NESÎMÎ DİVANI’NDA “İNSAN”, “ÂDEM” ve BAZI TEMEL VASIFLARI

Year 2015, Volume: 25 Issue: 2, 61 - 79, 21.01.2016

Ali Cançelik

Abstract

ÖZ
İnsan, ayetlerde, hadislerde ve çeşitli dinî metinlerde inanç, düşünce ve davranışına göre farklı sıfatlarla nitelendirilmiştir. Bu vasıflar, bazen “âdem” bazen de “insan” kelimeleriyle ilişkilendirilmiştir. Nesîmî de Divan’ında “insan” ve “âdem” kelimelerinin bazı vasıflarını ortaya koymaktadır. Beyitlerde doğrudan âyet ve hadislere gönderme yapmakta; bazen derin tasavvufî bilgilere işaret etmekte, bazen ise bir vaiz gibi çok temel nasihatlerde bulunmaktadır.
Nesimî, insanın vasıflarını zikrederken bazı beyitlerde “insan” bazılarındaysa “âdem” kelimelerini kullanır. Bunlar, beyitlerin kompozisyonuna göre değişiklik göstermektedir. Bu iki kelime, Hz. Âdem’in neslinden gelen bir varlık, Hakk’ın tecellisine mazhar olmuş, marifet ve hakikate ermiş; dünyaya müstağni şeklinde beyitlerde yer alır. Nesîmî’ye göre “insan” veya “âdem” olmak biçim ile olmaz; bunun için aşk yolunda olmak; hakikate ermek ve Hakk’ı bilmek gerekir. Aksi hâlde insan veya âdem makamından düşerek “hayvan” ya da “şeytan” olmaktadır. Nesîmî, insanın günah işleyen bir varlık olduğunu söylemekte; bu durum için insanın doğasını gerekçe olarak göstermektedir. Bunların yanında her seferinde eşref-i mahlûkat seviyesine çıkmasının yollarını da göstermektedir.
Bu çalışmada Nesimî Divanı’nda sadece “insan” ve “âdem” kelimelerinin geçtiği beyitlerden bazıları seçilmiş; farklı anlamlar belirtilmiş ve vasıflar izah edilmiştir.
Anahtar kelimeler: Nesîmî, âdem, insan, insan-ı kâmil, tasavvuf, hakikat.

THE HUMAN OR ADAM, AND HIS SOME BASIC CHARACTERISTICS IN NESÎMÎ’S DÎVÂN
ABSTRACT
In various religious texts, human being is described differently according to beliefs, thoughts and pattern of beheviours. These peculiarities are sometimes called as “adem” or sometimes “insân”. Nesîmî also in his Divan, exposes some feature of the words of “adem” and “insan” while doing this he sometimes refers to ayets or hadiths directly but sometimes he indicates deep mystical knowledge and sometimes like a preacher he advices on basic texts. Nesîmî, while mentions the characteristics of man, uses in some couplets the word “insan” and in others word “âdem”. They show an alteration according to composition of the couplets. The two words are located in the verses as a creature descending from Adam; being object of divine presence or manifestation of the God, reaching the divine truth and gnosis; refraining from worldly desires. According to Nesîmî, becoming “insan” or “âdem” does not mean possesing human form; it requires following the adoration road; reaching the divine truth and the knowledge of God. Otherwise, he falls from the rank of being insan/âdem and becomes “animal” or “devil”. Nesîmî, says that man is a creature committing sins, and provides the nature of the human as an acceptable explanation for this situation. At the same time, he shows unceasingly the way of reaching the rank of the “ashraful makhluqat” means noblest of all creatures. In this study, some couplets of Nesîmî containing “insan” and “âdem” are selected, different meanings are pointed out, and qualifications are explained.
Key words: Nesîmî, âdem, insan, human being, mystique, divine truth, gnosis.

 

Keywords

Nesîmî, âdem, insan, insan-ı kâmil, tasavvuf, hakikat

References

• AYAN, Hüseyin, Nesîmî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara 1990.
• AYAN, Hüseyin, Nesîmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni I, Türk Dil Kurumu, Ankara 2002.
• AYDIN, İbrahim Hakkı, “Kenz-i Mahfî”, DİA, c. 25, TDV, İstanbul 2002, s. 258-259.
• AYDIN, Mehmet S., “İnsân-ı Kâmil”, DİA, c. 22, TDV, İstanbul 2000, s. 330-331.
• BAYRAKTAR, Mehmet, “Hayvan”, DİA, c. 17, TDV, İstanbul 1998, s. 85- 92.
• BİLGİN, A. Azmi, “Nesîmî”, DİA, c. 33, TDV, İstanbul 2007, s. 3-5.
• BOLAY, Süleyman Hayri, “Âdem”, DİA, c. 1, TDV, İstanbul 1988, s. 358- 363.
• CANIM, Rıdvan, “Seyyid Nesîmî‟nin „Arzular‟ Redifli Gazeli Üzerine Bir Tahlil Denemesi”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 39, Erzurum 2009, s. 579-585.
• CANIM, Rıdvan, Latıfî, Tezkiretü‟ş-Şu„arâ ve Tabsıratü‟n-Nuzamâ (İnceleme-Metin), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2000.
• DEMİRCİ, Mehmet, “Hakikat (Tasavvuf)”, DİA, c. 15, TDV, İstanbul 1997, s. 178-179.
• ERGİNLİ, Zafer, “İbni Arabî‟ye Göre Hz. Âdem‟de Temel İnsan Nitelikleri”, Tasavvuf | İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü‟l- Arabî Özel Sayısı-1), yıl: 9 [2008], sayı: 21, s. 161-197.
• GÖKTAŞ, Mehmet, “İnsan Aynasına Tecelli Eden Cemâl-i İlâhînin Divan Şairlerimizin Dilindeki İfadesi”, Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 38, Erzurum 2012, s. 147-160.
• http://mushaf.diyanet.gov.tr
• KARLIĞA, Bekir, “Anâsır-ı Erbaa”, DİA, c. 3, TDV, İstanbul 1991, s. 149- 151.
• KILIÇ, Mahmut Erol, Tasavvufa Giriş, Sûfi Kitap, İstanbul 2012.
• KOÇOĞLU, Turgut “Mesnevî Şarihlerine Göre Mesnevî‟deki Bazı Hayvan Motiflerine Yüklenen Anlam ve Kavramlar”, Sufi Araştırmaları-Sufi Studies, S. 9, 2014, s. 123-136.
• KORTANTAMER, Tunca, “Nesîmî”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 42, Erzurum 2010, s. 119-122.
• KUTLUER, İlhan, “Cevher”, DİA, c. 7, TDV, İstanbul 1993, s. 450-455.
• KUTLUER, İlhan “İnsan”, DİA, c. 22, TDV, İstanbul, 2000, s. 320-323.
• ONAY, Ahmet Talat, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (Haz. Cemal Kurnaz), Akçağ Yayınları, Ankara 2000.
• ÖNGÖREN, Reşar, “el-İnsânü‟l-Kâmil”, DİA, c. 22, TDV, İstanbul 2000, s. 332-333.
• TARLAN, Ali Nihat, Fuzulî Divanı Şerhi, Akçağ Yayınları, Ankara 1981.
• ULUDAĞ, Süleyman, “Aşk (Tasavvuf)”, DİA, c. 4, TDV, İstanbul 1991, s. 11-17.
• ULUDAĞ, Süleyman, “Keşf”, DİA, c. 25, TDV, İstanbul 2002, s. 315-317.
• ULUDAĞ, Süleyman, “Nefis”, DİA, c. 32, TDV, İstanbul 2006, s. 526-529.
• ULUDAĞ, Süleyman, “Marifet”, DİA, c. 28, TDV, İstanbul 2003, s. 54-56.
• USLUER, Fatih “Nesîmî Şiirlerinin Şerhlerinde Yapılan Yanlışlıklar”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature, and History of Turkish or Turkic, Volume 4/2,Winter 2009, s. 1040-1059.
• ÜNVER, Mustafa “Nesîmî‟nin Divanı‟ndan Kurân‟a Referans Sorunu”, Omü İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24-25, 2007, s. 119-134.
• ÜZÜM, İlyas, “Nesîmî (Görüşleri)”, DİA, c. 33, TDV, İstanbul 2007, s. 5-6.