Türkiye’ de Romantik İlişkilerde Erken Dönem Uyumsuz Şemalar İle İlgili Araştırmalar: Bir Sistematik Derleme Çalışması

Year 2025, Volume: 6 Issue: 1, 183 - 208, 30.06.2025

Hatice İrem Özteke Kozan , Zeliha Traş , Neslihan Öztürk

https://doi.org/10.52911/itall.1464283

Abstract

Bu araştırmada, Türkiye’ de “romantik ilişkilerde erken dönem uyumsuz şemalar” konusunda yapılmış çalışmaları sistematik bir şekilde incelemek ve derlemek amaçlanmıştır. Bu sebeple romantik ilişkilerde erken dönem uyumsuz şemalar konusunda ülkemizde yapılmış lisansüstü tezler kapsamlı ve yapılandırılmış bir şekilde taranmış, çeşitli hariç tutma ve dahil etme kriterleri göz önünde bulundurularak; çalışma grubuna dahil edilen araştırmaların bulguları paylaşılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu belirlemek amacıyla YÖKTEZ veri tabanından Kasım 2023- Aralık 2023 tarihleri arasında taranmış ve 2014-2023 yılları arasında yapılmış 13 lisansüstü teze ulaşılmıştır. Hariç tutma ve dahil etme kriterleri ile; 12 lisansüstü tez ile bu çalışmanın araştırma grubu belirlenmiştir. Çalışma grubunu oluşturan tezlerin incelenmesinde araştırmacılar tarafından oluşturulan “Araştırma Değerlendirme Formu” kullanılmış ve PRİSMA Kontrol maddelerinden de yararlanılarak çalışmalar, yayınlanma yıllarına, lisansüstü tezlerin türlerine, yayınlandıkları enstitülere, çalışma gruplarına ve grup büyüklüklerine, veri toplama araçlarına ve araştırılan değişkenlere göre incelenmiştir. Araştırma sonuçları alınyazın ışığında tartışılarak önerilerde bulunulmuştur.

Keywords

Erken Dönem Uyumsuz Şemalar , Romantik İlişkiler , Sistematik Derleme

Project Number

--

Research on Early Maladaptive Schemas in Romantic Relationships in Turkey: A Systematic Review Study

Abstract

This study aimed to comprehensively review and combine research on "early maladaptive schemas in romantic relationships" carried conducted in Turkey. For this reason, postgraduate theses on early maladaptive schemas in romantic relationships in our nation were thoroughly and methodically reviewed. The results of the studies that met the study group's inclusion and exclusion criteria were then disseminated. Thirteen graduate theses conducted between 2017 and 2023 were found after the YÖKTEZ database was searched between November 2023 and December 2023 to identify the research's study group. Twelve graduate theses were selected to make up the research group for this study based on the inclusion and exclusion criteria. The theses and articles that made up the study group were examined using the "Research Evaluation Form" that the researchers had created. The studies were evaluated based on the variables that were investigated using PRISMA Control items, the types of postgraduate theses, the institutes where they were published, the study groups and sizes, the data collection tools, and the years of publication. Recommendations were made after the research findings were examined in the context of the literature.

Keywords

Early Maladaptive Schemas , Romantic Relationships , A Systematic Review

Ethical Statement

--

Supporting Institution

--

Project Number

--

Thanks

--

References

• Ar, F. N. (2021). Romantik ilişkilerde çatışmanın erken dönem uyumsuz şemalar ve bilişsel esneklik ile ilişkisi. [Yüksek Lisans Tezi, Sağlık Bilimleri Üniversitesi-Mersin]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Aslan, A. (2018). Sistematik derleme ve meta-analizi. Acta Medica Alanya, 2(2), 62-63.
• Bartholomew, K., & Shaver, P. R. (1998). Methods of assessing adult attachment: Do they converge? İçinde Attachment theory and close relationships (ss. 25-45). The Guilford Press.
• Batman Kavak, C. (2020). Üniversite öğrencilerinde erken dönem uyumsuz şemalar ile romantik ilişkilerde obsesif kompulsif belirtiler ve ilişki doyumu arasındaki ilişki. [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Okan Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Bayar, B. (2021). Yetişkin bireylerde erken dönem uyumsuz şemalar, romantik ilişkilerindeki bağlanma stilleri, ilişki doyumları ve başa çıkma biçimleri arasındaki ilişki. [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kent Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Borges, J. L., & Dell’Aglio, D. D. (2020). Early maladaptive schemas as mediators between child maltreatment and dating violence in adolescence. Ciencia & Saude Coletiva, 25(8), 3119-3130. https://doi.org/10.1590/1413-81232020258.24992018
• Bozduğan, B. N. (2023). Genç yetı̇şkı̇nlerde yeme tutumunun yordayıcıları olarak erken dönem uyumsuz şemalar, benlik saygısı ve reddedilme duyarlılığı. [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Braitman, K. A. (2001). Relationships among body satisfaction, appearance schemas, early maladaptive schemas, and sociocultural attitudes towards appearance (Publication No: 3030892). [Yüksek Lisans Tezi, Southern Illinois University]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Brock, J. P. (2014). Examining the relationships between early maladaptive schemas, forgiveness and vengeance (Publication No: 3580462). [Yüksek Lisans Tezi, Regent University]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Butler, A. C., Brown, G. K., Beck, A. T., & Grisham, J. R. (2002). Assessment of dysfunctional beliefs in borderline personality disorder. Behaviour Research and Therapy, 40(10), 1231-1240. https://doi.org/10.1016/S0005-7967(02)00031-1
• Calvete, E. (2014). Emotional abuse as a predictor of early maladaptive schemas in adolescents: Contributions to the development of depressive and social anxiety symptoms. Child Abuse & Neglect, 38(4), 735-746. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2013.10.014
• Calvete, E., Estévez, A., & Corral, S. (2007). Intimate partner violence and depressive symptoms in women: Cognitive schemas as moderators and mediators. Behaviour Research and Therapy, 45(4), 791-804. https://doi.org/10.1016/j.brat.2006.07.006
• Cook, B., & Cook, L. (2016). Research designs and special education research: Different designs address different questions. Learning Disabilities Research and Practice, 31(4), 190-198. https://doi.org/10.1111/ldrp.12110
• Çoşkun, İ., Dündar, Ş., & Parlak, C. (2014). Türkiye’de özel eğitim alanında yapılmış lisansüstü tezlerin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 15(2), 375-396. https://doi.org/10.12984/eed.49993
• Demir, D. (2022). 18 yaş ve üzeri bireylerde erken dönem uyumsuz şemalar ve bağlanma stilleri ile romantik ilişki eğilimleri arasındaki ilişki: Şema Terapi Modeli çerçevesinde bir inceleme. [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kent Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Dumitrescu, D., & Rusu, A. S. (2012). Relationship between early maladaptive schemas, couple satisfaction and individual mate value: An evolutionary psychological approach. Journal of Cognitive and Behavioral Psychotherapies, 12(1), 63-76.
• Eken, E., & Cihangir Çankaya, Z. (2022). The relationship between early maladaptive schemas and psychological tendencies associated with the romantic relationships in university students: An investigation through the schema therapy model. Cukurova University Faculty of Education Journal, 51(1), 689-717. https://doi.org/10.14812/cuefd.935734
• Erkan, S., Özbay, Y., Çankaya, Z. C., & Terzi, Ş. (2012). Üniversite öğrencilerinin yaşadıkları problemler ve psikolojik yardım arama gönüllükleri. Eğitim ve Bilim, 37(164), 96-107. http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/402
• Erkuş, A. (2021). Davranış bilimleri için bilimsel araştırma süreci (7. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Ertürk, Y. (2022). Romantik ilişkilerde ilişki istikrarı: Sınır kişilik örgütlenmesinde erken dönem uyumsuz şemalar, ilişkilerde manipülasyon ve flört şiddeti bağlamında incelenmesi. [Doktora Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Ertürk, Y., & Arikan, S. (2022). Romantik ilişkilerde ilişki istikrarı: Sınır kişilik örgütlenmesinde erken dönem uyumsuz şemalar, ilişkilerde manipülasyon ve flört şiddeti bağlamında incelenmesi. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 9(87), 1776-1791. https://doi.org/10.26450/jshsr.3213
• Farr, R. A. (2010). The relationship between attachment, early maladaptive schemas, and rape and sexual assault perpetration (Publication No: 3441679). [Yüksek Lisans Tezi, University of La Verne]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Geçit, H. K. (2018). Üniversite öğrencilerinin erken dönem uyumsuz şemalarının ölüm kaygılarını yordaması. [Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi-Konya]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Goodfellow, L. M. (2009). Electronic theses and dissertations: A review of this valuable resource for nurse scholars worldwide. International Nursing Review, 56(2), 159-165. https://doi.org/10.1111/j.1466-7657.2008.00703
• Gürkan, B. (2012). Şemalar ve baş etme yollarının obezitesi olan bireylerin kaygı, depresyon, benlik saygısı ve intihar oranları üzerindeki etkisinin şema kuramı açısından incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi-Bursa]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Halvorsen, M., Wang, C., Richter, J., Myrland, I., Pedersen, S., Eisemann, M., & Waterloo, K. (2009). Early maladaptive schemas, temperament and character traits in clinically depressed and previously depressed subjects. Clinical Psychology & Psychotherapy, 16(5), 394-407. https://doi.org/10.1002/cpp.618
• Hamamci, Z., & Kapçi, G. E. (2010). Aile işlevi ile psikolojik belirtiler arasındaki ilişki: Erken dönem uyum bozucu şemaların aracı rolü. Klinik Psikiyatri Dergisi, 13(3), 127-136.
• Hatipoğlu, H. (2021). Sistematik derleme ve meta analiz. Eskişehir Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Bilişim Dergisi, 2(1), 7-10.
• Hayes, C., & Parsonnet, L. (2016). Issue: Couples and relationships. The Schema Therapy Bulletin, 3, 1.
• Hazan, C., & Shaver, P. R. (1994). Attachment as an organizational framework for research on close relationships. Psychological Inquiry, 5(1), 1-22. https://doi.org/10.1207/s15327965pli0501_1
• Karaçam, Z. (2013). Sistematik derleme metodolojisi: Sistematik derleme hazırlamak için bir rehber. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(1), 26-33.
• Karahisar, İ. N. (2021). Üniversite öğrencilerinde erken dönem uyumsuz şemaların ve yetişkin ayrılık anksiyetesinin romantik ilişki odaklı obsesif kompulsif belirtilerle ilişkisinin incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kent Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kılıçarslan, İ. (2021). Genç yetişkinlerin romantik ilişkide akılcı olmayan inançları, stresle başa çıkma tarzları ve erken dönem uyumsuz şemaları arasındaki ilişkinin incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gedik Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Klosko, J., & Young, J. (2019). Hayatı yeniden keşfedin (A. Karaosmanoğlu & E. Tuncer, Ed.; 19. Baskı). Psikonet Yayınları.
• Kubin Mete, B. (2023). İstismar-ihmal geçmişi ve romantik ilişkide bağlanma: Bilişsel duygu düzenleme ve erken dönem uyumsuz şemaların rolü. [Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi-Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Lumley, M. N., & Harkness, K. L. (2007). Specificity in the relations among childhood adversity, early maladaptive schemas, and symptom profiles in adolescent depression. Cognitive Therapy and Research, 31(5), 639-657. https://doi.org/10.1007/s10608-006-9100-3
• Mardikyan, N. (2022). Üniversite öğrencilerinde erken dönem uyumsuz şemalar ile öz şefkat düzeylerinin romantik ilişkilerde akılcı olmayan inançlarla ilişkisinin incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kent Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• McCarthy, M. C., & Lumley, M. N. (2012). Sources of emotional maltreatment and the differential development of unconditional and conditional schemas. Cognitive Behaviour Therapy, 41(4), 288-297. https://doi.org/10.1080/16506073.2012.676669
• Mihić, I., Zotović, M., & Petrović, J. (2008). Rane disfunkcionalne kognitivne šeme: Povezanost sa afektivnom vezanošću u bliskim relacijama u mlađem odraslom dobu. Primenjena Psihologija, 1(1-2). https://doi.org/10.19090/pp.2008.1-2.57-76
• Rafaeli, E., Bernstein, D., & Young, J. (2013). Şema terapi: Ayırıcı özellikler (M. Şaşıoğlu, Çev.). Psikonet Yayınları.
• Rafaeli, E., Bernstein, D., & Young, J. (2020). Şema terapi: Ayırıcı özellikleri (M. Şaşıoğlu, Çev.; 10. baskı). Psikonet Yayınları.
• Roediger, E., & Stevens, B. A. (2016). Breaking negative relationship patterns. Breaking Negative Relationship Patterns: A Schema Therapy Self-Help and Support Book. https://doi.org/10.1002/9781119162803
• Savaş, S. (2021). Romantik ilişki inançları ve romantik ilişki doyumunun erken dönem uyumsuz şemalar açısından incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kent Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Schwartz, Y. (2023). Childhood emotional maltreatment and depression: The role of early maladaptive schemas, sense of defectiveness, and attachment (Publication No: 30687532). [Yüksek Lisans Tezi, Adelphi University]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Sempértegui, G. A., Karreman, A., Arntz, A., & Bekker, M. H. J. (2013). Schema therapy for borderline personality disorder: A comprehensive review of its empirical foundations, effectiveness and implementation possibilities. Clinical Psychology Review, 33(3), 426-447. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2012.11.006
• Söylemez, B. (2019). Üniversite öğrencilerinde kararsızlık ve erken dönem uyumsuz şemalar arasındaki ilişki. [Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi-Sakarya]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Specht, M. W., Chapman, A., & Cellucci, T. (2009). Schemas and borderline personality disorder symptoms in incarcerated women. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 40(2), 256-264. https://doi.org/10.1016/j.jbtep.2008.12.005
• Steinberg, L. (2017). Ergenlik (A. Aypay, C. Satman, & E. G. Kapçı, Çev.; 3. Baskı). İmge Kitabevi Yayınları.
• Stiles, O. E. (2004). Early maladaptive schemas and intimacy in young adults’ romantic relationships (Publication No: 3160244). [Yüksek Lisans Tezi, Alliant International University]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Switzer, L. (2006). Early maladaptive schemas predict risky sexual behaviors (Publication No: 1437109). [Yüksek Lisans Tezi, Mississippi State University]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Tavakol, Z., Moghadam, Z. B., Nasrabadi, A. N., Iesazadeh, N., & Esmaeili, M. (2016). Marital satisfaction through the lens of iranian women: A qualitative study. The Pan African Medical Journal, 25. https://doi.org/10.11604/pamj.2016.25.208.9769
• Thimm, J. C. (2010). Mediation of early maladaptive schemas between perceptions of parental rearing style and personality disorder symptoms. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 41(1), 52-59. https://doi.org/10.1016/j.jbtep.2009.10.001
• Tiftik, C. (2021). Akademisyenler ve psikolojik yıldırma: Sistematik bir derleme araştırması. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (11), 249-279. https://doi.org/10.21733/ibad.935054
• Tobi, R. (2021). An examination of personality traits and early maladaptive schemas in individuals with substance use disorders (Publication No: 28773751). [Yüksek Lisans Tezi, The Chicago School of Professional Psychology University]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Tok, M. (2017). Romantik ilişki yaşantılarının ve ilişkilerde başa çıkma tarzlarının erken dönem uyumsuz şemalar açısından incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Üsküdar Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Uzun, H., Yalçin, V., & Dede, H. (2018). Türkiye’de erken çocukluk döneminde ebeveynler ile ilgili yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi: Bir meta-analiz çalışması. 1(1), 1-12.
• Ünal, A. (2023). Genç yetişkinlerde romantik ilişki istismarı: Erken dönem uyumsuz şemalar ve toplumsal cinsiyet rolleri algısı. [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi-Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Yanık, D. (2015). Erken dönem uyumsuz şemalar ile mizah arasındaki ilişki. [Yüksek Lisans Tezi, Okan Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Yılmaz, İ. K. (2020). The relationship between level of belief in sexual myths and early maladaptive schemas in university students. [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Yigit, İ., & Çelik, C. (2016). İlişki doyumunun erken dönem uyum bozucu şemalar, kişilerarası ilişki tarzları ve kendilik algısı açısından değerlendirilmesi. Türk Psikoloji Yazıları, 19(38), 77-87.
• Yigit, İ., & Erden, H. G. (2015). Çocukluk çağı istismar yaşantıları ile genel psikolojik sağlık arasındaki ilişkide erken dönem uyum bozucu şemaların aracı rolü. Türk Psikoloji Dergisi, 30(75), 47-59.
• Yilmaz, K. (2021). Sosyal bilimlerde ve eğitim bilimlerinde sistematik derleme, meta değerlendirme ve bibliyometrik analizler. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(2), 1457-1490. https://doi.org/10.33206/mjss.791537
• Young, J., Klosko, J., & Weıshhar, M. (2009). Şema terapi (T. V. Soylu, Çev.; 3. Baskı). Litera Yayıncılık.
• Zörer, P. B. (2015). Bağlanma kuramı perspektifinden sosyal kaygı: Erken dönem uyumsuz şemalar ve reddedilme duyarlılığının rolü. [Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi-Bursa]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.