“Evsizliğe Karşı Bir Ayaklanma” Olarak Gecekondu ya da Gecekonduya Evsizlikten Bakmak: Hasan İzzettin Dinamo’nun Koyun Baba Romanı Örneği

Year 2025, Volume: 45 Issue: 1, 262 - 305, 30.06.2025

Kenan Arslan Yiğitcan Çelik

Abstract

Türkiye’de gecekondu olgusu 1950’den sonra başlayan iç göç akımı ile büyük sanayi kentlerine giden insanların barınma ihtiyacını karşılamak üzere ortaya çıkmış, konut sorununa ve olası kolektif evsizliğe çözüm olmuştur. Milyonlarca göçmen mevcut konut stoğunun yetersizliği karşısında büyük şehirde tutunamayıp memlekete dönmek, sokakta/evsiz kalmak ve kendi evini inşa etmek (gecekondu) seçenekleri arasında kalarak sonuncuyu seçmiştir. Göçmenler çoğunlukla devlete ait boş arazileri işgal etmiş, ev gibi ama eve benzemeyen yapılar inşa ederek evsiz kalmaktan kurtulmuştur. Yapılan bu gecekondular, şehirlerde mahalleler haline gelmiş, beraberinde kendi kültürünü de meydana getirmiştir. 1950’lerden itibaren yaygınlaşan gecekondu olgusu gerek sinemada gerekse edebiyatta karşılık bulmuştur. 1970 ve 1980’li yıllarda Türk sineması Sultan, Gülen Adam, Güler Misin Ağlar Mısın gibi filmlerde gecekondu mahallelerinde yaşanan sıkıntıları dram ve komedi türlerinde izleyiciye aktarmış, edebiyat alanında ise özellikle Orhan Kemal, Demirtaş Ceyhun, Latife Tekin ve Orhan Pamuk gibi romancılar gecekondu sorunu üzerinde durmuştur. Hasan İzzettin Dinamo da Koyun Baba romanında (1976) gecekondu olgusunu konut krizine çözüm ve anlatıcının ifadesiyle “evsizliğe karşı bir ayaklanma” olarak ele almış; göçmenlerin, gecekondularını yaparken, yasal boşluklardan nasıl yararlandıklarını ve gecekondularını inşa ederken hangi zorluklarla karşılaşıp bunlara nasıl çözümler bulduklarını anlatmıştır. Bu araştırma kent yoksulluğu ve konut sorunu kesişiminde ortaya çıkan gecekondu inşa sürecinin barındırdığı barınma çözümlerini ve “geçici geniş aile” gibi olguları; evsizlik literatüründen hareketle, evsizliğin farklı görünümlerini tarif etmek için kullanılan “gizli evsizlik” ve “evsizlikten kurtulma”nın yanı sıra “konut dışlanması”nı ifade eden “güvensiz konut” ve “yetersiz/elverişsiz konut” gibi kavramlarla ilişkilendirerek ele almayı denemektedir.

Keywords

Gizli evsizlik, Gecekondu, Göç, Türk romanı, Hasan İzzettin Dinamo

“Gecekondu” as an “Uprising Against Homelessness” or Looking at “Gecekondu” through the Lens of Homelessness: The Example of Hasan İzzettin Dinamo’s Novel Koyun Baba

Abstract

The geckonia (slum) phenomenon in Türkiye emerged as a response to the housing needs of people migrating to large industrial cities following the onset of internal migration after 1950. It became a practical solution to both the housing crisis and the risk of mass homelessness. Faced with an insufficient housing stock, millions of migrants were left with few choices: return to their hometowns, live on the streets, or construct their own makeshift homes in the form of squatter settlements. Many occupied vacant, state-owned land and avoided homelessness by building improvised structures that resembled homes but did not conform to formal housing standards. Over time, these shanties developed into urban neighbourhoods and cultivated their own distinct cultures. The slum phenomenon, which became widespread from the 1950s onward, has been reflected in both cinema and literature. During the 1970s and 1980s, Turkish cinema portrayed the challenges of slum life in films such as Sultan, Gülen Adam, and Güler Misin Ağlar Mısın, combining elements of drama and comedy. In the literature, authors such as Orhan Kemal, Demirtaş Ceyhun, Latife Tekin, and Orhan Pamuk addressed the issue of slums in their works. Hasan İzzettin Dinamo, in his novel Koyun Baba (1976), also examined the slum phenomenon as a solution to the housing crisis and, in the narrator’s words, “an uprising against homelessness.” He described how migrants exploited legal loopholes in building their shanties, the difficulties they encountered, and the creative strategies they employed to overcome them. This research seeks to explore the housing solutions and social dynamics—such as the formation of “temporary extended families”—that emerge at the intersection of urban poverty and housing insecurity. It does so by drawing on concepts from the literature on homelessness, including “hidden homelessness,” “recovery from homelessness,” “insecure housing,” and “inadequate or unsuitable housing,” all of which are used to articulate various forms of housing exclusion.

Keywords

Hidden homelessness, Slum, Migration, Turkish novel, Hasan Izzettin Dinamo

References

• AKad, L. Ö. (Yönetmen). (1973a). Düğün [Dram]. Erman Film. google scholar
• AKad, L. Ö. (Yönetmen). (1973b). Gelin [Dram]. Erman Film. google scholar
• AKad, L. Ö. (Yönetmen). (1975). Diyet [Dram]. Erman Film. google scholar
• Akyıldız, Y. (2017). Dünyada ve TürKiye’de EvsizliK ve UYgulamaları. LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1). google scholar
• AKyurt, M. A. (2024, Ağustos). İktisadi ve Kültürel Çatışma Eksenleri Arasında AKad’ın Göç Üçlemesi. Hece, 27/2(330-331-332), 17-32. google scholar
• AKYurt, M. A., Şatıroğlu, A., Baş, M. F. ve AKbıYıK, M. (2025). Eski evsizlerin evsizlikten kurtulma tecrübeleri üzerine nitel bir araştırma: İstanbul örneği (TÜBİTAK 1001 Proje Sonuç Raporu No. 121K287). TÜBİTAK. google scholar
• Atatanır, H. (2024). EvsizliKten Kurtulmada bir sosYal güvenliK aracı olaraK Konut. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 44(2), Article 2. https://doi.org/10.26650/SJ.2024.44.2.0680 google scholar
• Ateş, K. (2011). Veresiye Defteri. İmge Kitabevi Yayınları. google scholar
• BeKaroğlu-Doğan, Y. (2021). Evsizler: Evsizliğin inşası ve Evsizlerin Hayatta Kalma Stratejileri. Bir. google scholar
• Bayat, A. (2006). Ortadoğu’da maduniyet: Toplumsal hareketler ve siyaset (S. Deren & Ö. Gökmen, Çev.). İletişim. google scholar
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. google scholar
• Buğra, A. (2000). Devlet-Piyasa Karşıtlığının Ötesinde: ihtiyaçlar ve Tüketim Üzerine Yazılar (B. S. Şener, Çev.). İletişim YaYınları. google scholar
• Busch-Geertsema, V., Edgar, W., G’Sullivan, E. ve Pleace, N. (2010). Homelessness and Homeless Policies in Europe: Lessons from Research. European Commission. google scholar
• Certeau, M. de. (2009). Gündelik Hayatın Keşfi 1 Eylem, Uygulama, Üretim Sanatları (L. A. Özcan, Çev.). Dost Kitabevi. google scholar
• Ceyhun, D. (1970). Asya. GK Yayınları. Cumhuriyet (1947). “Sur dışındaki gecekondu evler Yıktırılmayacak”, 19 Temmuz 1947. google scholar
• Danış, M. S. ve KaraKaş, M. (2021). TürKiYe’de geceKondu araştırmaları. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(2), https://doi.org/10.32709/aKusosbil.885410 google scholar
• Dinamo, H. İ. (1976). Koyun Baba. May Yayınları. google scholar
• Duben, A., & Behar, C. (2014). istanbul Haneleri: Evlilik, Aile ve Doğurganlık 1880-1940 (N. Mert, Çev.). Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. google scholar
• Edgar, B. (2012). The ETHOS Definition and Classification of Homelessness and Housing Exclusion. 6(2). google scholar
• Engin, L. (1971). Suçlu. Minnetoğlu Yayınevi. google scholar
• Erder, S. (2021). istanbul’a Bir Kent Kondu: Ümraniye. İletişim Yayınları. google scholar
• Erdoğan, N. (1999). Devleti “İdare Etmek”: Maduniyet ve düzenbazlık. Toplum ve Bilim, 83, 8-31. google scholar
• IşıK, G. ve Pınarcıoğlu, M. M. (2015). Nöbetleşe yoksulluk: Gecekondulaşma ve kent yoksulları: Sultanbeyli örneği (10. Bs.). İletişim Yayınları. google scholar
• İzgü, M. (2002). Gecekondu. Bilgi Yayınevi. google scholar
• İzgü, M. (2007). Halo Dayı ve iki Öküz. Bilgi Yayınevi. google scholar
• KarabeKir, K. (2019). Günlükler (1906-1948), 2. Cilt, Çeviriyazı: BudaK KayabeK, Haz. Yücel Demirel, Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Karpat, K. H. (2019). Türkiyede Toplumsal Dönüşüm. Timaş Yayınları. google scholar
• Kayalı, K. (2018a) Gelenekselliğin ve farklılaşmanın iç içe geçmesiyle şekillenen Türk sineması geçmişten kopmadan yenileşiyor. TRT Akademi, 3 (5), 436-443. google scholar
• Kayalı, K. (2018b). TürK Romanı EKseninde TürKiye’yi GKuma TeşebbüsüYle Sosyolojik Metinlere Yansıyan Türkiye Fotoğrafı Arasında Bağlantı Kurulabilir mi?. Edebiyat ve Sosyoloji (Ed. M. A. Akyurt) içinde, Alfa Yayınevi. google scholar
• Kayalı, K. (2021). Düşüncenin Coğrafyası: Toplum, Tarih ve Kültürden Soyutlanma, Ketebe google scholar
• Kayalı, K. (2022). Türk Sineması: İliklerimize İşlemiş, Ruhumuza Sinmiş Bir Sanat Pratiği, VaKıfbank Kültür Yayınları. google scholar
• Kemal, G. (1962). Gurbet Kuşları. Varlık. google scholar
• Kessler, G. (1949). İstanbul'da Mesken Darlığı, Mesken Sefaleti, Mesken İnşaatı (E. Zadil, Çev.). Arkitekt, 5-6, 131-134. google scholar
• KıraY, M. (1972). GeceKondu: Az Gelişmiş ülKelerde hızla topraKtan Kopma ve Kentle bütünleşememe. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 27(3), https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001108. google scholar
• Kırmızı, M. (2024). Grta sınıfın evsizlik kaYgısını besleYen konut güvencesizliğinden çıkış senarYoları üzerine bir deneme. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 44(2), Article 2. https://doi.org/10.26650/SJ.2024.44.2.0647 Koyun Shaun (Shaun the Sheep). (2007, Mart 5). [AnimasYon, Kısa Film, Komedi]. Aardman Animations, British Broadcasting Corporation (BBC), EU Media Plus Program. google scholar
• Kurt, A. (2011). 1950 Sonrası Türk Romanında Anadolu’dan İstanbul’a Göç (1950-1980) [Türk Dili ve EdebiYatı Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi. google scholar
• Kurt, A. (2018). Memleketi İstanbul’a Taşımak: 1950 Sonrası Türk Romanında Göç (1950-1980). Akademik Kitaplar. google scholar
• Kümbetoğlu, B. (2005). Sosyolojide ve antropolojide niteliksel yöntem ve araştırma. Bağlam. google scholar
• Okan, T. (Yönetmen). (1975). Otobüs [Komedi, Suç, Dram]. Promete Film, Sunar Film, Helios Films. google scholar
• Gkay, C. (2020). Kabaağaçlı, Cevat Şakir. İçinde İslam Ansiklopedisi (TDV): C. EK-1 (s. 695-696). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. https://islamansiklopedisi.org.tr/Kabaagacli-cevat-sakir google scholar
• Özbay, F. (2021). Dünden Bugüne Aile, Kent ve Nüfus. İletişim Yayınları. google scholar
• Özet, İ. (2019). Fatih-Başakşehir. İletişim Yayınları. google scholarÖzdemir, U. (2010). Evsizlik ve Evsizlere Genel Bir Bakış. Toplum ve Sosyal Hizmet, 21 (2), 77-88. google scholar
• Özkan, H. (1976). Grevden Sonra. MilliYet. google scholar
• Pamuk, O. (2019). Kafamda Bir Tuhaflık. Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Ravenhill, M. (2008). The culture of homelessnes. Ashgate. google scholar
• Refiğ, H. (Yönetmen). (1964). Gurbet kuşları [Dram]. Artist Film. google scholar
• Sapiro, G. (2019). Edebiyat sosyolojisi (E. C. Gürcan, Çev.). Doğu Batı Yayınları. google scholar
• Seden, O. F. (Yönetmen). (1975). Güler Misin Ağlar Mısın [Komedi]. Erman Film. google scholar
• Singer, M. (Yönetmen). (2001, Mart 9). Dark Days [Belgesel]. Picture Farm. google scholar
• ŞenYapılı, T. (1978). Bütünleşmemiş kentli nüfus sorunu. Orta Doğu Teknik Üniversitesi. google scholar
• Tekin, L. (2019). Berci Kristin Çöp Masalları (3. Bs.). Can Yayınları. google scholar
• Tibet, K. (Yönetmen). (1978, Aralık 1). Sultan [Aile, Komedi, Romantik]. Arzu Film. google scholar
• Tibet, K. (Yönetmen). (1990, Ocak 26). Gülen adam [Komedi, Dram]. Cem Film. google scholar
• Yıldırım, E. (2013). Toplumsal değişme sürecinde aile. K. Canatan ve E. Yıldırım (Ed.), Aile Sosyolojisi içinde (3. Bs., s. 121-138). Açılım Kitap. google scholar