Kitap Çevirisinin Ardı: Güvencesizlik

Year 2025, Issue: 22, 106 - 126, 04.07.2025

Naim Göktaş , Ensar Macit

https://doi.org/10.26650/iujts.2025.1593490

Abstract

Kitap çevirmenleri tarih boyunca kültürel aktarım ve entelektüel etkileşim açısından kilit rol oynamıştır. Bu yüzden toplumların gelişiminde belirleyici bir misyon üstlenen çevirmenlerin ekonomik ve sosyal hakları üzerinde durulması gerekir. Ancak toplumsal gelişimde üstlendikleri önemli role rağmen, çevirmenler çoğu zaman yazınsal ve kültürel üretimin görünmeyen emekçileri olmuşlar ve temel haklarından dahi mahrum kalmışlardır. Bu çalışmada da Türkiye’de çoğunluğu serbest çalışan kitap çevirmenlerinin çalışma hayatlarında karşılaştıkları sorunlar mercek altına alınmıştır. Çalışmada nitel araştırma yöntemi uygulanmış ve çevirinin ardındaki güvencesizlik görünümleri, kitap çevirmenleriyle gerçekleştirilen yarı yapılandırılmış mülakatlar aracılığıyla açığa çıkartılmıştır. Ayrıca çalışmada, çevirmenlerin meslek hayatlarında karşılaştıkları sorunların çevirmenlik mesleğine bakışı ve çeviri eserlerin kalitesini nasıl etkilediği sorularına katılımcıların aktarımlarıyla yanıt aranmıştır. Araştırma bölümünden önce ise geçmişte kitap çevirmenliğinin yeri, günümüzde bir meslek olarak çevirmenlik ve yeni liberal politikalar ve güvencesizlik bölümleri altında literatür taraması yapılarak araştırma öncesi çalışmanın teorik temelleri oluşturulmuştur. Bu çalışma, çevirmenlerin çalışma koşullarını baz almış ve bu koşulların çeviriye etkilerini ortaya koymuştur. Çalışmanın amacı bu etkileri tespit etmek ve çevirmenlerin çalışma ve yaşam koşullarının iyileşmesine yönelik çözüm önerilerinde bulunmaktır. Bu yönüyle çalışma, sosyal politika ve çeviribilim alanlarına katkı sağlama iddiası taşımaktadır.

Keywords

Çalışma koşulları , güvencesizlik , kitap çevirmenleri , serbest çalışma

Discerning the Unseen: Precarity of Literary Translation

Abstract

Literary translators historically have played a pivotal role in cultural transmission and intellectual interaction. Therefore, it plays an essential role in addressing the economic and social rights of translators, who hold a decisive mission in the development of societies. However, in the translators’ role in societal progress, they have frequently been the invisible labourers of literary and cultural production, deprived even of their basic rights. This study focuses on the challenges faced by literary translators in Türkiye. The precarious aspects of translation work were uncovered qualitatively through semi structured interviews conducted with literary translators. Moreover, the study seeks to answer how the problems that translators encounter in their professional lives influence both their perception of the profession and the quality of translated works, based on participants’ accounts. To lay the theoretical foundations of the study, a literature review was conducted highlighting the historical place of literary translation, translation as a profession today, and neoliberal policies and precarity. This study, focusing beyond the translated text itself, examines the working conditions of translators and reveals how these conditions affect the translation concept. The aim of the study is then to identify these effects and propose solutions for improving the working and living conditions of translators.

Keywords

Freelance work , literary translators , precarity , working conditions

References

• 5. Ulusal Yayın Kongresi (2011). Erişim adresi https://turkyaybir.org.tr/wp-content/uploads/2021/05/5.-ulusal-yayin-kongresi-kitabi.pdf google scholar
• 6. Ulusal Yayın Kongresii̇ (2018). 6. Ulusal Yayın Kongresii̇ Sonuç Bildirgesi. Erişim adresi https://basin.ktb.gov.tr/TR-208829/6-ulusal-yayin-kongresi-sonuc-bildirgesi.html google scholar
• Authors Guild (2022). Survey of U.S. Literary Translators' Working Conditions in 2022. Erişim adresi https://authorsguild.org/app/ uploads/2023/11/Authors-Guild-2022-Literary-Translators-Survey.pdf google scholar
• Akyıldız, A. (2018). İlk Türk akademisi Encümen-i Dâniş'in: Kuruluşu ve faaliyetleri: (1851-1862). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi. google scholar
• Arslan, F. (2009). Encümen-i Daniş ve Osmanlı aydınlanması. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(11), ss. 422-441. google scholar
• Aydın, B. (2007). XV-XVI. Yüzyıl Osmanlı Bürokrasisinde Divan-ı Hümayun Katipleri. Journal of Turkish Studies, 31(1), ss. 41-49. google scholar
• Baltacı, A. (2019). Nitel Araştırma Süreci: Nitel Bir Araştırma Nasıl Yapılır?. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 5 (2), ss. 368-388. google scholar
• Barut, E. (2018). Kamuda çalışan çevirmenlerin mesleki etkenler sebebiyle yaşadığı psikolojik sorunlar: Türkiye örneği. Çoban, F. & Odacıoğlu, M. C. (ed.), Çevirmen Psikolojisi (ss. 83-111). Gece Akademi. google scholar
• Berk, Ö. (1999). Translation and westernisation in Turkey (from the 1840s to the 1980s) (PhD Dissertation). University of Warwick. google scholar
• Berk, Ö. (2006). Translating the “West”: The position of translated Western literature within the Turkish literary polysystem. Review of Literatures of the European Union, 4, ss. 1-18. google scholar
• Bilim, C. (1990). Tercüme odası. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 1(1), ss. 29-43. google scholar
• Birinci Türk Neşriyat Kongresi (1939). 1-5 Mayıs 1939: Raporlar, Teklifler, Müzakere Zabıtları. Ankara: Edebiyatçılar Derneği Yayınları. google scholar
• Büyükdere, O. O. (2019). 100. yılında Uluslararası Çalışma Örgütü: Değişen koşullarda politika tercihleri ve yönelimler. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 77, 59-96. https://doi.org/10.26650/jspc.2019.77.0015 google scholar
• CEATL (2022). Survey on working conditions of literary translators in Europe. Erişim adresi https://www.ceatl.eu/survey-on-working-conditions-of-literary-translators-in-europe google scholar
• Ceren, E. (2023). Kitabın ardına bakmak. Erişim adresi https://www.birgun.net/makale/kitabin-ardina-bakmak-459955 google scholar
• Cranford, C. J., Vosko, L. F., & Zukewich, N. (2003). Precarious employment in the Canadian labour market: A statistical portrait. Just Labour, 3 (Fall 2003), ss. 6-22. google scholar
• Çakmak, D. (2007). Osmanlı telif hukuku ile ilgili mevzuat. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (21), ss. 191-234. google scholar
• ÇEVBİR (t.y.). Tarihçe. Erişim adresi https://cevbir.org.tr/tarihce google scholar
• ÇEVBİR (t.y.). Tip sözleşme. Erişim adresi https://cevbir.org.tr/onemli/tip-sozlesme google scholar
• ÇEVBİR (t.y.). Tüzük. Erişim adresi https://cevbir.org.tr/mevzuat/tuzuk google scholar
• De Witte, H. (1999). Job insecurity and psychological well-being: Review of the literature and exploration for some unresolved issues. European Journal of Work and Organizational Psychology, 8 (2), ss. 155-177. google scholar
• Drache, D., LeMesurier, A., & Noiseux, A. (2015). Non-standard employment, the jobs crisis and precarity: A report on the Structural Transformation of the world of work. Robarts Centre for Canadian Studies/CEIM. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2581041 google scholar
• Engels, F. (1997). İngiltere’de emekçi sınıfın durumu. Ankara: Eriş Yayınları. google scholar
• Ersoy, H., & Balkul, H. (2012). Teknolojik gelişmelerin çevirmen ve çeviri mesleği açısından olumlu ve olumsuz etkileri: Çeviri alanında yeni yaklaşımlar. Akademik İncelemeler Dergisi, 7 (2), ss. 295-307. google scholar
• Ersoy, H., & Odacıoğlu, M. C. (2014). Türkiye'de serbest çevirmenlerin karşılaştıkları sorunlar, bu sorunların etkileri ve öneriler. Turkish Studies, 9(6), ss. 367-378. google scholar
• Ertan, E. & Göktaş, N. (2023). Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu çerçevesinde Türkiye’de meslek sendikacılığının uygulanabilirliği tartışması. Emek Araştırma Dergisi (GEAD), 14(24), ss. 423-436. google scholar
• Eruz, F. S. (2010). Çokkültürlülük ve çevirmenler: Osmanlı devleti'nde çeviri etkinliĝi ve çevirmenler. Multilingual. google scholar
• Hobsbawn, E. J. (1987). Sanayi ve imparatorluk. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. google scholar
• Gürçağlar, Ş.T. (2008). The politics and poetics of translation in Turkey, 1923-1960. Rodopi. google scholar
• ILO (2012). International Standard Classification of Occupations (ISCO-08). Geneva: International Labour Office. google scholar
• ILO (2016). Non-standard employment around the world: Understanding challenges, shaping prospects. Geneva: International Labour Office. google scholar
• Javorček, M. (2017). Status of the translation profession in Croatia (Dissertation). Josip Juraj Strossmayer University of Osijek. google scholar
• Karaöz, Ç., & Tandaçgüneş Kahraman, N. (2020). Sınıf olgusu kapsamında sınıf bilinci ve ağ toplumunda prekarya sınıfının katılımcı kültürde temsili: “Ofissizler” platformu özelinde freelance çalışanlar üzerine bir araştırma. Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Yeni Düşünceler Hakemli E-Dergisi, (14), ss. 88-115. google scholar
• Katan, D. (2009). Occupation or profession: A survey of the translators’ world. Translation and Interpreting Studies. The Journal of the American Translation and Interpreting Studies Association, 4(2), ss. 187-209. google scholar
• Kanıdinç Kılınçarslan, B., & Bogenç Demirel, E. (2022). How precarious are the working conditions of literary translators? A sociology of translation perspective from Türkiye. Parallèles, 35 (2), ss. 9-24. google scholar MacDonald, R. (2009). Precarious work. in Handbook of Youth & Young Adulthood, 167-175. google scholar
• Mason, P. (2014). Çalışarak yaşamak ya da savaşarak ölmek (2. Baskı). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Mirsafian, L, Pirnajmuddin, H. and Nejadansari, D. (2021). Estimating literary translators’ earnings penalty: A cultural economics approach to translator studies. Target 33 (3), ss. 436-463. google scholar
• Moorkens, J. (2020). Comparative satisfaction among freelance and directly-employed Irish-language translators. Translation & Interp-reting: The International Journal of Translation and Interpreting Research, 12 (1), ss. 55-73. google scholar
• Müftüoğlu, Ö. (2008). Yeni liberal dönüşüm süresi ve sosyal politika. Erişim adresi https://ozgurmuftuoglu.blogspot.com/2008/09/yeni-liberal-dnm-sreci-ve-sosyal.html“ google scholar
• Neuman, W. L. (2022). Toplumsal araştırma yöntemleri nicel ve nitel yaklaşımlar (2. Baskı). Akkaya, Ö. (çev.). Ankara: Siyasal Kitabevi. google scholar
• Oğuz, Ş. (2011). Tekel direnişinin ışığında güvencesiz çalışma/yaşama: Proletaryadan “prekarya”ya mı?. Mülkiye Dergisi, 35 (271), ss. 7-24. google scholar
• Owen, R. (2006). Yeni toplum görüşü ve Lanark raporu. İstanbul: Kaynak Yayınları. google scholar
• Özbudak Kuşçu, S. (2019). Ekonomik krizin çeviri sektörüne etkileri. Gülgün, Ç. ve Semra, B. (ed.), Multidisipliner Yaklaşımla İktisadi Kriz Olgusu kitabı içinde (ss. 311-338). Akademisyen Kitabevi. google scholar
• Özuğurlu M. (2010). TEKEL direnişi: Sınıflar mücadelesi üzerine anımsamalar. Gökhan Bulut (ed.), Tekel Direnişinin Işığında Gelenekselden Yeniye İşçi Sınıfı Hareketi kitabı içinde (ss. 45-62). NotaBene Yayınları. google scholar
• Paszkiet, S. (2013). Report on the situation of literary translators in Poland. Werkwinkel, 8 (2), ss. 123-139. google scholar
• Pym, A. (2011). The translator as non-author, and I am sorry about that. The translator as author: Perspectives on literary translation, ss. 31-43. google scholar
• Resmi Gazete (2020, 16 Mayıs). Mesleki Yeterlilik Kurumu ulusal meslek standardı çevirmen seviye 6. Sayı 31129. google scholar
• Parlak, B. (2012). Akademik Çeviri Öğretimi ve Çeviride Meslekleşme Sorunları. Proceedings of the Ministry for EU Affairs Translation Platform, ss. 65-74. google scholar
• Rodgers, G. (1989). Precarious work in western Europe: The state of the debate. in Gerry Rodgers and Janine Rodgers (eds), Precarious Jobs in Labour Market Regulation: The Growth of Atypical Employment in Western Europe, ss. 1-16. google scholar
• Sarıoğlu, C. (2024). Çevirmenliğin Türkiye’deki sorunlarına yönelik mesleki, akademik ve yasal kapsamda bir inceleme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (38), ss. 1584-1591. google scholar
• Savran, S. (2008). Kod adı küreselleşme 21. yüzyılda emperyalizm. İstanbul: Yordam Yayınları. google scholar
• Seymen, G. D. & Aslan, A. S. (2019). Türkiye’de çevirinin toplumsal görünürlüğü ve gelişiminde çeviri derneklerinin rolü. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (15), ss. 377-390. google scholar
• Soysal, F. (2023). 1940 yılında kurulan tercüme bürosu. Atatürk Ansiklopedisi. Erişim adresi google scholar
• https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/1940-yilinda-kurulan-tercume-burosu/ google scholar
• Standing, G. (2011). The precariat: The new dangerous class. Bloomsbury Academic. google scholar
• Talas, C. (1983). Sosyal ekonomi (Gözden geçirilmiş 6. baskı). Ankara: “S” Yayınları. google scholar
• Turan, M. (2016). Çağlar boyu düşünce özgürlüğü: Türkiye’de ve dünyada telif haklarının tarihsel gelişiminin değerlendirilmesi. Türk Kütüphaneciliği, 30(2), ss. 206-235. google scholar
• Ulusal Yayın Kongresi. Tarihçe. Erişim adresi: http://www.ulusalyayinkongresi.gov.tr/TR-207941/tarihce.html#:~:text=T%C3%BCrk%20 Yay%C4%B1n%20Kongresi-,II.,I.%20Kongrenin%20devam%C4%B1%20%C5%9Feklinde%20belirlenmi%C5%9Ftir. google scholar
• Venuti, L. (1998). The scandals of translation: Towards an ethics of difference. Routledge. google scholar
• Yağar, F. (2023). Nitel araştırmalarda örneklem büyüklüğünün belirlenmesi: Veri Doygunluğu. Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 138-152. doi: 10.38122/ased.1030365 google scholar