Evsizlikle Mücadeleye Hayırseverlikten Bakış: İstanbul’daki Camilerin Rolü

Yıl 2024, Cilt: 44 Sayı: 2, 527 - 554, 31.12.2024

Mustafa Fazıl Karaman

Öz

Hayırseverlik geleneği Türk-İslam kültüründe önemli bir ögedir ve köklü bir geçmişe sahiptir. Bu geleneğin kurumsal görünümlerinden ve uygulama birimlerinden biri, ibadet mekânı olmanın ötesinde tarihten bugüne sosyal hayatı düzenlemede belli işlevler üstlenen camilerdir. Nitekim bugün de İstanbul’da özellikle dört camide sosyal hayatta dışlanan dezavantajlı grupların başında gelen evsizlere yönelik çeşitli faaliyetler yürütülmektedir. Araştırma camilerin evsizlikle ilgili faaliyetlerinin sosyal ve psikolojik kapsamını incelemeyi, bunların evsizlik sorununa çözüm sunma potansiyellerini hayırseverlik kavramı çerçevesinde ortaya koymayı amaçlamaktadır. Araştırmada nitel yöntem esas alınmış; Beyoğlu, Eyüpsultan, Kadıköy ve Fatih’te evsizlere çeşitli hizmetler sunulan birer caminin imam-hatipleriyle bu faaliyetler üzerine mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Elde edilen bulguların tematik olarak sınıflandırılması sonucunda, (1) evsizlik çalışmalarına başlama nedenleri, (2) evsizliğin sebeplerine dair gözlemleri, (3) evsizlerin karşılaştıkları tehlikeler ve camilerin tehlikelerden koruma işlevi, (4) camilerin sosyal içerme mekânı olarak evsizlerin topluma dönüşündeki rolü, (5) camilerin evsizlik sorununu çözmedeki işlevi ve (6) Diyanet teşkilatının önemi olmak üzere altı başlık ortaya çıkmıştır. Bulgulara göre evsizlik sorununun azaltılmasında sosyal hayatı kuran ve düzenleyen yönüyle hayırseverlik geleneğinin camiler özelinde aktif bir güç haline gelmesi son derece önemlidir. Camiler, taşıdıkları potansiyel psiko-sosyal destek işlevleri sebebiyle, evsizlerin evsizlikten kurtulma ve hizmet sağlayıcıların evsizlikle mücadele süreçlerine katkı sağlayan bir imkan olarak ele alınmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Evsizlik, Hayırseverlik geleneği, Sosyal dışlanma, Cami, İmam

A Philanthropic Approach to Combating Homelessness: The Role of the Mosques in İstanbul

Öz

This study explores how mosques, as pillars of the philanthropic tradition, can address homelessness. It initially outlines homelessness and the deeply rooted philanthropic tradition in Turkish-Islamic culture. Subsequently, the research findings are presented. Understanding mosques’ services to homeless individuals as visible symbols of philanthropy and social life regulators within Turkish-Islamic culture is crucial. Interviews with the imams of four prominent Istanbul mosques analysed their activities for the homeless. Findings were categorised into six themes: “reasons for homelessness studies,” “causes of homelessness,” “mosques’ protection against dangers,” “mosques’ role in social inclusion,” “mosques’ role in solving homelessness,” and “the importance of the Directorate of Religious Affairs.” This study examines the social and psychological aspects of mosques’ activities for homelessness and their potential. Findings highlight the significance of activating the philanthropic tradition, especially in mosques, to combat homelessness among marginalised groups. Mosques, with their social-psychological functions, offer substantial opportunities to support homelessness initiatives.

Anahtar Kelimeler

Homelessness, Charity tradition, Social exclusion, Mosques, Imams

Kaynakça

• Acar, H. ve Erbay, E. (2013). Sokak çalışması: temel kavramları ve kapsamı. (Ed. H. Acar, N. Negiz ve E. Akman). Sosyal hizmet temelleri ve uygulama alanları içinde (s. 365-372). Ankara: Maya Akademi. google scholar
• Akın, A. (2016). Tarihi süreç içinde cami ve fonksiyonları üzerine bir deneme. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(29), 179-211. google scholar
• Alver K. (2013). Mahalle. Ankara: Hece Yayınları. google scholar
• Bayram, S. (2012). Osmanlı devletinde ekonomik hayatın yerel unsurları: ahilik teşkilatı ve esnaf loncaları. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21, 81-115. google scholar
• Bedir, A. (2020). Türklerin iktisadi hayatında sosyal yardımlaşma. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 24(3), 1141- 1169. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/ ataunisosbil/issue/57299/777385 google scholar
• Bekaroğlu Doğan, Y. (2020) Neoliberalizm evsizliğin yönetimi ve evsizlerin hayatta kalma stratejileri. İdealkent, Kentleşme ve Ekonomi Özel Sayısı, 11, 1339-1374. google scholar
• Canatan, K. ve Pazarbaşı, İ. (2016). Ortadoğu toplumlarında komşuluk ilişkileri ve komşuya güven düzeyi sosyolojik bir yaklaşım. Çekmece İZÜ Sosyal Bilimler Dergisi 4 (8-9), 33-63. google scholar
• Castells, M. (2013). Binyılın sonu. (E. Kılıç, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Cicioğlu, H. (1985). Türkiye Cumhuriyeti’nde ilk ve ortaöğretim. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları google scholar
• Çağatay, N. (1989). Bir Türk kurumu olan ahilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. google scholar
• Çelebi, E. (2014). Sokakta Yaşayanlara Yönelik Sosyal Sorumluluk Çalışmaları İçin Toplumsal Algının Belirlenmesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 7, Sayı 33, s. 808-815 google scholar
• Demirel, D. (2006). Küresel eksende devletin yeni kimliği; etkin devlet. Sayıştay Dergisi, 60, 105128. google scholar
• Faroqhi, S. (1994). Osmanlı’da kentler ve kentliler. (N. Kalaycıoğlu, Çev). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları google scholar
• Güç, A (2021). Osmanlılar ’da cami ve ibadet yerleri. Şeker, M (Ed.), İslam tarihi ve medeniyeti II (Osmanlı dönemi) içinde. İstanbul: Siyer Yayınları. 2. Bs., Cilt 15. 265- 285. google scholar
• Gültekin, M. Ve Özcan, Z. (2021). Kur’an ayetleri bağlamında bir değer tahlili: yardımseverlik. Mütalaa 1/2 (181-206). google scholar
• Hızlı, M. (2021). Osmanlı mahalle imamları. Şeker, M (Ed.), İslam tarihi ve medeniyeti II (Osmanlı dönemi) içinde. İstanbul: Siyer Yayınları. 2. Bs., Cilt 15. 285- 295. google scholar
• Işıkhan, V. (2006). Ruh hastası evsiz kadınların sorunları ve sosyal hizmet yaklaşımları. Toplum ve Sosyal Hizmet. 17(1), 37- 52. google scholar
• Kılıç, A. K & Aslantürk, H. (2019). Evsizlerin Sosyo-Demografik Özellikleri ve Sokak Yaşamı Deneyimleri: Antalya Örneği. Journal of Society & Social Work, 30 (2). google scholar
• Küçük, M. (2014). Kent yoksulluğu ve evsizlik (İstanbul Zeytinburnu spor kompleksi barınma evi örneği), (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Sakarya Üniversitesi, Sakarya. google scholar
• Merriam, S. (2015). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber, (Selahattin Turan, Çev). Ankara: Nobel Yayınları. google scholar
• Ögel, B. (2001). Dünden bugüne Türk kültürünün gelişme çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. google scholar
• Ören, E. (2015). Neoliberal yönetimsellik, çalışma ilişkileri ve “girişimci özne”. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 29 (1), 155-169. google scholar
• Özdemir, U. (2010). Evsizlik ve evsizlere genel bir bakış, Toplum ve Sosyal Hizmetler Dergisi, 21 (2): 77-88. google scholar
• Pakalın, M. Z. (2004). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü, İstanbul: MEB google scholar
• Singer, A. (2002). Osmanlı’da hayırseverlik. (D. Şendil, Çev). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları Şeker, Ş ve Yılmaz, M. (2017). İnfak ve zarafet. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. google scholar
• Türkcan, S. & Türkcan, A. (1996). Psikiyatri ve evsizlik: bir gözden geçirme çalışması, Düşünen Adam Dergisi, 9(4):8-14. google scholar
• Türkdoğan, O. (2003). Türk tarihinin sosyolojisi. Ankara: Hasret Yayınları. google scholar
• Türkoğlu, İ. (2013). Sosyal devlet bağlamında Türkiye’de sosyal yardım ve sosyal güvenlik. Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of Academic Inquiries), 8 (3), 275 - 305. google scholar
• Vakıflar Genel Müdürlüğü, (2012), “Tarihte İlginç Vakıflar”, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Erişim: https://cdn.vgm.gov.tr/yayin/ilginc-vakiflar.pdf google scholar
• Yediyıldız, B. (2002). Klasik dönem Osmanlı toplumuna genel bir bakış. Güzel, H. C., ve Birinci, A. Genel Türk Tarihi içinde. Cilt 6. Ankara: Yeni Türkiye Tarihi. 287- 345. google scholar
• Yuncu, D. L. (2005). İki Yoksulluk Yaklaşımı: A. Sen’in Yapabilirlikten Yoksunluk Teorisi ve Toplumsal Dışlanma Çerçevesinin Karşılaştırılması. Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Politika Forumu Araştırma Raporu. google scholar