Aktarma Tümcelerinde Sözcük Dizilişi

Year 2023, , 655 - 665, 27.12.2023

Emre Türkmen

https://doi.org/10.26650/TUDED2023-1189961

Abstract

Aktarma tümceleri, düşünüleni ya da söylenileni içerdikleri alıntılar ile çeşitli biçimlerde aktaran tümcelerdir. Geleneksel dil bilgisinde iç içe birleşik cümle yapısına karşılık gelen bu tümcelerdeki alıntılar, aktarılan tümce; aktarılan tümcenin ana cümle yüklemine bağlanmış şekli de aktarma tümcesidir. Bu çalışma Türkçenin benzer dizilişteki aktarma tümcesi örneklerini tarihî metinlerinde belirlemenin mümkün olduğu ve bu örneklerin sürdürülebilir olduğu iddiasını taşır. Dolayısıyla bu çalışmada aktarma tümcesi kuruluşlarında benzer üyeli dizilimlere dikkat çekilmekte, Türkçenin aktarma tümcesi üretiminde izlediği benzer yapıların gösterilmesi hedeflenmektedir. Bu hedef doğrultusunda Kutadgu Bilig, Dede Korkut ve Tiryâkî Hasan Paşa Gazavâtnâmesi gibi Türkçenin farklı saha ve dönem metinlerinden sırasıyla iki unsurlu Nesne + Yüklem [NY], üç unsurlu Özne + Yüklem + Nesne [ÖYN] dizilişleri ile bir sınırlamaya gidilerek söz dizim temelinde benzerlik gösteren tümce örnekleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Elbette ki Türkçe aktarma tümcesi üretimi bu iki diziliş ile sınırlı değildir. Ayrıntılı bir inceleme ve detaylandırma hedefiyle çalışma iki farklı diziliş ile sınırlandırılmış, örneklerin belirlenmesinde nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Sonuç olarak bu çalışma, Türkçenin farklı saha ve dönem metinlerindeki eserlerinden belirlenen benzer söz dizimsel özelliklerin ayrıntılı bir incelemesini sunmaktadır.

Keywords

Sözdizimi, sözcük dizilişi, aktarma tümcesi, aktarılan tümce, alıntı

Word Order in Reporting Clauses

Abstract

The reporting clauses convey thoughts or statements in different forms with quotations included. In traditional grammar, these sentences are classified under nested compound sentence structures, and the quotations and metaphrases correspond to the reported clause. The reporting clause is the whole sentence that includes the reported clause combined with the predicate of the main sentence. The present study claims that it is immensely possible to trace the examples of reporting clauses in the same order and comprising a differing number of components through the historical texts in Turkish. It mainly focuses on and aims to point out the similar structures constituting reporting clauses in Turkish. For this purpose, various examples of reporting clauses in two different word order patterns such as object-verb, subject-verb-object are extracted and examined from three widely known historical texts in Turkish: Kutadgu Bilig, Dede Korkut Stories, and The Campaign Narrative of Tiryaki Hasan Pasha. Undoubtedly, the word order of reporting clauses in Turkish is not restricted to these two orders. In order to draw a more vivid depiction of the phenomenon this paper is based on the multiple forms of reporting clauses, yet limits itself to these two word orders. As a result, this study provides a detailed description of word order phenomena of similar structures in the aforementioned sources, which were written in different epochs and fields of Turkish literature. In this sense, this study serves to improve our understanding of the broader range of issues around word order in reporting clauses.

Keywords

Syntax, word order, reporting clause, reported clause, quotation

References

• Akan, T. (2009). On scrambling in Turkish. (Unpublished MA thesis). Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Arat, R. R. (2006). Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. google scholar
• Arslantaş, H. (2002). Türkçede dolaylı anlatım. Ana Dili (Dil ve Eğitim Dergisi) (27), 46-55. google scholar
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Clarendon Press. google scholar
• Clift, R. & Holt, E. (2006). Introduction. In E. Holt & R. Clift (Eds.), Reporting talk: Reported speech in interaction (Studies in Interactional Sociolinguistics 24) (pp. 1-15). Cambridge: Cambridge University Press. google scholar
• Coşar, A. M. (1997). Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Beş Şehir adlı eserindeki cümlelerde unsur dizilişi ve kuruluş İlişkisi. (Unpublished Ph.D. dissertation). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Coşar, A. M. (2006). Üç çay risalesi inceleme-metin-tıpkıbasım. Trabzon: Serander Yayınları. google scholar
• Coulmas, F. (1986). Reported speech: Some general issues. In F. Coulmas (Ed.), Direct and indirect speech (pp. 1-28). Berlin: Mouton de Gruyter. google scholar
• Daşdemir, M. (2000). Dedem Korkut Kitabı’nın söz dizimi. (Unpublished Ph.D. dissertation). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. google scholar
• de Vries, M. (2006). Reported direct speech in Dutch. Linguistics in the Netherlands 23(1), 212-223. google scholar
• Ergin, M. (2013). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak. google scholar
• Ergin, M. (2014). Dede Korkut kitabı-1 (9th edn). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
• Erguvanlı, E. E. (1984). The function of word order in Turkish grammar (Linguistics 106). Berkeley: University of California Press. google scholar
• Erguvanlı-Taylan, E. (2018). Türkçede sözcük dizimine yeniden bir bakış. In Ü. D. Turan & H. Kopkallı Yavuz & A. Balcı (Eds.), Dilbilimde güncel tartışmalar (pp. 3-22). Ankara: Dilbilim Derneği Yayınları. google scholar
• Holt, E. (2009). Reported speech. In S. D’hondt & J. O. Östman, & J. Verschueren (Eds.), The pragmatics of interaction (Handbook of Pragmatics Highlights 4) (pp. 190-205). Amsterdam: John Benjamins. google scholar
• Kornfilt, J. (1997). Turkish (Descriptive Grammars). London: Routledge. google scholar
• Lewis, G. (1974). The book of Dede Korkut. Great Britain: Penguin Books. google scholar
• Li, Charles N. (1986). Direct speech and indirect speech: A functional study. In F. Coulmas (Ed.) Direct and indirect speech (pp. 29-45). Berlin: Mouton de Gruyter. google scholar
• Özkan, M. & Sevinçli, V. (2013). Türkiye Türkçesi söz dizimi (6th edn). İstanbul: Akademik Kitaplar. google scholar
• Özmen, M. (2004). Divanü Lügati’t-Türk’te ve Kutadgu Bilig’de ‘aymak’ fiiliyle kurulan dolaysız anlatım cümleleri üzerine. Türk Dilleri Araştırmaları, (14), 67-77. google scholar
• Özmen, M. (2008). Türkçede dolaysız anlatım. In Y. Çotuksöken & N. Yalçın (Eds.) 20. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri (12-13 Mayıs 2006) (pp. 265-275). İstanbul: Maltepe Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Özmen, M. (2016). Türkçenin sözdizimi (2nd edn). Adana: Karahan Kitabevi. google scholar
• Özsoy, A. Sumru (2019), Introduction. In A. Sumru Özsoy (Ed.) Word order in Turkish (pp. 1-38). Cham: Springer google scholar
• Pamuk, O. (1999). Kara Kitap (27th edn). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Sözer, Z. (2004). Türkçe’de dolaylı anlatım ve kimi yan cümleler. İstanbul: Dilmer Yayınları. google scholar
• Şenlik, A. Ş. (2017). Tiryâkî Hasan Paşa gazavâtnâmesi ve bazı filolojik notlar. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi. google scholar
• Tekin, T. (1997). A grammar of Orkhon Turkic (Uralic and Altaic 69). Routledge. google scholar
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı. İstanbul & Wien: Simurg Yayınları. google scholar
• Türkmen, E. (2018). Türkçede aktarma cümleleri üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi (4), 274-285. google scholar