Evaluating Modernization Efforts During the Tanzimat Era and Early Republican Period Through Translation Institutions: Examples of Encümen-i Daniş and Translation Bureau

Year 2022, Issue: 16, 71 - 103, 30.06.2022

Barbaros Uzunköprü , Neslihan Demez

https://doi.org/10.26650/iujts.2022.1032466

Abstract

The Tanzimat Edict and the period it opened represent an important threshold in our history in terms of both modernization and institutional translation activities. Similarly, an intense modernization process was followed in the early Republican period. A dynamic translation activity was conducted by both institutions, Encümen-i Daniş and the Translation Bureau. This study aimed to examine the relationship between translation and the modernization and Westernization efforts of Encümen-i Daniş established in the Tanzimat Era and the Translation Bureau established in the early Republican period. Although the translation institutions that existed in earlier periods were individually examined from different perspectives, this study provides a comparative analysis of their influence on social transformation processes. Because translation is a social, historical, and cultural phenomenon, the polysystem theory was selected as the theoretical basis. The findings indicated that Encümen-i Daniş and the Translation Bureau supported the modernization and Westernization efforts, and translation was directly related to these concepts.

Keywords

Tanzimat Era, early Republican period, Encümen-i Daniş, Translation Bureau, modernization, Westernization, Polysystem Theory

Tanzimat ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Girişilen Modernleşme Çabalarını Çeviri Kurumları Üzerinden Değerlendirmek: Encümen-i Daniş ve Tercüme Bürosu Örnekleri

Abstract

Tanzimat Fermanı ve onun açtığı dönem gerek modernleşme gerekse de kurumsal çeviri faaliyetleri açısından tarihimizde önemli bir eşiği temsil eder. Benzer şekilde erken Cumhuriyet döneminde de yoğun bir modernleşme süreci takip edilmiş hem bireyler hem de Tercüme Bürosu aracılığıyla dinamik bir çeviri faaliyeti sürdürülmüştür. Bu çalışmada Tanzimat Dönemi’nde kurulan Encümen-i Daniş ve erken Cumhuriyet döneminde kurulan Tercüme Bürosu örneklerinde çevirinin modernleşme ve Batılılaşma çabalarıyla ilişkisinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Daha önce tarihsel süreçte var olan çeviri kurumları tekil olarak farklı bakış açılarıyla ele alınsa da farklı dönemlerden iki kurumun toplumsal değişim süreçlerine yapılan etki açısından karşılaştırmalı olarak birlikte incelenmesi bu çalışmanın literatüre özgün katkısını oluşturmaktadır. Çalışmada çeviri toplumsal, tarihî ve kültürel bir olgu olarak ele alındığından kuramsal altyapıyı oluşturması amacıyla Çoğuldizge Kuramı seçilmiştir. Elde edilen bulgulara göre Encümen-i Daniş’in ve Tercüme Bürosu’nun modernleşme ve Batılılaşma çabalarını destekledikleri ve ilgili dönemlerde gerçekleştirilen çeviri faaliyetlerinin bu kavramlarla doğrudan ilişkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Tanzimat Dönemi, erken Cumhuriyet dönemi, Encümen-i Daniş, Tercüme Bürosu, modernleşme, Batılılaşma, Çoğuldizge Kuramı

References

• Ahmad, F. (1993). The Making of Modern Turkey, Londra: Routledge. google scholar
• Akyıldız, A. (2018). İlk Türk Akademisi Encümen-i Dâniş’in Kuruluşu ve Faaliyetleri (1851-1862), Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi. google scholar
• Albachten, Ö. B. (1999). Translation and Westernisation in Turkey from the 1840s to the 1980s (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Warwick Üniversitesi google scholar
• Arslan, N. (2017). Recaizade Mahmut Ekrem’in Atala Çevirisini Biçimlendiren Kültürel ve Estetik Kaygılar, Bilig, 81, s. 139-163. google scholar
• Balcı, S. (2006). Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık ve Bab-ı Ali Tercüme Odası (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Berkes, N. (2012). Türkiye’de Çağdaşlaşma (18 bs.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Bilim, C. (1985). İlk Türk Bilim Akademisi: Encümen-i Daniş. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(2), 81-104. google scholar
• Bozdemir, S. (1998). Atatürk ve Eğitim - Cumhuriyet Döneminde Eğitimdeki Gelişmeler. Erdem - İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 11(32), 439 - 458. google scholar
• Delilbaşi, A. S. (1944). Cimri Tercümesi Dolayisiyle. Tercüme, 4(24), 461-468. google scholar
• Demez, N. (2007). Osmanlı İmparatorluğu’nda Yenileşme Hareketleri ve Çeviri: Encümen-i Dâniş Örneğinde Tanzimat Dönemi Çeviri Yaklaşımları (Yayimlanmamiş Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Eruz, S. (2010). Çokkültürlülük ve Çeviri - Osmanlı Devleti’nde Çeviri Kültürü ve Çevirmenler. İstanbul: Multilingual. google scholar
• Even-Zohar, I. (1979). Polysystem Theory. Poetics Today, 1(1-2), 287-310. google scholar
• Even-Zohar, I. (1990). Polysystem Theory. Poetics Today, 11(1), 9-26. google scholar
• Even-Zohar, I. (1990). The Position of Translated Literature within the Literary Polysystem. Poetics Today, 11(1), 45-51. google scholar
• Even-Zohar, I. (1997). The Making of Culture Repertoire and the Role of Transfer. Target International Journal of Translation Studies, 9(2), 355-363. doi:10. 1075 google scholar
• Even-Zohar, I. (2002). Culture Planning and Cultural Resistance in the Making and Maintaining of Entities. Sun Yat-Sen Journal of Humanities, 14, 45-52. google scholar
• Gökalp, Z. (2019). Türkçülüğün Esasları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Güney, E. (2006, 29 Haziran) Tercüme Bürosu’nun Öyküsü/ Mülakat: Ü. Bayazoğlu. (Sayı 854), Cumhuriyet Kitap, İstanbul. google scholar
• Günyol, V. (1983). Türkiye’de Çeviri, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (Cilt. II, s. 324-330), İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Hanioğlu, M. Ş. (2011). Atatürk - An Intellectual Biography. Oxford: Princeton University Press. google scholar
• Hobsbawm, E. J. (1954). The General Crisis of the European Economy in the 17th Century. Past & Present, 5, 33-53. google scholar
• Hobsbawm, E. J. (2003). Devrim Çağı 1789-1848. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. google scholar
• İhsanoğlu, E. (1993). Cem'iyyet-i İlmiyye-i Osmâniyye. In TDV İslâm Ansiklopedisi (s. 333-334): TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. google scholar
• İnalcık, H. (2016). Rönesans Avrupası - Türkiyenin Batı Medeniyetiyle Özdeşleşme Süreci (8 bs.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Jusdanis, G. (1991). Belated Modernity and Aesthetic Culture. Minnesota: University of Minnesota Press. google scholar
• Karpat, K. H. (1959). Turkey’s Politics - The Transition to a Multi-Party System: Princeton University Press. google scholar
• Kayaoğlu, T. (1996). Türkiye’de Tercüme Müesseseler (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar Kılıçbay, A. (1985). Türkiye’de Piyasa Ekonomisi. İstanbul: İÜ İktisat Fakültesi Yayınları. google scholar
• Koç, H. (2006). Osmanlıda Tercüme Kavramı ve Tanzimat Dönemindeki Edebî Tercümelere Dair Çalışmalar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4(8), 351-381. google scholar
• Tercüme Dergisi (1940), “Haberler”, s. 112-114. google scholar
• Kurultay, T. (1999). Cumhuriyet Döneminde Çevirinin Ağır Yükü ve Türk Hümanizması. Alman Dili ve Edebiyatı Dergisi, 11, 13-36. google scholar
• Lewis, B. (1993). Modern Türkiye’nin Doğuşu (5 bs.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. google scholar
• Mann, N. (1996). The Origins of Humanism. J. Kraye içinde, The Cambridge Companion to Renaissance Humanism (s. 1-19). Cambridge: Cambridge University Press. google scholar
• Mardin, S. (1991). Türk Modernleşmesi Makaleler 4. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Newton, K. (1993). Twentieth-Century Literary Theory (4 bs.). New York: Macmillan Education. google scholar
• Ortaylı, İ. (1987). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Hil Yayınları. google scholar
• Öztürk, N. (2002). XIX. Yüzyıl Türk Edebiyatında Voltaire ve Rousseau Çevirileri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(12), 69-79. google scholar
• Paker, S. (1987). Tanzimat Döneminde Avrupa Edebiyatından Çeviriler - Çoğul Dizge Açısından Bir Değerlendirme. Metis Çeviri, 1, 31-43. google scholar
• Paker, S., Gürçağlar, Ş. T. ve Milton, J. (2015). Tradition, Tension and Translation in Turkey. Amsterdam ve Philadelphia: John Benjamins Publishing Company. google scholar
• Sander, O. (2003). Siyasi Tarih: İlkçağlardan 1918’e. İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları. google scholar
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2003). Çoğuldizge Kuramı. Uygulamalar, Eleştiriler. M. Rifat içinde, Çeviri Seçkisi - I (s. 243-269). İstanbul: Dünya Yayıncılık. google scholar
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2018). Türkiye’de Çevirinin Politikası ve Poetikası, 1923-1960, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Tanpınar, A. H. (2007). XIX. Asır Türk Edebiyat Tarihi (2 bs.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Tunca, E. A. (2006). Türk Harf Devrimi’nin Halka Tanıtımı Çalışmaları. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2). google scholar
• Ülken, H. Z. (1938). Maksad. İnsan, 1(1), 1-2. google scholar
• Ülken, H. Z. (2020). Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Ürekli, F. (2002). Tanzimat Dönemi Osmanlı Eğitim Sistemi ve Kurumlan. Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3), 382-406. google scholar
• Venuti, L. (2019). Theses on Translation: An Organon for the Current Moment. Pittsburgh, New York: Flugschriften google scholar
• Yapar, S. (2019). An Assessment of Translation Bureau and the Cultural Politics of Turkey (1940-1946) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi. google scholar
• Yazıcı, M. (2005). Çeviribilim Temel Kavram ve Kuramlari. İstanbul: Multilingual. google scholar
• Yazıcı, M. (2018). Tanzimat Döneminde Osmanlı Çeviri Etkinliği. Turkish Studies, 13(20), 845-853. google scholar
• Yücel, H. Â. (1940). 82/4942 Sayili ve 409 Nolu Tamim. Maarif Vekilliği Tebliğler Dergisi google scholar
• Yücel, H. Â. (1971). İyi Vatandaş, İyi İnsan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar