edilmesi açısından önem arz etmektedir.

Keywords

Mevlânâ, Mesnevî, Mehmed Murad Nakşibendî, Hülâsâtü'ş-Şürûh, Ehl-i Dünya ve Sahte Şeyh

References

• Büyükünal, Zeynep. Mevlânâ’nın Tasavvuf Felsefesinde Sembolizm. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Celâleddin Rûmî, Mevlânâ. Mesnevî-i Ma’nevî. çev. Derya Örs-Hicabi Kırlangıç. İstanbul: Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Çatak, Adem. “Mevlânâ Celâleddin Rûmî’nin Mesnevi Adlı Eserinde Su Metaforu”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/7 (2015), s. 35-65.
• Değirmençay, Veyis. “Mesnevi’de Vefâ”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 65 (2020), 111-145.
• Emiroğlu, İbrahim. “Mesnevî’de Vefa Kavramı”. Hz. Mevlâna’ya Vefa. Ed. Ali Temizel vd. Konya: Selçuk Üniversitesi Mevlâna Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2020, 87-121.
• Gül, Halim. “Mevlana’nın Şeyh-Mürşid Anlayışı”. Journal of History Culture and Art Research, 6/4 (2017), s. 697-716. doi:http://dx.doi.org/10.7596/taksad.v6i4.1070
• Karakoç Karden – Yiğit Hilal. “Mehmed Murad Nakşibendî’nin Iyd-ı Ekberi: Hülâsatü’ş-Şürûh”. Mesnevî’nin Türkçe Şerhleri. ed. Ziya Avşar – Mehmet Özdemir – Abdullah Uçar. Konya. Selçuk Üniversitesi Yayınları, 2023.
• Kâşânî, Abdurrezzak. Istılâhâtu’s-Sufiyye. trc. Abdurrezzak Tek. Bursa: Bursa Akademi, 2014.
• Keklik, Nihat. Mevlânâ’da Metafor Yoluyla Felsefe, 1. Milli Mevlânâ Kongresi. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 1985.
• Konur, Himmet. “Mesnevî’de Mürîd-Mürşid İlişkisi”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. 6/14 (2005), s.149-157.
• Kuşat, Ali. “Psikolojik bir Olgu Olarak Kendini Aldatma ve Dini İnançla İlişkisi”. Dini Araştırmalar, 3/8 (2000), s. 97-116.
• Mehmed Tahir, Bursalı. Osmanlı Müellifleri. haz. Yekta Saraç. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi TÜBA, 2016.
• Muslu, Ramazan. “Tasavvufî Terbiye ve Ahlak”. Tasavvuf El Kitabı. Ed. Kadir Özköse. Ankara. Grafiker Yayınları, 2020.
• Nakşibendî, Mehmed Murad. Hülâsâtü’ş-Şürûh Fi Nihâyeti'l-Vuzûh III. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 168/2.
• Nakşibendî, Mehmed Murad. Hülâsâtü’ş-Şürûh Fi Nihâyeti'l-Vuzûh III. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazma Eser, 6311.
• Nakşibendî, Mehmed Murad. Hülâsâtü’ş-Şürûh Fi Nihâyeti'l-Vuzûh IV. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 168/3.
• Nakşibendî, Mehmed Murad. Hülâsâtü’ş-Şürûh Fi Nihâyeti'l-Vuzûh IV. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazma Eser, 6312.
• Nesterova, Svitlana. Mevlânâ’nın “Mesnevî” İsimli Eserinde Metaforik Anlatımın Metafizik Boyutu. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Öngören, Reşat. “Şeyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 3 Ekim 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/seyh--tasavvuf
• Özek, Ali; Karaman, Hayrettin; Turgut, Ali; Çağrıcı, Mustafa; Dönmez, Kâfi İbrahim & Gümüş, Sadrettin Kur’an-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Şentürk, Hüdai, M.” Murad Nakşibendî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 3 Ekim 2024 https://islamansiklopedisi.org.tr/murad-naksibendi
• Tunç, Semra. “Mesnevî’de Rahmet Kapısını Kapatan Hırs”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 25 (2011), s. 157-180.
• Uludağ, Süleyman “Ayna”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Eylül 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ayna#2-tasavvuf