Osmanlı Edebiyatında Bir Gölge Yazarlık Örneği: Veysî’nin Kaleminden Atinalı Rahip Mehmed’in İhtida Anlatısı

Year 2025, Volume: 65 Issue: 2, 396 - 414, 01.09.2025

Şeyma Benli

https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1627487

Abstract

Osmanlı sanatlı nesir üslubunun önemli isimlerinden biri kabul olan Veysî’ye (ö. 1037/1628) ait eserlerin toplandığı bir mecmuada, kaynaklarda bahsi geçmediği halde ona atfedilen, Vakʿa-i İslâm-ı Râhib adlı bir eser bulunmaktadır. Birinci tekil şahıs kipiyle yazılan eser, Atina’da doğup büyümüş bir rahibin hem ihtida öyküsü hem de Hristiyanlığa reddiyesidir. Kitâb-ı Mukaddes’te geleceği müjdelenen elçi hakkındaki pasajların kasten yanlış yorumlandığını ve beklenenin aslında Hz. İsa değil, Hz. Muhammed olduğunu anlayan rahip İstanbul’a gelerek Sultan I. Ahmed’in huzurunda Müslüman olup Mehmed adını alır. Türkçe bilmediğini ifade eden rahibin bu dili bilmediği hâlde son derece sanatlı bir üslupla eserini nasıl meydana getirdiği sorusu, önceki çalışmalarda da tartışılan bir konu olmuştur. Bu makale, bahsi geçen çalışmalarda zikredilmeyen Nuruosmaniye nüshasındaki, eserin rahibin nakli üzerine Veysî tarafından kaleme alındığını belirten kaydı tartışmaya açacaktır. Kaydın sahihliğini tarihsel ve metinsel verilerin yanı sıra kitap kültürüyle ilgili veriler, bulunan yeni nüshalar ve bilinen nüshaların yakın okuması ile değerlendirecektir. Makale, söz konusu eseri Osmanlı yazarlık kültürü bağlamında ele alarak örneğine az rastlanır bir gölge yazarlık ürünü olduğunu ortaya koyarken 17. yüzyılda mecmua derleme pratiklerine dair yeni bir örneklem de sunmuş olacaktır.

Keywords

17. yüzyıl Osmanlı edebiyatı , Osmanlı kitap kültürü , mecmua , gölge yazarlık , Veysî

Ghostwriting in Ottoman Literature: Athenian Priest Mehmed’s Conversion Narrative as Transcribed by Veysī

Abstract

In a literary compendium consisting of the renowned Ottoman prosaist Veysī’s (d. 1037/1628) works, we find the work Vakḳ ʿa i Islām-i Rāhib. Although attributed to Veysī, it is absent from extant sources. Written in the first person, the work is both a conversion narrative and a rejection of Christianity by an Athenian priest. Upon realizing that Christians intentionally misinterpret Biblical passages heralding the coming of a messenger, the priest travels to Istanbul and converts to Islam before Sultan Ahmed I. Since he relates in his work that he does not speak Turkish, earlier studies have questioned how he could have authored the work in such an extremely artful style in Turkish. This article will examine a record in the hitherto unstudied Nuruosmaniye manuscript naming Veysī as the one who transcribed the Athenian’s account. The article uses historical and textual insights, material regarding book culture, newly discovered copies, and an in-depth readings of known copies to assess the record’s authenticity. By situating the work within Ottoman authorship culture, this article will reveal that it to be a rare instance of ghostwriting in Ottoman literature and highlights seventeenth-century practices in compiling multiple-text manuscripts.

Keywords

17th century Ottoman literature , Ottoman book culture , multiple-text manuscript , ghostwriting , Veysī

References

• Akdağ, Ahmet. “Klasik Türk Edebiyatı Metin İncelemelerinde Müelliflerle İlgili Hususların Tespitinde Karinelerin Önemine Dair”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 34 (2023): 330-348. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3031478 google scholar
• Aksoyak, İ. Hakkı. Müşterek Şiirler Divanı. Grafiker Yayınları, 2017. google scholar
• Altun, Mustafa. Hâb-nâme-i Veysî. MVT Yayınları, 2011. google scholar
• Arslan, Sami. Osmanlı’da Bilginin Dolaşımı: Bilgiyi İstinsahla Çoğalmak -İznik Medresesi-Süleymaniye Medreseleri Dönemi-. Ketebe Yayınları, 2020. google scholar
• Avcı, Betül. “Atinalı Mühtedi Mehmed”. Christian-Muslim Relations: A Bibliographical History, Ottoman and Safavid Empires içinde, ed. D. Thomas and J. Chesworth, c. 10. Brill, 2017. google scholar
• Catt, Isaac Edward. “Logography: An Appraisal of Rhetorical-Critical Implications.” Graduate Thesis, Missouri State University, 1973. Erişim 10 Ocak, 2025, https://bearworks.missouristate.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3494&context=theses google scholar
• Crane, Howard & Akın, Esra. Sinan’s Autobiographies: Five Sixteenth-Century Texts, Introductory Notes, Critical Editions, and Translations. ed. Gülru Necipoğlu. Brill, 2006. google scholar
• Çaldak, Süleyman. “Veysî’nin Fütûh-ı Mısr Adlı Eseri (İnceleme-Tenkitli Metin)”. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi 22, (2024): 117-136. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3794879 google scholar
• Çaldak, Süleyman. “Veysī”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2014, güncelleme: 2020. Erişim 29 Eylül, 2024, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/veysi-uveys-celebi-uveys-mehmed google scholar
• Çaldak, Süleyman. “Münşe’ât (Veysî)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2022. Erişim 11 Haziran, 2024, https:// tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/munse-at-veysi google scholar
• Çaldak, Süleyman. “Dîvân (Veysî)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2022. Erişim 11 Haziran, 2024, https://tees. yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-veysi google scholar
• Çaldak, Süleyman. “Gurretü’l-‘Asr fî Tefsîri Sûreti’n-Nasr (Âlî, Adanavî Hüseyin Âlî Efendi)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2022. Erişim 6 Ocak, 2025, https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/gurretu-l-asr-fi-tefsiri-sureti-l-nasr-ali-adanavi-huseyin-ali-efendi google scholar
• Çalış, Rabia. “Veysî’ye Atfedilen Gurretü’l-‘Asr fî Tefsîri Sûreti’n-Nasr Adlı Eser (İnceleme-Çeviri Yazılı Metin-Tıpkıbasım).” Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, 2022. Ulusal Tez Merkezi (756954). google scholar
• Çuhadar, İbrahim Hakkı. Mustafa Sâfî’nin Zübdetü’t-Tevârîh’i. c. I-II. TTK Yayınları, 2003. google scholar
• Davud b. Nuh. Şerhu’z-Zebur. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Arapça Yazmalar, 01836. google scholar
• Demir, Alpaslan. “Tahrir Defterlerine Göre 16. Yüzyılda İhtida Hareketleri”, Gazi Türkiyat 4, (2009): 199-205. https://dergipark.org.tr/tr/ download/article-file/76650 google scholar
• Erdem, Y. Hakan. “Osmanlı Kültüründe Yazarlık ve İntihal Sorunları”, İstanbul Üniversitesi Bilim Etiği Günü, (2011): 29-57. Erişim 6 Ocak, 2025, http://cdn.istanbul.edu.tr/statics/www.istanbul.edu.tr/wp-content/uploads/2013/07/İstanbul-Üniversitesi-Bilim-Etiği-Günü-4-Ekim-2011-kitabı.pdf google scholar
• Erünsal, İsmail. Orta Çağ İslâm Dünyasında Kitap ve Kütüphane. Timaş Yayınları, 2018. google scholar
• Flügel, Gustav. Die arabischen, persischen und türkischen Handschriften der Kaiserlich-Königlichen Hofbibliothek zu Wien. Bd. 3. Dr. und Verl. der. K. K. Hof- und Staatsdruckerei, 1867. google scholar
• Gacek, Adam. Arapça Elyazmaları İçin Rehber. çev. Ali Benli ve M. Cüneyd Kaya. Klasik Yayınları, 2017. google scholar
• “Gölgeyazar,” TÜBA Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü. Erişim 11 Ocak, 2025, http://terim.tuba.gov.tr/ATS/index.php/w_anasayfa/search/?q=gölgeyazar&arama_options=2&szl=38%2C39%2C37&lng=1%2C2%2C3&relational_search= google scholar
• Habibullah. Atinalı Kapıcı Habibullah’ın İslamiyete Nasıl İman Ettiğini Anlatan Risale. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 10958/2. google scholar
• Hasan b. Mahmûd. Câm-ı Cem-Âyîn. müst. Abdülbâkî b. Rıdvân. Nuruosmaniye Kütüphanesi, 3743/2. google scholar
• İnce, İrfan & Aydın, Fuat. “Bir 17. Yüzyıl İhtida Anlatısı: Bir Atinalı Mühtedi, Bir Osmanlı Kadısı”. Sahn-ı Semân’dan Dârü’l-Fünûn’a: Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası (Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler) – XVII. Yüzyıl içinde, ed. H. Aydar ve A.F. Yavuz, Zeytinburnu Belediyesi, 2017. google scholar
• Kadı Mahmûd b. Hasan. Atinalı Kapıcının Müslüman Olması Hakkında Risale. Süleymaniye Kütüphanesi, Ali Nihat Tarlan Koleksiyonu, 144/4. google scholar
• Kadı Mahmûd b. Hasan. Atinalı Kapıcının Müslüman Olması Hakkında Risale. Süleymaniye Kütüphanesi, Giresun Yazmalar Koleksiyonu, 171/3. google scholar
• Kadı Mahmûd b. Hasan. Atinalı Kapıcının Müslüman Olması Hakkında Risale. Süleymaniye Kütüphanesi, Reisülküttab Koleksiyonu, 800/3. google scholar
• Kadı Mahmûd b. Hasan. Mecmû‘a-i Fetâvâ. Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, 06 Hk 1048. google scholar
• Kafadar, Cemal. “Sohbete Çelebi, Çelebiye Mecmua”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII: Mecmûa Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı içinde, haz. Hatice Aynur vd. Turkuaz Yayınları, 2012. google scholar
• Karaaslan, Pelin. “Gölge Yazarlık Sözleşmesi”. Terazi Hukuk Dergisi 15, no. 164 (2020): 765-773. https://www.jurix.com.tr/article/20641?u=0&c=0#:~:text=Pelin%20KARAASLAN&text=Metni%20gerçekte%20kaleme%20alan%20kişi,her%20iki%20taraf%20da%20kazanmaktadır. google scholar
• Kılıç, Atabey. “Mecmûa Tasnifine Dâir”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII: Mecmûa Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı içinde, haz. Hatice Aynur vd. Turkuaz Yayınları, 2012. google scholar
• Knapp, John C. & Hulbert, Azalea M. Ghostwriting and the Ethics of Authenticity. Palgrave Macmillan, 2016. google scholar
• Köksal, M. Fatih. “Üveysî’nin Veysî’ye Atfedilen Ünlü Kasidesi (Önem, Tarihçe, Sorunlar, Metin)”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 33, (2024): 1-36. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4300589 google scholar
• Krstic, Tijana. Contested Conversions to Islam: Narratives of Religious Change in the Early Modern Ottoman Empire. Stanford University Press, 2011. google scholar
• Krstic, Tijana. “Reading Abdallâh B. Abdallâh al-Tarjumân’s Tuhfa (1420)”, Al-Qantara XXXVI, no. 2 (2015): 341-401. google scholar
• Michell, John. Who Wrote Shakespeare. Thames and Hudson, 1996. google scholar
• Musayeva, Sevinj. “Şehâdet-nâme-i Veysî (İnceleme-Tenkitli Metin).” Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, 2015. Ulusal Tez Merkezi (417561). google scholar
• Mystische Sammelhandschrift. Österreichische Nationalbibliothek (Avusturya Milli Kütüphanesi), N.F. 380. google scholar
• Nev‘îzâde Atâyî. Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik: Nev‘îzâde Atâyî’nin Şakâ’ik Zeyli. haz. Suat Donuk, c. 2. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017. google scholar
• Öztürk, Nuran. “Siyer Türü ve Siyer-i Veysî: Dürretü’t-Tâc fî Sîreti Sâhibi’l-Mi‘râc.” Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi, 1997. Ulusal Tez Merkezi (612988). google scholar
• Presser, Jacques. “Bir Tarih Kaynağı Olarak Hatırat”, çev. İsmail Hakkı Kadı. Ceride 1, no. 1 (2023): 148-155. https://dergipark.org.tr/tr/ download/article-file/3486944 google scholar
• Şen, Ahmet Tunç. “A Mirror for Princes, A Fiction for Readers: The Habnâme of Veysî and Dream Narratives in Ottoman Turkish Literature”, Journal of Turkish Literature 8, (2011): 41-65. google scholar
• Şenel, Abdulkadir. “Kastallânî, Ahmed b. Muhammed,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24: 583-584. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001. google scholar
• Tezcan, Baki. “From Veysī (d. 1628) to Üveysī (fl. ca. 1630): Ottoman Advice Literature and Its Discontents”. Reforming Early Modern Monarchies: The Castillian Arbitristas in Comparative European Perspectives içinde, ed. S. Rauschenbach and C. Windler. Harra-sowitz Verlag, 2016. google scholar
• Veysî. Tercüme-i Sergüzeşt-i Râhib ve İslâm. Nuruosmaniye Kütüphanesi, 3292/7. google scholar
• Yastı, Mehmet. Kitâb-ı Tafsîl-i Tarîki’l-Mukarrebîn ve Sebîli’l-Müttebe‘în (Rodos Nüshası). Palet Yayınları, 2016. google scholar