Tarihsel Yığma Yapıların Hâlihazır Koruma Durumunun İzlenmesi İçin Öneriler: Matrone Kilisesi ve Çardak Han Örneği

Year 2020, Issue: 14, 111 - 133, 31.07.2020

Feyza Durmuşlar Emre İpekci Mine Hamamcıoğlu Turan Engin Aktaş

https://doi.org/10.26650/artsanat.2020.14.0005

Abstract

Bu yazının amacı, tarihsel yığma yapıların tespit ve izlenme süreciyle ilgili uluslararası gelişmelerin ulusal alana aktarılmasıdır. Seçilen yöntem, uluslararası düzeyde yapılan önerilerin ulusal vakalar üzerinde sınanması, elde edilen sonuçların karşılaştırılarak tartışılması şeklindedir. Hâlihazır analitik belgeleme sürecinde yer alan; ön çalışmalara ulaşma, yapıyı yerinde gözlemleme, ölçülü belgeleme, malzeme karakterizasyonu, haritalama ile görsel analiz aşamaları sürdürülmüştür. Ancak yapısal özellikler ve sorunların da incelenmesi vurgulanmaktadır. İlgili riskler; 2012 tarihli, UNI EN 16096 numaralı, Kültür Varlıklarının Korunması – Mimari Mirasın Durum Tespiti ve Raporlanması başlıklı standartta tanımlanan durum sınıfları dikkate alınarak değerlendirilmekte ve koruma durumuna göre müdahale öncelikleri belirlenmektedir. Ege bölgesinden, farklı hasar tip ve dağılımı içeren, farklı dönemlere ait iki tarihi yığma yapı seçilmiştir. İzmir, Çeşme, Ildırı’daki Matrone Kilisesi ve Denizli’deki Çardak Hanı’nın koruma durumu raporları hazırlanmıştır. Bu örneklemelerin sonucunda, tarihsel yığma yapıların hâlihazır koruma durumunun izlenmesinde dikkat edilmesi gerekenler belirlenmiştir. Özgün yapım özelliklerinin ve ilgili hasarların doğru kavranmasının kültür varlığı olan tarihsel yığma yapıların sürdürülmesinde önceliği vardır. Her tarihsel yığma yapı bütünü için genel bir koruma durumu sınıfı tanımlanması ve risk değerlendirmesi, Avrupa standartlarını ve mimari restorasyon alanındaki güncel gelişimleri dikkate alan ancak ülkemiz örneklerine özgü olarak geliştirilecek bir standart çerçevesinde yapılmalıdır. Böylece kültür varlıklarımızın birbirleriyle kıyaslamalı olarak hasar durumlarının değerlendirilmesi mümkün olacaktır. Müdahaleler, doğru sırada ve kapsamda, gerekli disiplinlerin katılımı ile planlanabilecektir.

Keywords

Durum Raporu, Avrupa Standardı, Tarihi Yığma Yapılar, Koruma

Supporting Institution

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Proposals for Monitoring Current Conservation Condition of Historical Masonry Buildings: Matrone Church and Çardak Han Cases

Abstract

The aim of this study is to transfer the international developments related to the process of diagnosis and monitoring of historical masonry structures to the national area. The method chosen is to test the recommendations made at the international level on national cases and to discuss the results obtained by comparing them. A review of preliminary studies, on-site observations, measured surveys, material characterizations, mapping and visual analysis have been carried out. An examination of structural characteristics and observed failures have also been detailed. Related risks have been evaluated with criteria developed by taking into consideration condition classes defined in the UNI EN 16096, titled Conservation of Cultural Property – Condition Survey and Report of Built Cultural Heritage. According to the defined risks and classes, priorities of interventions were determined. Two historical masonry buildings which possess characteristics of different periods and present different damage types were selected: Matrone Church in Ildırı, Çeşme, İzmir and Çardak Han in Çardak, Denizli. The condition reports of the selected buildings have been prepared. The critical points in the condition reporting of historical masonry buildings were determined: accurate comprehension of the authentic structural characteristics and related failures have priority in maintaining historical masonry structures. Identification of condition class and risk assessment of each historic masonry building should be made in accordance with a standard specific to the cases of our country, but in line with the European standards and current developments in the field of architectural restoration. Thus, it will be possible to evaluate the conservation state of our masonry assets in comparison with each other. The content and priority of interventions can be well planned with the participation of the necessary disciplines.

Keywords

Condition Report, European Standard, Historical Masonry Structures, Conservation

References

• Akalın Orbay, Ayşegül. “Erythrai’da Ana Tanrıça’nın İzleri II.” Ömer Çapar’a Armağan. İstanbul: Hel Yayıncılık, 2012, 1-12.
• Akın, Nur. “The Çardak Caravanserai-Denizli.” Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 1974.
• Akurgal, Ekrem. Erythrai: An Ancient Ionian City. İzmir: Tifset A.Ş, 1972.
• Arıoğlu, Nihal ve Seden Acun. “A Research About a Method for Restoration of Traditional Lime Mortars and Plasters: A Staging System Approach.” Building and Environment 41 (2006): 1223- 1230.
• Baykara, Tuncer, Selçuklular ve Beylikler Çağında Denizli. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2007. Beyazıt, Mustafa. “Denizli’de Çardak Han ve Ak Han.” Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, 2002.
• Borri, Antoni, G. Castori, M. Corradi and A. De Maria. “A Method for the Analysis and Classification of Historic Masonry,” Bullettin of Earthquake Engineering 13 (2015): 2647–2665.
• Budun, Güzide. “Ildırı Tarihi Dokusunun Araştırılması ve Koruma Amaçlı Değerlendirilmesi.” Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2003.
• Comité Européen de Normalisation, UNI EN 16096 (English): Conservation of Cultural PropertyCondition Ssurvey and Report of Built Cultural Heritage, Brussels, 2012.
• “Çardak Han Eski İhtişamına Kavuşturulacak.” Anadolu Ajansı, 25 Ekim 2017. Erişim 30 Nisan 2020. https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/cardak-han-eski-ihtisamina-kavusturulacak-/947145.
• ÇEKÜL Anadolu Araştırmaları, “İpek Yolu-Kültür Yolu”. Erişim 10 Mart 2019. http://www.cekulvakfi.org.tr/files/dosyalar-haber/ipekyolu_harita.pdf.
• Çil, Ela ve F. Nurşen Kul. “Ildırı: Yerleşilemeyen Köy,” Mimarlık 387 (Ocak-Şubat 2015). Erişim 18 Haziran 2020. http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=39 5&RecID=3581 .
• Hamamcıoğlu Turan, Mine ve İpek Akbaylar. “Documentation of Historic Structures for the Assessment of Heritage Characteristics.” Journal of Architectural and Planning Research 28/2 (2011): 129-151.
• Hamamcıoğlu-Turan, Mine (Yürütücü) ve İpek Akbaylar (Araştırmacı), “Tarihi Yapıların Değişimlerinin Belgelenmesi ve Bulguların Arşivlenmesi için Fotogrametrik bir Yöntem Araştırması, Yayınlanmamış Araştırma Projesi Raporu”, Destekleyen Kurum: TÜBİTAK, Proje Kodu: MAG 104 I 102, İzmir, 2007.
• İnce, Kasım. “Çardak Han ile İlgili Gözlemler ve Düşünceler.” (Han-Abat) Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Denizli, 6-9 Ekim 2004.
• İnce, Kasım. Denizli’de Çardak Han ve Akhan Araştırma Projesi, Pamukkale Üniversitesi Araştırma Fonu Başkanlığı, Proje No: 2001SBE010, 2002.
• John Sanidopoulos. “Saint Matrona of Chios the Wonderworker.” Erişim 14 Mayıs 2020. https:// www.johnsanidopoulos.com/2016/10/saint-matrona-of-chios-wonderworker.html.
• Özkan Ertuğrul. “Çardak Han.” TDV İslam Ansiklopedisi. 8. cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, 58.
• Masciotta, Maria Giovanna, Maria Jose Morais, Luis Ramos, Daniel V. Oliveira, Luis Javier Sanchez-Aparicio and D. Gonzalez-Aguilera. “A Digital-based Integrated Methodology for the Preventive Conservation of Cultural Heritage: The Experience of HeritageCare Project.” International Journal of Architectural Heritage 13 (2019): 1-20.
• Parla, Canan ve Erol Altınsapan. “Atabek Ayaz ve Figürlü Bezemeleriyle Denizli Çardak Han.” Erdem 51 (2008): 195-216.
• Pektaş, Kadir. “Çardak Han.” Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007, 161-173.
• Riggioo, Mariapaola, Dina D’ayala, Maria Adelaide Parisi ve Chiara Tardini. “Assesment of Heritage Timber Structures: Review of Standards, Guidelines and Procedures.” Journal of Cultural Heritage 31 (2018): 220-235.
• Romão, Xavier, Paupério Esmeralde ve Nuno Pereira. “A Framework for the Simplified Risk Analysis of Cultural Heritage Assets.” Journal of Cultural Heritage 20 (2016): 696-708.
• Şahin, Esra. “Structural Analyses and Assessment of Historical Çardak Caravanserai in Denizli.” Yüksek Lisans Tezi, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, 2019.
• Tuna, Numan. “Erythrai Arkeolojik Sit Alanında Koruma Sorunları: Erythrai Örneği.” Ege Mimarlık 6/7 (1992): 41-46.
• Tükel Yavuz, Ayşıl. “Kervansaraylar.” Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı. 2. cilt. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006, 439-449. Erişim 22 Nisan 2020. https://kentrehberi.izmir.bel.tr/ izmirkentrehberi.