“Menfaat Celbeden Her Karz Ribâdır” Kaidesinin Kaynağı, Uygulama Esasları ve Günümüz Finansal İşlemlerinde Tatbiki Üzerine Bir İnceleme

Year 2023, Volume: 13 Issue: 2, 519 - 539, 28.09.2023

Ozat Shamshıyev , Mahmut Samar

https://doi.org/10.26650/iuitd.2023.1263781

Abstract

Araştırma konusu kaide birçok finansal işlemde etkilidir. Klasik dönem fukahâsı, kaideye karz akdi bağlamında değinmiş, karz tutarı dışında menfaat celbeden türlü faydayı ribâ olarak değerlendirmiştir. Menfaat celbeden karzın klasik örneklerinde biri, süftece meselesidir. Süftece, karz akdinde verilen borcun farklı bir yerde ödenmesini şart koşma olarak bilinir. Fukahânın ifadesine göre bu örneğin ribâ ile ilişkisi, borç verenin borç tutarını aynıyla teslim alma dışında hiçbir bedel ödemeden paranın emniyetli bir şekilde istediği yere transferini sağlamış olmasından kaynaklanmaktadır. Kaide gerek ilim adamlarının nezdinde gerekse insanların dilinde «ربا فهو نفعا جر قرض كل« (Menfaat celbeden her karz ribâdır) şeklinde yaygınlık kazanmıştır. Bununla birlikte kaynaklarda kaidenin değişik metinlerine de rastlanmaktadır. Her ne kadar muhakkik âlimler senedindeki zayıflıktan dolayı kaidenin bir merfû rivayet olmadığını ifade etseler de, herkes tarafından kabul görmesinden hareketle tüm fukahâ ve muhaddislerin nezdinde müsellem bir kaide olarak yerini almıştır. Söz konusu kaide lafzı itibariyle “karz akdinde borç veren lehine şart koşulan her türlü fazlalığın, ribânın en çirkini olan karz ribâsı (Câhiliyye ribâsı) olduğunu” ifade eder. Bununla birlikte, mefhumu itibariyle (ki yazara göre kaideyle kastedilen mana ve maksat da budur) “mübadele akitlerinde, taraflardan birine herhangi bir karşılığı olmadan şart koşulan her türlü fazlalığın ribâ olduğunu” ifade eder. Kaidenin birtakım ayrıntıları ve uygulama esasları da söz konusudur. Kaideyle ilgili en yaygın örneklerden bazıları şunlardır: Döviz ticaretinde marjlı forex uygulamaları, borç verirken paranın bir araca endekslenmesi ve döviz ticaretinde swap işlemleri.

A Study of the Source and Code of Practice of the Legal Maxim “Every Loan That Entails Benefit is Usury” and Its Implementation in Modern Financial Transactions

Abstract

The legal maxim is effective on many financial transactions. The jurists of the classical period referred to the maxim in the context of the qard (loan) contract and deemed every kind of benefit beyond the principal to be usury. An example from the classical period of a loan that entailed benefit is the issue of suftajah. In essence, it is known as stipulating that the loan to be paid in a different place. According to the jurists, the relationship of this example with interest is due to the fact that the lender by receiving the debt amount in full, has ensured the safe transfer of the money to the desired location without paying any price. The maxim became widespread in the form of “قرض كل ربا فهو نفعا جر) “Every loan that entails benefit is usury) both among scholars and ordinary people. However, different texts of the maxim are also found in the sources. Despite the fact that scholars, due to weaknesses in the chain of narrators, clearly state that the maxim is not a narration in form of marfû’ hadeeth, it has become an unquestionable principle amongst the jurists and scholars of the hadeeth. The legal maxim in question literally means “that any excess stipulated in favor of the lender in the loan contract is riba al-qard (Ribā which was prevalent in Jahiliyyah),” which is the worst kind of usury. However, in essence, it means “that any excess stipulated in exchange contracts in favor of one of the parties without any compensation is ribā” (which is the objective and the purpose of the maxim according to the author). Moreover, there are some further details and codes of practice relating to the maxim. Some of the most common of these are margin forex practices in currency trading, indexation of loans, and swap operations.

Keywords

Islamic Law, Islamic Contract Law, Legal Maxim, Loan That Entails Benefit, Excess Usury

دراسة حول مصدر قاعدة »كل قرض جر نفعا فهو ربا» وقواعد ممارستها وتطبيقها في المعامالت المالية الحديثة

Abstract

إن قاعدة »كل قرض جر نفعا فهو ربا« ذات ٍ تأثير في كثير من المعامالت المالية. وقد ّ تعرض لها الفقهاءلقدامى بمناسبة عقد القرض، فاعتبروا ّكل منفعة سوى المبلغ َ المقترض زيادةغير جائزة َّ وسووها بالربا.فمن أمثلة القرض ّ الجار للمنفعة مسألةالسْفتَ َجة وهي: اشتراط أداء ِ المستقرض َ القرض ٍ بمكان آخر؛ لمافيه من استفادة أمن الطريق بدون ٍ عوض كما أفاده الفقهاء. واشتهرت القاعدة بين العلماء وألسنة العامةبلفظ: »كل قرض جر نفعا فهو ربا«. ومع ذلك، فهناك صيغ متنوعة لنص القاعدة في الكتب. رغم أنالمحققينأعلا رواية القاعدة كحديث مرفوع بسبب ضعف في السند، فإنها في الواقع، لقيت القبول ّ العمن قبل العلماء وأصبحت قاعدة مسلمة بين كافة الفقهاء والمحدثين من غير نكير. فالقاعدة تفيد بنصها أنكل زيادة مشروطة على مبلغ القرض للمقرض فهو ربا القرض الذي يعد من أقبح أوجه الربا. وعالوةعلى ذلك، تفيد القاعدة بمفهومها – وهو المعنى المقصودمن القاعدة عند الباحث – أن كل زيادةمشروطةألحد العاقدين خالية عن العوض في عقدمن عقود المعاوضات فهي ربامن وجوه الربا. وللقاعدة تفاصيل وقيود، كما أن لها مدونة قواعد الممارسة. ومن أبرز األمثلة الجارية فيها القاعدة: البيع بالهامش فيالمعالت )Forex)، وربط العملة بالمؤشرات في اإلقراض )Indexation Loan)، ومبادلة العمالت عن طريق "سواب" )Swap)

Keywords

الفقه اإلسالمي, فقه المعامالت, القاعدة الفقهية, قرض ّجر نفعا, ربا الفضل

References

• (IMF), International Monetary Fund. “Inflation Rate, Average Consumer Prices: Annual Percent Change”. Access date: 11.01.2023. https://www.imf.org/external/datamapper/PCPIPCH@WEO/WEOWORLD/ EN/TUR/ARG/LBN/SDN/ZWE/SUR/KAZ/IRN google scholar
• “el-Müeşşirât”. el-Me‘âyîru’ş-şer‘iyye. Menama: AAOIFI, 2017. google scholar
• “İstidâne”. el-Mevsû‘atu’l-fıkhiyye el-Küveytiyye. 45 cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şü’ûni’l-İslâmiyye, 1404-1427. google scholar
• Abdurrezzâk, Ebû Bekir b. Hümâm es-San‘ânî. el-Musannef. thk. Habîburrahmân el-A‘zamî. 12 cilt. Hint: el-Meclisü’l-İlmî, 1983. google scholar
• Aclûnî, İsmâîl b. Muhammed el-Cirâhî. Keşfu’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs ‘ammeş’tehere mine’l-ehâdîs ‘alâ elsineti’n-nâs. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1351. google scholar
• Ahmed eş-Şenkîtî, İbn Ahmed el-Muhtâr el-Cekenî.Mevâhibü’l-celîlmin edilletiHalîl. nşr. Abdullâh İbrâhîm el-Ensârî. 4 cilt. Katar: İdâretü İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, 1. Baskı, 1407. google scholar
• Amanullah, Muhammad. “Legal Maxim: «Every Loan That Brings Benefit Is Usury», Its Related Issues and Implementation In Pre-Islamic And Malaysian Financial Transactions”. Journal of Islam in Asia 15/1 (June 2018), 204-227. google scholar
• Bâhuseyn, Ya‘kûb b. Abdülvehhâb. el-Kavâ‘idü’l-fıkhiyye: el-Mebâdi’ - el-mukavvimât - el-mesâdir - ed-delîliyye - et-tatavvur )Dirâse nazariyye - tahlîliyye - te’sîliyye - târîhiyye). Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Baskı, 1998. google scholar
• Bedrüddîn el-Aynî, Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed b. el-Hüseyin el-Hanefî. el-Binâye Şerhu’l-Hidâye. 13 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 2000. google scholar
• Bedrüddîn el-Aynî, Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed b. el-Hüseyin el-Hanefî. Umdetü’l-kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 12 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr ve Dâru İhyâ’i’t-Turâsi’l-Arabî, ts. google scholar
• Bedrüddîn el-Aynî, Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed b. el-Hüseyin el-Hanefî. Nuhabu’l-efkâr fî tenkîhi mebâni’l-ahbâr fî Şerhi Me‘âni’l-âsâr. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. 19 cilt. Katar: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şu’ûni’l-İslâmiyye, 2008. google scholar
• Beğavî, Muhyissünne Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes‘ûd b. Muhammed b. el-Ferrâ’ eş-Şâfiî. Şerhu’s-Sünne. thk. Şu‘ayb el-Arnavut ve Muhammed Züheyir eş-Şâviş. 15 cilt. Dımaşk ve Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Baskı, ts. google scholar
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin b. Alî b. Mûsâ el-Horasânî. es-Sünenü’s-sağîr. thk. Abdulmu‘tî Emîn Kal‘acî. 4 cilt. Karaçi: Câmi‘atu’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1989. google scholar
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin b. Alî b. Mûsâ el-Horasânî. Ma‘rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. thk. Abdulmu‘tî Emîn Kal‘acî. 15 cilt. Karaçi: Câmi‘atu’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1991. google scholar
• Burhânüşşerî‘a el-Buhârî, Ebülme‘âlî Burhânüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Abdülazîz b. Ömer b. Mâze el-Hanefî. el-Muhîtu’l-burhânî fi’l-fıkhi’n-Nu‘mânî. thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. 9 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 2004. google scholar
• Büceyremî, Süleymân b. Muhammed b. Ömer el-Mısrî eş-Şâfiî. Tuhfetü’l-habîb ‘alâ Şerhi’l-Hatîb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995. google scholar
• Cemîl el-Adevî, Muhammed Şükrî. “eş-Şirâ‘ bi’l-hâmiş fi’l-esvâki’l-mâliyye’l-mu‘âsıra”. Havliyye Külliyeti’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye ve’l-Arabiyye li’l-Benât bi’l-İskenderiyye 2/34. 857-1102. google scholar
• Dimyâtî, Ebû Bekr el-Bekrî Osmân b. Muhammed Şattâ eş-Şâfiî. İ‘ânetü’t-tâlibîn ‘alâ halli elfâzi Fethi’l-mübîn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Baskı, 1997. google scholar
• Durmuş, Abdullah. Fıkhî Açıdan Günümüz Para Mübadelesi İşlemleri. İstanbul: İSAM Yayınları, 2. Baskı, 2014. google scholar
• Dusuki, Asyraf Wajdi. “Shariah Parameters on Islamic Foreign Exchange Swap as Hedging Mechanism in Islamic Finance”. International Conference on Islamic Perspectives on Management and Finance, University of Leicester 2-3 July 2009.1-25. google scholar
• Dübyân, Dübyân b. Muhammed. el-Mu‘âmelâtu’l-mâliyye asâleten ve mu‘âsaraten. y.y. 2. Baskı, 1432. google scholar
• Ebû Tâhâ, Ahmed Muhammed Ahmed. “Eseru teğayyurâti kıymeti’n-nukud ‘ale’d-düyûn: Dirâse te’sîliyye min manzûri’l-fıkhi’l-İslâmî”. Mecelletü Külliyeti’ş-Şerî‘a ve’l-Kânûn 24/2 (2022). 869-906. google scholar
• Ebü’l-Cehm el-Bâhilî, el-‘Âlâ b. Mûsâ b. Atıyye el-Bağdâdî. Cüz’ü Ebi’l-Cehm. thk. Abdurrahîm b. Muhammed b. Ahmed el-Kaşkarî. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1999. google scholar
• Fahruddîn ez-Zeyla‘î, Osmân b. Alî. Tebyînu’l-hakâik Şerhu Kenzi’d-dekâik. Kahire: el-Matba‘atu’l-Kübrâ el-Emîrîyye (Bûlâk), 1314. google scholar
• Gezgin, Yusuf Erdem. Finansal Piyasalarda Altın İşlemleri: İslam Hukuku Açısından Bir İnceleme, İstanbul: Hikmetevi Yay., 2021. google scholar
• Gilani, Syed Abdul Wahab and Saqib, Lutfullah. “Indexation of Loan in Conventional and Islamic Finance”. Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business 3/3 (July 2011), 799-807. google scholar
• Halîl Muhyiddîn el-Meys. “Bey‘u’l-vefâ”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî. 7/7 (1431), 1147-1181. google scholar
• Hâris b. Ebî Üsâme. Buğyetü’l-bâhis ‘an zevâidi Müsnedi’l-Hâris. thk. Hüseyin Ahmed Sâlih el-Bâkirî. Medine: Merkezü Hidmeti’s-Sünne ve’s-Sîreti’n-Nebeviyye, 1992. google scholar
• Hasan, Ahmed. “el-Kardı’llezî cerre menfa‘a”. Mecelletü Câmi‘ati Dımaşk li’l-‘Ulûmi’l-İktisâdiyye ve’l-Kânûniyye. 2/23 (2007), 415-448. google scholar
• Hasan, Ahmed. “et-Tatbîkâtu’l-mu‘âsıra li’l-kardı’llezî cerre menfa'a”. Mecelletü Câmi’ati Dımaşk li’l-‘Ulûmi’l-İktisâdiyye ve’l-Kânûniyye. 1/24 (2008), 673-695. google scholar
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed b. İbrâhîm el-Büstî. Me‘âlimu’s-sünen. Haleb: el-Matba‘atu’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1932. google scholar
• Hayat, Zeynelabidin. [The Forward and Swap Exchange Contracts: Fiqh Dimension and Alternatives]”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal 25/3 (December 2021), 1381-1399. . google scholar
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdillâh b. Muhammed el-Kûfî el-‘Absî. el-Kitâbü’l-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1. Baskı, 1989. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Alî b. Muhammed b. Ahmed. et-Telhîsu’l-habîr fî tahrîci ehâdîsi’r-Râfi‘îyyi’l-kebîr. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1989. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Alî b. Muhammed b. Ahmed. Bulûğu’l-merâm min edilleti’l-ahkâm. thk. Mâhir Yâsîn el-Fahl. Riyâd: Dâru’l-Kabes, 2014. google scholar
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb. A‘lâmu’l-muvakki‘în ‘an Rabbi’l-âlemîn. thk ve neşir: Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen Âli Selmân ve Ebû Ömer Ahmed Abdullâh Ahmed. 7 cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbnü’l-Cevziyye, 1. Baskı, 1423. google scholar
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. thk. Tâhâ ez-Zeynî, Mahmûd Abdülvehhâb Fâid vd. 10 cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1. Baskı, 1968-1969. google scholar
• İbn Receb el-Hanbelî, Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. el-Hasen es-Selâmî el-Bağdâdî. Fethu’l-bârî Şerhu Sâhîhi’l-Buhârî. thk. Mahmûd b. Şa’bân ve Mecdî b. Abdulhâlik vd. Medine: Mektebetü’l-Gurabâ, 1. Baskı, 1996. google scholar
• İbn Receb el-Hanbelî, Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. el-Hasen es-Selâmî el-Bağdâdî. Takrîru’l-kavâ‘id ve tahrîru’l-fevâid. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen Âli Selmân. 4 cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbn Affân, 1419. google scholar
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdulvâhid es-Sîvâsî el-İskenderî. Fethu’l-kadîr li’l-âcizi’l-fakîr. 10 cilt. Lübnân: Dâru’l-Fikr, 1. Baskı, 1970. google scholar
• İbnü’l-Münzir, Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-İcmâ‘. thk. Fuâd Abdülmin‘im Ahmed. Katar: Dâru’l-Müslim, 2004. google scholar
• İbnü’r-Rif‘a, Ebü’l-Abbâs Necmüddîn Ahmed b. Muhammed b. Alî el-Ensârî. Kifâyetü’n-nebîh fî Şerhi’t-Tenbîh. thk. Mecdî Muhammed Sürûr Bâsilum. 21 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009. google scholar
• Kallek, Cengiz. “Süftece”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/19-21. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. google scholar
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekir b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. 7 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986. google scholar
• Kîlânî, Cemâl Ahmed. “Hukmü’z-ziyâde ‘ale’l-kard: Şerh li-kâ‘ideti küllü kardın cerre nef‘an fe-hüve ribâ”. Mecelletü Câmi‘ati’n-Necâh el-Vataniyye. Nablus: ts. 352-372. google scholar
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî ve İbrâhîm Atfîş. 10 cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Baskı, 1964. google scholar
• Mergînânî, Ebülhasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekir b. Abdilcelîl el-Fergânî. el-Hidâye fî Şerhi Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Tılâl Yûsuf. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Turâsi’l-Arabî, 1431. google scholar
• Mevsılî, Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd el-Hanefî. el-İhtiyâr li-ta‘lîli’l-Muhtâr. Kahire: Matba‘atu’l-Halebî, 1937. google scholar
• Mollâ Aliyyü’l-Kâri, İbnü’s-Sultân Muhammed b. Ebü’l-Hasen Nûruddîn el-Herevî. Mirkâtu’l-mefâtîh Şerhu Mişkâti’l-mesâbîh. 9 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2002. google scholar
• Muhammed b. el-Hasan, Ebû Abdillâh b. Ferkad eş-Şeybânî. el-Asl. thk. Muhammed Boynukalın. 12 cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Baskı, 2012. google scholar
• Muhammed Sıdkî, İbn Ahmed b. Muhammed Âli Burnû Ebu’l-Hâris el-Gazzî. Mevsû‘atu’l-kavâ‘idi’l-fıkhiyye. 12 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2003. google scholar
• Musa, Mubarak. “Shariah Appraisal of Margin Trading”. Astolabe: A CIS Student Research Journal 3 (2021). 1-22. google scholar
• Nevevî, Ebû Zekeriyâ Muhyiddîn b. Şeref. el-Mecmû‘ Şerhu’l-Mühezzeb. thk. Komisyon. 9 cilt. Kahire: İdâretü’t-Tıbâ‘ati’l-Munîriyye, 1347. google scholar
• Nizâmuddîn Abdulhamîd. “Hukmu ziyâdeti’s-si‘r fi’l-bey‘ bi’n-nesîe şer‘an”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî. 6/6 (1431), 235-366. google scholar
• Opacic, Ana, Perisic, Vladan, Gluscevic, Jelena. “The Problem of Currency - Indexed Loans - Case of “CHF””. International Review 3/4 (2016). 138-144. google scholar
• Osmânî, Muhammed Takî. Fıkhu’l-büyû‘ ‘ale’l-mezâhibi’l-erba‘a. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2018. google scholar
• Pezdevî, Fahrulislâm Alî b. Muhammed. Kenzu’l-vusûl ilâ ma‘rifeti’l-usûl. thk. Sâid Bekdâş. Medine: Dâru’s-Sirâc, 2016. google scholar
• Râfiî, Abdülkerîm b. Muhammed el-Kazvînî. Fethu’l-azîz bi-Şerhi’l-Vecîz. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts. google scholar
• Ruheybânî, Mustafâ b. Sa‘d b. Abduh es-Süyûtî. Metâlibu uli’n-nühâ fî Şerhi Gâyeti’l-müntehâ. 6 cilt. Dımaşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 1994. google scholar
• Samar, Mahmut. “Yatırım Aracı Olarak Kaldıraçlı/Marjlı Forex İşlemi ve Fıkhî Değerlendirmesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/2 (2018).1180- . 1197. google scholar
• Sebîtî, Mes‘ûd b. Müs‘id. “el-Hisâbatü’l-câriye ve eseruhâ fî tenşîtı’l-hareketi’l-iktisâdiyye”. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî. 9 (1431), 612-703. google scholar
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed Ebî Sehl Şemsuleimme. el-Mebsût. Mısır: Matba‘atu’s-Sa‘âde, 1331. google scholar
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed b. Abdillâh el-Yemenî. Neylü’l-evtâr. thk. Isâmuddîn es-Sebâbıtî. 8 cilt. Mısır: Dâru’l-Hadîs, 1. Baskı, 1993. google scholar
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. google scholar
• Tâcüddîn es-Sübkî, Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. el-Eşbâh ve’n-nezâir. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve Alî Muhammed Ma’v. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1991. google scholar
• Takezawa, Nobuya. “Currency Swaps and Long-term Covered Interest Parity”. Economics Letters 49 (1995). 181-185. google scholar
• Teftezânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Ömer. Şerhu’t-Telvîh ‘ale’t-Tavdîh. 2 cilt. Mısır: Mektebetü Subeyh, ts. google scholar
• Tehânevî, Zafer Ahmed el-Osmânî. Kavâ‘id fî ulûmi’l-hadîs. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2010. google scholar
• Umrânî, Abdullâh b. Muhammed. el-Menfa‘a fi’l-kard. Riyâd: Dâru Künûzi İşbîlîyâ, 2010. google scholar
• Zekeriyâ el-Ensârî, İbn Muhammed b. Ahmed b. Zeynüddîn Ebû Yahyâ es-Senîkî. Fethu’l-vehhâb bi-Şerhi Menheci’t-tullâb. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994. google scholar
• Zeyla‘î, Cemâlüddîn Ebû Muhammed Abdullâh b. Yûsuf b. Muhammed. Nasbu’r-râye li-ehâdîsi’l-Hidâye. thk. Muhammed Avvâme. 4 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1997. google scholar
• Zeynüddîn et-Tenûhî, el-Müneccâ b. Osmân b. Es’ad b. el-Müneccâ el-Hanbelî. el-Mümti‘ fî Şerhi’l-Mukni‘. thk. Abdülmelik b. Abdillâh b. Düheyş. 4 cilt. Mektebetü’l-Esedî. 2. Baskı, 2003. google scholar
• Zeynüddîn İbn Nuceym, İbn İbrâhîm b. Muhammed. el-Eşbâh ve’n-nezâir. thk. Zekeriya Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999. google scholar