Giulio Mongeri’ nin Erken Cumhuriyet Dönemi Yapısı Eskişehir Ziraat Bankası’nın Kültürel Miras Yönetimi Kapsamında İncelenmesi

Year 2020, , 349 - 384, 31.07.2020

Şule Pfeiffer-taş Rabia Temel

https://doi.org/10.26650/artsanat.2020.14.0014

Abstract

Eskişehir Ziraat Bankası Binası, Giulio Mongeri’nin (1873-1951) Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Anadolu’da tasarladığı şubeler arasındadır. Kent kimliğinin simge yapılarından olup Birinci Ulusal Mimarlık olarak adlandırılan dönemin özelliklerini taşımaktadır.
Ziraat Bankası’nın (kuruluş 1888), Eskişehir’de bir şube açmak için arazi tahsisi talebi 1906-1907’deki yazışmalardan izlenebilmektedir. Binanın yapımına 1928 yılında başlanabilmiş, açılışı Cumhuriyet’in kuruluşunun yedinci yıl dönümünde 29 Ekim 1930’da gerçekleşmiştir. 1978 yılında bu bina yıkılmak istenmiş, 1979 yılında, 1930 yılı öncesine ait Cumhuriyet Dönemi Yapısı olması nedeniyle Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlığı olarak tescillenmiştir. 2005’te Koruma Grubu I (bir) kategorisine alınmıştır. Zaman içinde çeşitli müdahaleler geçirmiştir ancak öncesinde restitüsyon araştırması yapılmaması nedeniyle değişikliklerin izlenmesi zorlaşmaktadır.
Çalışma, arşivlerden derlenen belgeler, çizimler, eski fotoğraflar vb. ışığında yapıdaki değişimlerin izini sürerek ve diğer yapılarla karşılaştırarak özgün mimari ve sanatsal öğeleri ortaya koymayı amaçlamaktadır. Mongeri’nin Ziraat Bankası Eskişehir Şube Binası’nda, akımın özelliklerini yansıttığı tasarım unsurları ve dönem içindeki değeri irdelenmektedir. Bulgular, Mongeri’nin akımın özelliklerini cephe düzenlemesinde, giriş ve müşteri holü iç mekân tasarımında, Bursa kemeri, mukarnas, hatayi, rumi vb. Selçuklu-Osmanlı unsurlarını da kullanarak günümüze kadar yansıttığını göstermektedir. Giriş kapısındaki değişiklik, özgün mobilyaların günümüze ulaşamaması, iç mekânda kapı yapılması, teknoloji bağlantılı değişiklikler gibi nedenlerle bütüncül değeri azalsa da, yapı Birinci Ulusal Mimarlık akımı özelliklerini korumaktadır.

Keywords

Birinci Ulusal Mimarlık Akımı, Ziraat Bankası, Eskişehir, Giulio Mongeri, Kültürel Miras Yönetimi

Supporting Institution

Yazarlar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Thanks

Araştırma kapsamında arşivlerinden yararlanılmasına izin veren, Eskişehir Tepebaşı Belediyesi’ne, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Eskişehir Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’ne, Ziraat Bankası İnşaat Yönetimi Bölüm Başkanlığı’na, Ziraat Bankası Eskişehir Şube Müdürlüğü’ne, Yüksek Mimar Reşat Toklu’ya, yapının eski fotoğraflarını günümüze ulaştıran Ahmet Atuk’a teşekkürlerimizi sunarız.

Analyzing of Giuilo Mongeri’s Early Republic Period Building Eskişehir Ziraat Bank in Scope of Cultural Heritage Management

Abstract

Eskişehir Ziraat Bank Building is one of the branch buildings which was designed by Giulio Mongeri (1873-1951) in Anatolia during the Early Republican Period. The building's design has features of the First National Architectural Movement and it is one of the symbol buildings of urban identity.
According to correspondence from 1906 and 1907, Ziraat Bank (established in 1888) requested land for the new branch building in Eskişehir. Construction started in 1928, and the building was opened on the seventh anniversary of the Republic's establishment on 29th October 1930. In 1978, the company requested to demolish the building. In 1979 it was registered as Immovable Cultural Property to be Protected since it belongs to the pre-1930 Republic Era. In 2005, it was designated as Protection Category I (one). The building underwent various interventions during the time However, it is hard to follow these because of the lack of any restitution project.
The study aims to reveal the original architectural and artistic elements of the building by tracing the changes in the structure and comparing it with other buildings, according to documents, reports, drawings, and photographs received from archives. In this study we evaluate the elements of Mongeri's Eskişehir Ziraat Bank Building's design that reflect the movement's features and we also consider the place it held in its era.
The results of our study show that Mongeri used the features of this movement in the arrangements of the facades, and also in the entrance and customer hall using Ottoman elements such as Bursa arches, muqarnas, hatayi, and so on, and all these elements can be seen today. Although the building's holistic value has been reduced because of changes in the entrance door as well as the non-existence of original furniture, the addition of a new interior door, and modifications related to technological improvements, the building still has the characteristics of the First National Architecture Movement.

Keywords

First National Architecture Movement, Ziraat Bank, Eskişehir, Giulio Mongeri, Cultural Heritage Management

References

• Akpolat, M. Servet. “Fransız Kökenli Levanten Mimar Alexandre Vallaury.” Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 1991.
• Aslanoğlu, İnci. Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı 1923-1938. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınevi, 2010.
• Batur, Afife. M. Vedat Tek: Kimliğin İzinde Bir Mimar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Eskişehir Hükümet Konağı’nın karşısında Belediyeye ait arsadan miktar-ı kafi bir mahal ifrazıyla Ziraat Bankası ittihaz olunmak üzere daire inşası, 00016.00008.001.001, (1906-1907).
• Berkant, Cenk. “İzmir’de İki İtalyan Projeci: Stefano Molli (1858-1916) ve Giulio Mongeri (1873-1953).” Ege Mimarlık 1 (89-90) (2015): 50-53.
• Bozdoğan, Sibel. Modernizm ve Ulusun İnşası: Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Mimari. İstanbul: Metis Yayıncılık, 2012.
• Can, Cengiz. “İstanbul’da 19. Yüzyıl Batılı ve Levanten Mimarların Yapıları ve Koruma Sorunları.” Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 1993.
• Cengizkan, Ali. Modernin Saati-20. Yüzyılda Modernleşme ve Demokratikleşme Pratiğinde Mimarlar, Kamusal Mekan ve Konut Mimarlığı. Mimarlar Derneği 1927 Yayınları. İstanbul: Boyut Yayın Grubu, 2002.
• Cezar, Mustafa. Typical Commercial Buildings of the Ottoman Classical Period and the Ottoman Construction System. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1983.
• Çinici, Damla. Türkiye Cumhuriyeti Mimarlığının Modernleşme Sürecinde Mimar Giulio Mongeri: Bursa Çelik Palas Oteli ve Kaplıcası. Bursa: Nilüfer Belediyesi Yayınları, 2017.
• Eldem, Sedad Hakkı. “Elli Yıllık Cumhuriyet Mimarlığı.” Mimarlık Dergisi 121 (11-12) (1973): 5-11.
• Erten, Özlem İnay. Şişli’de bir Konak ve Mimar Giulio Mongeri/ A Mansion in Şişli and Architect Giulio Mongeri. İstanbul: Bozlu Sanat ve Yayıncılık, 2016. Eskişehir Tepebaşı Belediye Arşivi.
• Fasoli, Vilma. “Giulio Mongeri Edoardo De Nari and the “Societâ Anonima Ottomana Costruzioni” (S.A.O.C.),” Italian Architects and Builders in the Ottoman Empire and Modern Turkey: Design Across Borders. Ed. Paolo Girardelli ve Ezio Godoli. Newcastle: Cambridge Scholars Publishing, 2017, 213-227.
• Girardelli, Paolo. “Italian Architects in an Ottoman Context: Perspectives and Assessments.” İstanbul Araştırmaları Yıllığı 1. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 2011, 101-122.
• Hazar, Nurettin. T.C. Ziraat Bankası 1863-1983. Ankara: Fon Matbaası, 1986.
• İlter, Şahap Sıtkı. Ziraat Bankası Dün-Bugün. Ankara: Başnur Matbaası, 1967.
• Kızıldere, Selda ve Metin Sözen. “İstanbul’da Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Yapıları’nın Kent Bütünü İçindeki Yerinin Değerlendirilmesi.” İTÜ Dergisi/b, Sosyal Bilimler 2/1 (2005): 87-95.
• Koca, Güler ve Rana Karasözen, “1945-1960 Dönemi Eskişehir Modern Kent Merkezinin Oluşumunda Öne Çıkan Yapılar.” Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/3 (2010): 191-211.
• Koçak, Orhan. Atatürk’ün Bankası: Türkiye İş Bankası. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 200.
• Koylu, Zafer. “XX. Yüzyılın Başlarında Eskişehir.” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 24/71 (2008): 381-412.
• Mongeri G. “Nuova Sede Centrale della "Banque d'Affaires" di Angora” Rassegna di Architettura 12 (1930): 448-451.
• Saban, Duygu. “Giulio Mongeri’nin Anadolu’daki İzleri Ziraat Bankası Şube Binaları.” Mimarlık 405 (2019): 73-77.
• Saban, Duygu. “Gı̇ulı̇o Mongeri’ nı̇n Banka Tasarım İlkeleri̇-Ziraat Bankası Adana Şubesi̇ Örneği̇.” Çukurova Araştırmaları Dergisi̇ 2/2 (2016): 115-129.
• Sözen, Metin ve Mete Tapan. 50 Yılın Türk Mimarisi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1973.
• Şentürk, Şennur, Cengiz Can ve Paolo Girardelli. “Yaşayan Çizgiler”: Sant’ Antonio Kilisesi Mimari Sergisi/“Segni essenziali”: Disegni Architettonici Della Chiesa di Sant’ Antonio. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996.
• Tanyeli, Uğur. Mimarlığın Aktörleri Türkiye 1900-2000. İstanbul: Garanti Galeri, 2007.
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Eskişehir Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü Arşivi. T.C. Ziraat Bankası Arşivi.
• Tekeli̇, İlhan. “Türkiye’de Mimarlığın Gelişiminin Toplumsal Bağlamı,” Modern Türk Mimarlığı 1900-1980. Ed. Renata Holod, Ahmet Evin ve Süha Özkan. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları, 2007, 15-36.
• Ünsal, Behçet. “İsmet Barutçu ve Nizamettin Doğu’dan Anılar.” Arkitekt 2 (330) (1968): 92-93.
• Yaldız, Esra ve Özge Parlak. “Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Kamu Yapıları.” International Social Sciences Studies Journal 4/24 (2018): 4930-4947.
• Yavuz, Yıldırım ve Süha Özkan. “Osmanlı Mimarlığının Son Yılları.” Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi. 4. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985, 1078-1085.
• Yavuz, Yıldırım. İmparatorluktan Cumhuriyete Mimar Kemalettin, 1870-1927. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Ortak Yayını, 2009.
• Yavuz, Yıldırım. “Ankara Çankaya’daki Birinci Cumhurbaşkanlığı Köşkü.” Tarih İçinde Ankara II Aralık 1998 Seminer Bildirileri. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları 2001, 341-412.
• Yavuz, Yıldırım, “1923-1940 Arası Ankara’ da Mimari,” Ankara Ankara. Ed. Enis Batur. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1994, 201-208.
• Yavuz, Yıldırım, Mimar Kemalettin ve Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği, 1981.
• ICOMOS. “ICOMOS Türkiye Mimari Mirası Koruma Bildirgesi 2013.” Erişim 18 Nisan 2018. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0784192001542192602.pdf Mimdap. “Osmanlı Bankası Şube Binaları.” Erişim 16 Ekim 2019. http://mimdap.org/?p=211241
• KISALTMALAR BOA.: Başbakanlık Osmanlı Arşivi EKVKBKM.: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Eskişehir Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü
• ETBA.: Eskişehir Tepebaşı Belediyesi Arşivi ZBA.: Ziraat Bankası Arşivi