On Names of Rain in Turkish

Year 2017, , 81 - 106, 28.12.2017

Hayati Develi

https://doi.org/10.26561/iutded.369184

Abstract

This study aims to determine the reflection of rain types -a meteorological process which take different shapes on the basis of the properties of the raindrop, time periods of the rainfall, speed, volume and the amount of rain- in Turkish and it seeks to classify the features triggering different naming for rain. The effect of natural events, or in more general terms the geography, on language cannot be ignored. As a result, it is possible to encounter different names for “rain” -which is a word for the water vapor in the air which falls back to earth in the liquid form- in terms of its features. Although standard variants of languages have certain number of names for rain, we encounter a larger body of vocabulary for rain in the dialects. Türk Dil Kurumu’s Güncel Türkçe Sözlük (Dictionary of Contempoarary Turkish) and Türk Dil Kurumu Derleme Sözlüğü (Dictionary of Turkish Dialects) have been benefited for this study. More than 180 words related to rain have been found, and these words were classified according to their meanings. The origin and linguistic structures of these words have also been sought to explain in the present study.

Keywords

Turkish, rainfall, rain, lexicology, Anatolian Turkish dialects, Anatolian Turkish dialects

Türkçede Yağmur Adları Üzerine

Abstract

Bu çalışmada, Türkçede standart dil ve ağızlarda meteorolojik bir süreç olan yağmurun niteliklerine, zamanına, süresine, hızına, şiddet ve miktarına göre farklılaşan şekillerinin dile yansımasını tespit etmek ve yağmurun değişik adlandırmalarına sebep olan farklılıklarını tasnif etmek amaçlanmıştır. Tabiat olaylarının, genel anlamıyla coğrafyanın bir dilin söz varlığına olan etkisi yadsınamaz. Bunun bir sonucu olarak tüm dünya dillerinde havadaki su buharının sıvı bir şekilde yeryüzüne düşmesi anlamına gelen “yağmur” sözcüğünün niteliklerine ve özelliklerine göre farklı adlandırmalarına rastlanır. Dillerin standart değişkelerinde belli sayıda yağmur adı tespit edilirken ağızlarda daha zengin bir isimlendirmeyle karşılaşılmaktadır. Bu çalışmada standart Türkçe için Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlükten, ağızlar için Türk Dil Kurumu Derleme Sözlüğü’nden yararlanılmıştır. Çalışmada Türkçede yağmur ile ilgili 180 civarı kelimenin varlığı tespit edilmiş, bu kelimeler anlamlarına göre tasnif edilmiş, dil bilgisel yapılarının ve kökenlerinin izahına çalışılmıştır.

Keywords

Türkçe, yağış, yağmur, leksikoloji, Anadolu ağızları, Anadolu ağızları

References

• Ahmet Vefik Paşa, Lehce-i Osmânî, Tab’-ı cedîd, cüz’-i evvel, Dersaadet 1306.
• AKAR, Ali (2006): Muğla Ağızları, Muğla Üniversitesi Yayınları 50, Muğla.
• ARISOY, İbrahim (2010): Gürcüce-Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• AYVERDİ, İlhan (2010): Kubbbealtı Lugatı: Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Redaksiyon-Etimoloji: Ahmet Topaloğlu, Kubbealtı İktisadî İşletmesi, İstanbul. www.lugatim.com (01.09.2017 sonrası)
• BURAN, Ahmet; İLHAN, Nadir (2008): Elazığ Yöresi Söz Varlığı, Türk Dil Kurumu Yayınları 923, Ankara.
• DANKOFF, Robert (1995): Armenian Loanwords in Turkish, Harrossowits Verlag, Wiesbaden.
• DS Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 12 c., Türk Dil Kurumu Yayınları, 211, 2. Baskı, Ankara 1993. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_ttas&view=ttas
• EMİROĞLU, Kudret (1989): Trabzon-Maçka Etimoloji Sözlüğü.
• EMİROĞLU, Selim (2012): “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Özellikleri Bakımından Yağış Türlerine Verilen Adlar”, Turkish Studies, v. 7/3, Summer 2012, pp. 1159-1176.
• ERGİNER, Gürbüz (1984): Uşak Halk Takvimi Halk Meteorolojisi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, Ankara.
• EROL, Oğuz (2011): Genel Klimatoloji, Çantay Kitabevi, 9. Baskı, İstanbul.
• GTS Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&view=gts
• İZBIRAK, Reşat (1992): Coğrafya Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Öğretmen Kitapları Dizisi: 157, İstanbul.
• Mehmed Esad Efendi (Şeyhülislâm), Lehcetü’l-Lugat, Hazırlayan: Doç. Dr. H. Ahmet Kırkkılıç, Türk Dil Kurumu Yayınları, 732, Ankara 1999.
• MENZ, Astrid (2009: “Erzurum Ağzında Ermenice Ödünç Sözcükler”, Türk Dili Araştırmaları, Cilt 19, İstanbul, 89-106.
• Meteoroloji Sözlüğü, https://www.mgm.gov.tr/genel/meteorolojisozlugu.aspx?m=Y&k=aa13 (17.09.2017).
• Ötüken Türkçe Sözlük: http://www.otukensozluk.com (2016-2017)
• REDHOUSE, James W. (1890): A Turkish and English Lexicon, Constantinople (New Impression, Librairie du Liban, Beirut 1987).
• TIETZE, Andreas (2016): Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, Birinci-Dördüncü ciltler, Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara.
• TS XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, 6 cilt + Ekler, Türk Dil Kurumu Yayınları, 212, Ankara 1963-1976. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_tarama&view=tarama
• TULUM, Mertol (2011): 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• UYGUR, Ceyhun Vedat (2007): Denizli İli Ağız Sözlüğü (Yapı-Köken), Denizli Belediyesi Kültür Yayınları, Isparta.