Was Osmanzâde Tâ’ib Re’îs-i Şâ’irân?

Year 2022, Volume: 62 Issue: 1, 17 - 41, 30.06.2022

Muhammed Duman

https://doi.org/10.26650/TUDED2022-1084174

Abstract

Osmanzâde Tâ’ib Ahmed (d.1136), one of the leading poets of the Ahmed III era, is called melikü’ş-şu’arâ/re’îs-i şâ’irân based on a hatt-i humayun quoted by Safâyî. However, a document review in the Ottoman archives of a hatt-i humayun manuscript belonging to Ahmet III revealed that Safâyî’s transmission regarding Tâ’ib was incorrect. Thus, it is evident that Osmanzâde Tâ’ib was praised; however, he was neither referred to as melikü’ş-şu’arâ nor was he assigned such a mission. The recent discovery necessitates a reassessment of Osmanzâde Tâ’ib. In this study, the personal and professional life of Osmanzâde Tâ’ib as well as his patronage relations and approach to other poets were summarized. Furthermore, prominent poets of the Istanbul literary structures of 1133/1721 are introduced by emphasizing their situation in that era to clarify their positions in literary circles. After stating the positions of these poets at the state levels and describing their patronage relations, the views of Sâlim, Safâyî, and other poets concerning these poets are presented. Hence, after sampling the text of Ahmed III’s hatt-i humayun regarding poetry and poets, the complete and original text about Osmanzâde Tâ’ib is presented. The views of the biographical sources of the era of Tâ’ib are introduced, and Tâ’ib’s relations with other poets are explained. Therefore, it was stated that Osmanzâde Tâ’ib was not a melikü’ş-şu’arâ/re’îs-i şâ’irân; however, he was a great poet who gained the appreciation of Ahmed III and Damat Ibrahim Pasha.

Keywords

18th century, poetry, Ahmed III, Osmanzâde Tâ’ib, Hatt-i Humayun

Osmanzâde Tâ’ib Re’îs-i Şâ’irân mıydı?

Abstract

III. Ahmed Dönemi’nin önde gelen şairlerinden olan Osmanzâde Tâ’ib Ahmed (ö.1136), Safâyî’nin aktardığı bir hatt-ı hümayun metninden hareketle “melikü’ş-şu’arâ/ re’îs-i şâ’irân” olarak anılmıştır. Osmanlı Arşivi’nde yapılan taramalarda rastlanan III. Ahmed’e ait bir hatt-ı hümayun metni, Safâyî’nin Tâ’ib’le ilgili aktarımının yanlış olduğunu göstermiştir. Bu hatt-ı hümayunda Osmanzâde Tâ’ib’in övüldüğü ancak melikü’ş-şu’arâ olarak anılmadığı veya ona böyle bir görev verilmediği görülmüştür. Bu yeni bilgi Osmanzâde Tâ’ib’i yeniden değerlendirme gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmada Osmanzâde Tâ’ib’in hayatı; meslek hayatı, himaye ilişkileri ve diğer şairlere yaklaşımı göz önünde tutularak özetlenmiş, edebî muhitteki yerinin belirginleşebilmesi için 1133/1721 yılı İstanbul edebî muhitinin önemli şairleri, o günkü durumları vurgulanarak tanıtılmıştır. Bu şairlerin devlet kademelerindeki konumları ve himaye ilişkileri belirtildikten sonra Sâlim ve Safâyî ile diğer şairlerin bu şairler hakkındaki görüşlerine yer verilmiştir. III. Ahmed’in şiir ve şairler hakkındaki hatt-ı hümayunlarının metinleri örneklendikten sonra Osmanzâde Tâ’ib hakkındaki hatt-ı hümayunun tam ve asıl metni sunulmuştur. Dönemin biyografik kaynaklarının Tâ’ib’le ilgili görüşlerine yer verilmiş, Tâ’ib’in diğer şairlerle ilişkileri açıklanmıştır. Sonuç olarak Osmanzâde Tâ’ib’in “re’îs-i şâ’irân” olmadığı, bununla birlikte III. Ahmed ve Damat İbrahim Paşa’nın takdirini kazanmış büyük bir şair olduğu belirtilmiştir.

Keywords

18. yüzyıl, şiir, III. Ahmed, Osmanzâde Tâ’ib, hatt-ı hümayun

References

• Afyoncu, E. (1999). Osmanlı müverrihlerine dair tevcihat kayıtları - I. Belgeler, XX(24), 77-155. google scholar
• Akbulut, M. (2003). Üsküdar Yeni Camii ve külliyesi. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Aktepe, M. (1993). Damat İbrahim Paşa, Nevşehirli. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 8, 441-443. google scholar
• Bağrıaçık, M. Z. (1996). Dürrî ve divanındaki târih manzûmeleri. (Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van. google scholar
• Bilkan, A. F. (1998). Nâbî hikmet - şair - tarih. Ankara: Akçağ Yayınları. google scholar
• Biltekin, H. (1993). Vak’a-nüvis Râşid efendi ve divanı’nın tenkitli metni. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Coşkun, B ve Günaydın, H. (2018). İsveç Kralı XII. Charles’in (Demirbaş Şarl) Osmanlı Devleti’ne ilticasının (1709-1714) ombudsmanlık fikrinin doğuşuna etkisi. Ombudsman Akademik, 5(9), 15-73. google scholar
• Dikmen, H. (1991). Seyyid Vehbî ve divanının karşılaştırmalı metni. (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Doğan, M. N. (1997). Şeyhülislam İshak Efendi: Hayâtı, Eserleri ve Dîvânı’nın Edisyon Kritiği. Ankara: MEB Yayınları. google scholar
• Duman, M. (2022). Divan edebiyatında edebî muhitler III. Ahmed ve I. Mahmud dönemi (1703-1754) (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• FŞM. Fâ’iz efendi ve Şâkir bey mecmuası. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Halet Efendi Koleksiyonu, 763. google scholar
• Güfta, H. (1995). Sâlim (Mirzâzâde) hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve divanının karşılaştırmalı metni. (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. google scholar
• Günay, F. (2001). Râşid (vak’anüvis) hayatı, edebî kişiliği, divanının tenkitli metni ve incelemesi. (Doktora Tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Edirne. google scholar
• Gürbüz, M. (2005). Rezmî divanı (inceleme-metin). (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Hakverdioğlu, M. (2007). Edebiyatımızda lâle devri ve Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’ya sunulan kasideler. (Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. google scholar
• İÜNEK.TY.3904. Şerh-i hadis-i erbain ve ba’zı asar-ı manzume mektubat. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserle Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar 3904. google scholar
• Kahraman, B. (1995). Vahîd Mahtûmî hayatı, eserleri, edebî kişiliği ve eserlerinin tenkidli metni. (Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. google scholar
• Kaya, F. E. (2017). Vekâletnâmelerle devredilen şiir mirası. Türkbilig, 34, 165-172. google scholar
• Kutlar, F. S. (1996). Arpaemini-zâde Sâmî Dîvânı Tenkitli Metin-İnceleme (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Ankara. google scholar
• Kütükoğlu, M. (1992) Berat. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 5, 472-473 google scholar
• OA. Osmanlı Arşivi. MAD.d. google scholar
• OA. Osmanlı Arşivi. AE.SAMD.III. google scholar
• OA. Osmalı Arşivi. TSMA.d. google scholar
• OA. Osmanlı Arşivi. TSMA.e. google scholar
• OA. Osmanlı Arşivi. C.ADL. google scholar
• Ortaylı, İ. (2001). Kadı, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 24, 69-73. google scholar
• Öksüz, M. (2009). Şem’dânîzâde fındıklılı Süleyman efendi’nin mür’i’t-tevârîh adlı eserinin (180B-345A) tahlil ve tenkidi metni. (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul. google scholar
• Özbek, A. (2000). Câzim dîvânı (edisyon kritik-inceleme). (Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri. google scholar
• Râmiz. Râmiz ve âdâb-ı zurafâ’sı (S. Erdem. Haz.), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. google scholar
• Râşid (2013). Târîh-i Râşid ve zeyli (A. Özcan, Y. Uğur, B. Çakır, A. İzgöer, Haz.), İstanbul: Klasik Yayınları. google scholar
• Sadâvî, S. (1987). Osmanzâde Tâ’ib Ahmed hayatı, eseri ve edebî kişiliği (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Safâyî (2005). Tezkire-i Safâyî (nuhbetü’l-âsâr min fevâ’idi’l-eş’âr) (P. Çapan Haz.), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. google scholar
• Sâlim (2005). Tezkiretü’ş-şu’arâ (A. İnce Haz.), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. google scholar
• Subhî (2007). Subhî tarihi (M. Aydıner, Haz.), İstanbul: Kitabevi. google scholar
• Sevgi, A. (2014). Klâsik Türk şiirinde reîs-i şâiranlık ve vekâletnâmeler. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 32, 1-28. google scholar
• Şeyhî (2018). Vekâyi’u’l-fuzalâ (R. Ekinci, Haz.) İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. google scholar
• Takamatsu, Y. (2018). Osmanlı Belge Yönetiminde Kesilmiş Hatt-ı Hümayunlar. Osmanlı Araştırmaları/ The Journal of Ottoman Studies, LI, 115-157. google scholar
• Taş, H. (2017). Vahyî divanı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü google scholar
• Turğut, M. (2019) Osmanzâde Ahmed Tâib’in ahlâk-ı Ahmedî isimli eseri (inceleme-metin-indeks) (Yüksek Lisans Tezi). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır. google scholar
• Uslu, H. B. (2017). III. Ahmed devri teşrîfâtı (A.d. 347: 1718-1725). (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Vural, R. (2020). Dürrî Ahmed Efendi Divânı, Ankara: Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. google scholar
• Yatman M. (1989). Osmanzâde Tâ’ib divanından seçmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları google scholar
• Yıldız, S. (2002). XVIII. yüzyıl divan şairi Şâkir hayatı, eseri, edebî kişiliği ve divanının tenkidli metni. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Yöntem, A. C. (1928). Re’îs-i şâ’irân Osmanzâde Ahmed Tâ’ib efendi. Türkiyat Mecmuası, 2, 103-130. google scholar