Erken Cumhuriyet Döneminde Nüfus Siyaseti ve Aile

Yıl 2024, Cilt: 44 Sayı: 1, 257 - 282, 26.08.2024

Celalettin Vatandaş , Saniye Vatandaş

https://doi.org/10.26650/SJ.2024.44.1.0010

Öz

Cumhuriyet yönetimi, Osmanlı’dan demografik felakete uğramış bir toplum devraldı. Devralınan toplum, savaşlar, işgaller, kitlesel katliamlar, kitlesel göçler, salgın hastalıklar nedeniyle demografik normalliği tamamıyla bozulmuş bir toplumdu. Bu toplum, erken cumhuriyet dönemindeki tüm siyasal, yasal, ekonomik, kültürel değişim projelerinin zeminini teşkil etti. Cumhuriyetin ilk günleriyle birlikte, iki asrı aşkın süredir dâhil olunan batılılaşma sürecinin son aşamasını teşkil edecek modern Türkiye’yi inşa edeceğine inanılan siyasal, yasal, ekonomik ve kültürel devrimler peş peşe uygulamaya konulurken, mevcut olumsuz şartlar gereği nüfus siyasetine de özel bir önem verildi. Hiç vakit kaybetmeden uygulamaya konan ve süreç içerisinde detayları oluşturulan nüfus siyasetinin karakteristik özelliğini pronatalist ve öjenik yaklaşımlar oluşturdu. Bu nedenle örneğin evliliğin ve çok çocukluluğun özendirildiği, buna karşılık evlenmemenin ve az çocuklu evliliğin yasaklanmasının dahi gündeme geldiği bir süreç ile “milli aile” inşa edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca mevcut nüfusun “sağlam kafa sağlam vücutta bulunur” ilkesi gereği sağlıklı ve bedenen güçlü bireylerden oluşması için özel çaba harcanmıştır. Çünkü toplumun hem demografik normalliğinin tesis edilmesi hem de bu demografinin dinç ve dinamik olması amaçlanmıştır. Bu araştırma, doğrudan dönemin yazılı kaynaklarına ve belgelerine dayanılarak, erken cumhuriyet döneminde yürütülen nüfus siyasetinin karakteristik özelliklerini ve bu bağlamda idealize dilen “milli aileyi” inşa etme çaba ve çalışmalarının niteliğini belirleme amacındadır.

Anahtar Kelimeler

Erken cumhuriyet dönemi, Milli aile, Pronalizm, Nüfus politikası, Demografik yapı

Population Politics and Family in Türkiye’s Early Republican Era

Öz

The society that the Republic of Türkiye inherited was a society whose demographic normality had been disrupted. This society formed the basis of all political, economic, and cultural change projects in the early Republican Era. During the first days of the Republic, the political, legal, economic, and cultural reforms that were believed would establish modern Türkiye were implemented one after another, and special importance was given to population policy in accordance with the conditions of the day. Pronatalist and eugenic approaches constituted the characteristic feature of the population policy that had been put into practice without delay and whose details were created during the process. Hence, the endeavor was to construct a national family by encouraging marriage and having multiple children, with the prohibition of marriage for having few children even being mentioned during the process. In addition, special efforts were made to ensure that the current population would consist of healthy and physically strong individuals in accordance with the principle of a sound mind residing in a healthy body. By drawing on the written sources and documents of the period, this research aims to determine the characteristic features of the population policy carried out in the early Republican Era and the efforts and endeavors to construct the national family.

Anahtar Kelimeler

Early Republican Era, National family, Pronatalism, Population policy, Demographic structure

Kaynakça

• Akalın, B. Ö. (1939). Türk çocuğunu nasıl yaşatmalı. Ahmed İhsan Basımevi. google scholar
• Alaeddin, İ. (1929). Ruhiyat ve terbiye: köy muallim mekteplerine mahsus. Devlet Matbaası. google scholar
• Alantar, İ. H. (1939). Pediyatri köşesinden öjenik. Kader Matbaası. google scholar
• Asaf, B. (1993). Spor telakkimiz. Ülkü dergisi 1933-1950 Seçilmiş Spor Makaleleri, (S. Karaküçük, Haz.). google scholar
• Atatürk, M. K. (1997). Atatürk’ün söylev ve demeçleri. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurulu. google scholar
• Atay, F. R. (1933). Nüfus sayımı. Ülkü mecmuası. 6(33). google scholar
• Aydemir, Ş. S. (1932). Çok nüfuslu Anadolu. Kadro mecmuası, (5), Mayıs 1932. 34-39. google scholar
• Aydın, C. (2016). Erken cumhuriyet Türkiye’sinde evlilik ve aile [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi. google scholar
• Bardakçı, M. (2009). Talat Paşa’nın evrak-ı metrukesi. Everest yayınları. google scholar
• Bashford, A. and Levine, P. (2010). Introduction: Eugenics and the modern world. In A. Bashford & P. Levine (Eds.), The Oxford Handbook of the history of eugenics. Oxford University Press. google scholar
• Başvekâlet. (1929). Umumî nüfus tahriri. Başvekâlet Müdevvenat Matbaası. google scholar
• Behnan, E. (1926). Aile kadını, süs kadını. Türk kadın yolu. (19). 5-7. google scholar
• Benice, E. İ. (1939). Bekârdan kesip evliye vermek. Cumhuriyet. google scholar
• Birol, A. E. (1938). Eugenik tatbikatı. Milli Türk tıb kurultayı. Kader Basımevi. google scholar
• Bock, G. (2004). Avrupa tarihinde kadınlar. (Z. A. Yılmazer, Çev.). Literatür Yayınları. google scholar
• CHP. (1935). CHP dördüncü büyük kurultayı görüşmeleri tutulgası, 9-16 Mayıs 1935, Ulus Matbaası. google scholar
• Çambel, H. C. (1929). Yeni Ruh. Hamit Matbaası. google scholar
• Çambel, P. (1946). Eugenics hakkında düşünceler. Kader Basımevi google scholar
• Dora, Ş. (1938). Yeni rejimde çocuğun ehemmiyeti ve kıymeti, Uludağ Bursa Halkevi Dergisi. (18). 45-47. google scholar
• Durakbaşı, A. (2002). Halide Edip Türk modernleşmesi ve feminizm. İletişim Yayınları. google scholar
• Erdal, İ. (2011). Ülkü mecmuasına göre erken cumhuriyet dönemi nüfus politikası (1923-1938). google scholar
• Ankara üniversitesi Türk inkılâp tarihi enstitüsü Atatürk yolu dergisi. (48). Güz 2011. 779-791 google scholar
• Erickson, E. J. (2001). Ordered to die a history of ottoman army in the first world war. Greenwod Press. google scholar
• Eryücel, E. (2017). Öjenik siyaset ve Türkiye’de uygulanması (1918-1945). [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Gazi üniversitesi. google scholar
• Feroz, A. (1995). Modern Türkiye’nin oluşumu. (Y. Alogan, Çev.). Sarmal Yayınları. google scholar
• Fethi, R. (1939). Çocuk meselesi. Cumhuriyet. 28 Nisan 1939. google scholar
• Freeden, M. (1979). Eugenics and progressive thought : A study in ıdeological affinity. The historical journal, 22(3). Online. Retrieved 11.01.2023, from http://www.istor.org/stable/2638658 google scholar
• Galip, R. (1929). Doğum artırma işi. Cumhuriyet. 27 Nisan 1929. google scholar
• Galton. F. (1904). Eugenics: ıt’s definition, scope and aims.The American journal of sociology. 10(1). Online. Retrieved 11.01.2023, from http://www.jstor.org/stable/2762125 google scholar
• Gökalp, Z. (1917). Asrî aile ve millî aile. Yeni mecmua, (20), 381-383. google scholar
• Gökalp, Z. (1976). Türkçülüğün esasları. (M. Kaplan, Haz.). Kültür Bakanlığı Ziya Gökalp Yayınları google scholar
• Gökalp, Z., (2006), Felsefe dersleri. (A. Utku & E. Erbay, Haz.). Çizgi Kitabevi. google scholar
• Gökay, F. K. (1934). Milli nüfus siyasetinde (eugenique) meselesinin mahiyeti. Ülkü mecmuası. 3(15). 206-212 google scholar
• Göktürk, H. A. (1939). Evlenme birliğinde eşlerin durumu. CHP Konferanslar Serisi- 4. Recep Ulusoğlu Basımevi. google scholar
• Halim, B. (1933). Kadınlar sulh yolunda. Şehir. Mayıs 1933. google scholar
• Hamit Sadi. (1934). İktisadi Türkiye. Ahmet Sait Matbaası. google scholar
• Irmak, S. (1943). Kendimize doğru: memleketimizin bazı meseleleri. Foto Magazin Basımevi. google scholar
• İnan, A. (1982). Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 1923 Eskişehir-İzmit konuşmaları. TTK Yayınları. google scholar
• İsmail Habib. (1936). Sayım gününün büyüklüğü. Nüfus meselesi ve nüfus sayımı hakkında fikirler. Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü. google scholar
• Kansu, Ş. A. (1934). Türk topraklarının adamı. Ülkü mecmuası. 4(24), 563-580. google scholar
• Kansu, Ş.A. (1939). Öjenik problemleri. Ülkü Mecmuası, 12(72), 480-488. google scholar
• Karanakçı, S. (1939). Cumhuriyet çocukları. Cumhuriyet, 22 Nisan 1939. google scholar
• Kaya, Ş. (1941). 3530 sayılı beden terbiyesi kanunun müzakere zabıtları. Beden terbiyesi mevzuatı, (N. Ergeneli, N. Tuna, Der.). Aleaaddin Kıral Basımevi. google scholar
• Kerim, F. (1934). Milli nüfus siyasetimizde (eugenique) meselesinin mahiyeti. Ülkü. (5). Mayıs 1934. google scholar
• Koraltürk, M. (1997). “Milli Aile’ye ilişkin bir belge”, Toplumsal tarih, Sayı: 46, 23-25. google scholar
• Köse, M. (2010). 1927 Nüfus Sayımı ve Sonuçlarının Değerlendirilmesi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Afyonkocatepe Üniversitesi. google scholar
• Küçüka, N. A. (1936). Çocuk düşürme. Ülkü mecmuası. 7(37). google scholar
• Malik, H. (1932). Yaratıcı küçük insan ve kabiliyeti. Anadolu Maarif Kütüphanesi. google scholar
• McCarthy, J. (1995). Ölüm ve Sürgün. (B. Umar, Çev.). İnkılap Yayınları. google scholar
• Meclis-i Ayan. (1918). Meclis-i Ayan Zabıt Ceridesi, Devre. 3, Cilt. 2, İçtima Senesi.4, 41. İnikad. (24 Mart 1334/24 Mart 1918), 2215-2217. google scholar
• Muhiddin, N. (1925). Analık vazifeleri- çocuklarımızı nasıl büyütmeliyiz?. Kadın yolu. (1). 16 Temmuz 1925. google scholar
• Nadi, N. (1965). Perde aralığından. Cumhuriyet Yayınları. google scholar
• Nadi, Y. (1935). Hakiki kuvvet ve zenginliğimiz olan nüfusumuz artıyor. Cumhuriyet, 26 Ekim 1935 google scholar
• Nasır, Z. (1933). Sıhhat ve iktisat. Ülkü, 2(11), 416-418. google scholar
• Nayır, Y. N. (1939). Nüfus meselesi karşısında Türkiye. Ülkü mecmuası, 14(79). google scholar
• Nüzhet Baba. (1993). Beden terbiyesi ve gençlik meselesi izcilik. İçinde S. Karaküçük (Der.), Ülkü dergisi 1933-1950 seçilmiş spor makaleleri. google scholar
• Öğün, T. (2004). Unutulmuş bir göç trajedisi vilayat-ı şarkiye mültecileri (1915-1923). Babil Yayıncılık. google scholar
• Refik, H. (1925). Kadın-valide, Türk kadın yolu, (4). 6 Ağustos 1341/ 6 Ağustos 1925. google scholar
• Saydam, R. (1939). Açış Nutku, Yedinci Ulusal Türk Tıp Kurultayı. Kader Basımevi. google scholar
• Selek, C. H. (1935). Memlekette nüfus azlığını nasıl artırabiliriz, Cumhuriyet Gazetesi, 12 Mayıs 1935. google scholar
• Semiz, Y. (2010). 1923-1950 döneminde Türkiye’de nüfusu artırma gayretleri ve mecburi evlenme kanunu (bekarlık vergisi). Türkiyat araştırmaları dergisi, (27), 423-469. google scholar
• Sıtkı, A. R. (1934). İnkılâp psychologiesi. Kader Basımevi. google scholar
• Süreyya, Ş. (1932). Çok nüfuslu Anadolu. Kadro, 1(5). google scholar
• Şemsi, M. (1933). Harbin ıstifai tesirleri ve zabitlerimizin neslimizin ıslahındaki ehemmiyetleri. Askeri Matbaa. google scholar
• Şenel, A. (1993). Irk ve ırkçılık düşüncesi. Bilim ve Sanat Yayınevi. google scholar
• Taşcıoğlu, Ö. L. (2017). Birinci dünya harbindeki Türk ve Ermeni kayıplar, Trakya üniversitesi sosyal bilimler dergisi, 19(2), 1-28. google scholar
• TBMM. (1934). TBMM CHF grubu nüfus komisyonu raporu. Ankara: TBMM Matbaası. google scholar
• TBMM. (1938). TBMM zabıt ceridesi, devre 5, İçtima Senesi 3, c. 26, 15 Haziran 1938. google scholar
• TBMM. (1926). Zabıt Ceridesi. Devre II, cilt 24. 91. İçtima. 26.04.1926 google scholar
• TBMM. (1927). Zabıt Ceridesi. Devre II. Cilt 29. 38. İçtima. 26.02.1927 google scholar
• TBMM. (2013). Tarihe düşülen notlar-3, Ankara, TBMM Basımevi. google scholar
• TİCİ. (1926). Üçüncü umumi kongreye takdim edilen merkez-i umumi raporu. Yeni Gün Matbaası. google scholar
• Tiner, Ş. H. (1938). Eugenik bahsine umumi bir bakış. Kader Kitapevi. google scholar
• Tokgöz, S. K. (1938). Öjenism ırk ıslahı. Sümer Basımevi. google scholar
• Toprak, Z. (1991). The Family, Feminism and The State During The Young Turk Period 1908- 1918. Varia Turcica, 13(199), 441-452. google scholar
• Toprak, Z. (1998). Osmanlı kadınları çalıştırma cemiyeti: kadın askerler ve milli aile. Tarih ve toplum, 51, 34-38. google scholar
• Tökin, İ. H. (1932). Asya’da nüfus hareketleri. Kadro mecmuası. (4), Nisan 1932. google scholar
• Tunç, M. Ş. (1932). Nüfus sayımı kalkınma çağı. Nüfus meselesi ve nüfus sayımı hakkında fikirler. İstatistik Umum Müdürlüğü Yayını. google scholar
• Ulubelen, E. (1967). İngiliz belgelerinde Türkiye. Aykaç Kitabevi. google scholar
• Uzman, M. O. (1939). Öjenik: CHP Halk Konferansları Serisi-2. Recep Ulusoğlu Basımevi. google scholar
• Ülkü. (1933). Ülkü niçin çıkıyor. Ülkü mecmuası. 1(1), 1-2. google scholar
• Velidedeoğlu, H. V. (1939). Evlenme ve boşanma, CHP konferanslar Serisi-1. Recep Ulusoğlu Basımevi. google scholar
• Yaman, K (1940). Aktif yurddaş. Beden terbiyesi ve spor. (14), 14, Şubat 1940. google scholar
• Zeki, C. (1926). Çocuk düşüren veya düşürtenlerin cezası bunlar hakkındaki takibât-ı kanuniye. Türk kadın yolu. (19), 15 Eylül 1926. google scholar
• Zingali, G. (1932). Nüfusun kemiyet ve keyfiyeti inkişafı için İtalya’da alınan tedbirler. (Y. Adil, Çev.). Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü. google scholar