Bulgaristan’ı Savaşa Zorlamak: Teşkilat-ı Mahsusa’nın Kuzey Makedonya Harekâtı (1914-1915)

Year 2025, Issue: 86, 210 - 245, 04.07.2025

Murat Aydoğdu

https://doi.org/10.26650/iutd.1570670

Abstract

Bu makale Balkan Savaşları’nın ardından Osmanlı Devleti ve Bulgaristan arasında meydana gelen yakınlaşmanın bir yansıması olarak Teşkilat-ı Mahsusa’nın İç Makedon Devrimci Örgütü ile Kuzey Makedonya’da Sırp yönetimine karşı giriştiği ortak harekâtın zeminini, amaçlarını, safhalarını ve neticelerini açıklığa kavuşturmayı hedeflemektedir. Araştırma neticesinde şu sonuçlara varılmıştır: 1- İlkin İttihat ve Terakki erkânı için Bulgarlarla iş birliğinin temel amacı Makedonya’nın muhtariyetini ve Batı Trakya’nın Türkiye’ye iadesini sağlamaktı. 2- Türk-Alman ittifakının ardından Harbiye Nazırı Enver Paşa harekâtın kontrolünü ele almış ve ona Bulgaristan’ı acilen Avusturya ile savaş hâlindeki Sırbistan’a karşı savaşa zorlama ve bölgeye yönelik müstakbel Türk-Bulgar işgaline zemin hazırlama işlevlerini yüklemiştir. 3- Harekâtın ilk safhasında Teşkilat-ı Mahsusa çetelerinin bölge Müslümanlarını Sırp yönetimine karşı kışkırtmaya yönelik propaganda faaliyetleri başarılı olmuş ama bu durum Sırpların Müslüman ahaliye yönelik şiddet kampanyasını beraberinde getirmiştir. Ayrıca politik tereddütler yaşayan Bulgarlardan beklenen desteği alamayan Türk çeteler Sırp kuvvetlerince kısa sürede etkisiz hâle getirilmiştir. 4- Ortaya çıkan tabloya rağmen Enver Paşa geri adım atmamış, sahaya yeni ve daha kalabalık çeteler sürmüş, Bulgarların daha yakın bir iş birliği tavrı geliştirmesiyle de İç Makedon Devrimci Örgütü ile birlikte son derece etkili operasyonlar yapılabilmiştir. 5- Bu operasyonlar İtilaf Devletleri’nin Bulgaristan’dan daha da uzaklaşmasında önemli rol oynasa da Enver Paşa’nın Bulgaristan’ı acilen savaşa sokma amacının gerçekleşmesine yetmemiştir.

Keywords

Teşkilat-ı Mahsusa, İç Makedon Devrimci Örgütü, Bulgaristan, Makedonya, Birinci Dünya Savaşı, Türk-Bulgar İttifakı

Forcing Bulgaria Into War: North Macedonia Operation of the Ottoman Special Organization (Teşkilât-ı Mahsusa) (1914-1915)

Abstract

This article aims to clarify the grounds, aims, phases and results of the joint operation of Ottoman Special Organisation (OSO) (Teşkilat-ı Mahsusa) with the Internal Macedonian Revolutionary Organization (IMRO) against the Serbian administration in North Macedonia as a reflection of the rapprochement between the Ottoman Empire and Bulgaria after the Balkan Wars. The article basically draws the following conclusions: 1- At the beginning, the main purpose of cooperation with the Bulgarians for the Committee of Union and Progress was to ensure the autonomy of Macedonia and the return of Western Thrace to Turkey. 2- Following the Turkish-German alliance, Enver Pasha, the Minister of War, took control of the operation and assigned it the functions of urgently forcing Bulgaria into war against Serbia, which was at war with Austria, and preparing the ground for a future Turkish-Bulgarian invasion of the region. 3- In the first phase of the operation, the propaganda activities of the OSO gangs to incite the Muslims of the region against the Serbian rule were successful, but this brought about a campaign of violence by the Serbs against the Muslim population. In addition, the Turkish gangs, which did not receive the expected support from the Bulgarians, who were experiencing political hesitations, were neutralized by the Serbian forces in a short time. 4- Despite the situation, Enver Pasha did not back down, he deployed new and larger gangs to the field, and with the Bulgarians developing a closer cooperation attitude, highly effective operations could be carried out together with the IMRO. 5- Although these operations played an important role in further distancing the Entente from Bulgaria, they were not enough to achieve Enver Pasha's goal of bringing Bulgaria into the war urgently.

Keywords

Ottoman Special Organisation, Internal Macedonian Revolutionary Organisation, Bulgaria, Macedonia, First World War, Turkish-Bulgarian Alliance

References

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar
• Hariciye Nezareti/Sofya Sefareti (HR. SFR. 04..) 281-76, 418-19, 879-31, 879-40, 879-46, 881-54. google scholar
• Hariciye Nezareti/Siyasi (HR. SYS.) 2404-25, 2408-14. google scholar
• Alikoç, Fethi, Balkan Komitacılarından Behçet Ziya Vardar’ın 1914 Makedonya Hatıratı (Hatıratın Hatırlattıkları-2014), Buhara Yayınları, İstanbul 2015. google scholar
• Aydoğdu, Murat, Teşkilat-ı Mahsusa’dan Kuva-yı Milliye’ye Yahya Kaptan, Yeditepe Yayınevi, İstanbuL 2023. google scholar
• Baykan, Fuat, Komitacı: BJK’nın Kurucusu Fuat Balkan’ın Anıları, haz. Turgut Gürer, Gürer Yayınları, İstanbul 2008. google scholar
• Bıyıklıoğlu, Tevfik, Trakya’da Milli Mücadele, I, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1992. google scholar
• Cemal Paşa, Hatıralar, haz. Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2006. google scholar
• Demirbaş, H. Bülent, Batı Trakya Sorunu, Arba Yayınları, İstanbul 1996. google scholar
• Denker, Arif Cemil, Birinci Dünya Savaşı’nda Teşkilat-ı Mahsusa, yay. haz. Metin Martı, Arma Yayınları, İstanbul, tarihsiz. google scholar
• Ertürk, Hüsamettin, İki Devrin Perde Arkası, haz. Samih Nafiz Tansu, Sebil Yayınevi, İstanbul 1996. google scholar
• Gotsev, Dimitır, Национално-освободителната борба в Македония 1912-1915, Издателство на Българската академия на науките, София 1981 [Makedonya’da Ulusal Bağımsızlık Mücadelesi 1912-1915, Bulgaristan Bilimler Akademisi Basımevi, Sofya 1981]. google scholar
• Güneş, Gönül, “Teşkilat-ı Mahsusa ve Birinci Dünya Savaşı Yıllarındaki Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXIX, sayı 85 (2013), s. 101-130. google scholar
• Hacısalihoğlu, Mehmet, Jön Türkler ve Makedonya Sorunu (1890-1918), çev. İhsan Catay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2020. google scholar
• KeleşYılmaz, Vahdet, “Teşkilat-ı Mahsusa’nın Kuruluşu, Başkanları ve Mustafa Kemal”, Türkler Ansiklopedisi, XIII, 316-320. google scholar
• Ketzoyeviç, Dragişa İ., "”Рушење” мостова на Вардару — једна дипломатска превара 1914”, Вардарски Зборник, V, (2006) [“Vardar’daki Köprülerin ‘Yıkılması’- 1914’te Diplomatik Bir Sahtekarlık”, Vardarski Zbornik, V, (2006)], s. 105-125. google scholar
• Minchev, Dimitar, “The Gallipoli Operation and Bulgarians’ EntrY Into the War”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, XIV, 2015/1-2, saYı 27-28 (2016), s. 23-26. google scholar
• Narinç, Ökkeş, Bulgar Kaynaklarına Göre Birinci Dünya Savaşı’nda Bulgaristan ve Türk-Bulgar İlişkileri, Gece Kitaplığı, Ankara 2020. google scholar
• Önler, Besna, Osmanlı Devleti ve Bulgaristan Krallığı İlişkileri (29 Eylül 1913-12 Ekim 1915), YaYımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi SosYal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2022. google scholar
• Perin, Celal, Nevrekoplu Celal Bey’in Hatıraları: Batı Trakya’nın Bitmeyen Çilesi, Arma Yayınları, İstanbul 2000. google scholar
• Protic, Stojan M., The Aspirations of Bulgaria, (Sırpça’dan çeviri), Simpkin-Marshall-Hamilton-Kent & Co., Ltd., London 1915. google scholar
• Reiss, R.A., The Comitadji Question in Southern Serbia, Hazell, Watson & Viney, London 1924. google scholar
• Safi, Polat, The Ottoman Special Organization - Teşhilat-ı Mahsusa: An lnquıiy Into Its Operational and Administrative Characterictics, YaYımlanmamış Doktara Tezi, Bilkent Üniversitesi, Ankara 2012. google scholar
• Sahara, TetsuYa, “The Bulgaro-Ottoman Anti-Serbian Activities After The Balkan Wars, With Documents RecentlY Found At The Turkish MilitarY Archive”, The Balhan Wars 1912/1913: New Views And Interpretations, ed. Srdjan Rudic, Miljan Milkic, The Institute of HistorY, Belgrad 2013, s. 393-406. google scholar
• Sancaktar, Fatih Mehmet, “Ali Fethi (Okyar) Bey’in Bulgaristan Sefirliği Dönemindeki Faaliyetleri (Ekim 1913-Aralık 1917)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXVII, saYı 81 (2011), s. 577-602. google scholar
• Shaw, Standford J., Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu I: Savaşa Giriş, çev. Beyza Sümer Aydaş, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014. google scholar
• Sheperd, David, Relations Between Yugoslavia and Bulgaria, 1918-1941, Durham University, Master of Arts Thesis in History, Durham 1968. google scholar
• Sofya Askerî Ataşesi Mustafa Kemal’in Raporları (Kasım 1913-Kasım 1914), Yay. haz. Ahmet Tetik, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 2007. google scholar
• Stoddard, Philip Hendrick, Teşkilat-ı Mahsusa, çev. Hediye Lale Birsaygılı, Yarın, İstanbul 2014. google scholar
• Şimşek, Nurettin, Teşkilat-ı Mahsusa’nın Reisi Süleyman Askerî Bey: Hayatı, Siyasi ve Askeri Faaliyetleri, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2008. google scholar
• Şimşeker, Somer Alp, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İstihbaratı: İkinci Şube Tarihi, Kronik Kitap, İstanbul 2022. google scholar
• Tasic, Dmitar, “GallipoLi Campaign of 1915 and Serbia- CorreLations, Significance and ImpLications”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 2016-I, sayı 29 (2019), s. 19-30. google scholar
• Tekir, SüLeYman, Süleyman Askerî Bey: Teşkilat-ı Mahsusa’nın İlk Başkanı, Kronik Kitap, İstanbuL 2022. google scholar
• Tetik, Ahmet, Teşkilat-ı Mahsusa (Umur-ı Şarkıyye Dairesi) Tarihi I: 1914-1916, Türkiye iş Bankası Kültür Yayınları, İstanbuL 2018. google scholar
• Tsipuşev, Kotse, 19 Години въ Сръбските Затвори-Спомени, Св. Климентъ, София 1943 [Sırp Cezaevlerinde 19 Yıl – Anılar, St. Clement, Sofya 1943]. google scholar
• Uras, Şükrü, Yahya Kaptan, Akba Yayınevi, İstanbul 1968. google scholar
• Yeni, Mustafa, “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İstihbarat Topluluğu”, Türk İstihbarat Tarihi, ed. İsmail H. Demircioğlu, Ahmet Özcan, Namık Çeçen, Yücel Yiğit, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2024, s. 637-710. google scholar
• Yıldırım, Bülent, “Türkiye-Bulgaristan İlişkileri”, 20. Yüzyılda Türkiye-Batı İlişkileri, ed. Osman Okumuş, Fatih Tuğluoğlu, Cihat Yıldırım, Eğitim Yayınevi, Konya 2022, s. 189-223. google scholar
• Yiğit, Ali Ata, “Çanakkale Savaşlarının Ortaya Çıkardığı Stratejik Bir Zorunluluk: Osmanlı-Bulgar Hudut Tashihi Antlaşması”, Bilig, sayı 63 (2012), s. 271-288. google scholar
• Yiğit, Yücel, “The Teşkilat-ı Mahsusa and World War I”, Middle East Critique, XXIII, sayı 2 (2014), s. 157-174. google scholar
• __________, “Teşkilat-ı Mahsusa’nın İlk Başkanı Süleyman Askeri Bey’in Portresi”, BAL-TAM Türklük Bilgisi, sayı 22 (2015), s. 65-83. google scholar
• __________, “II. Balkan Savaşı’nda Süleyman Askerî Bey”, Balkan Tarihi I, ed. Zafer Gölen, Abidin Temizer, Osmanlı Mirası ve Türk Kültürünü Araştırma Derneği Yayınları, Ankara 2016, s. 355-380. google scholar
• Yüksel, Çağdaş, Teşkilat-ı Mahsusa ve Birinci Dünya Savaşı’ndaki Faaliyetleri, Gece Kitaplığı, Ankara 2020. google scholar