Türkiye Türkçesinin Yazı Dili Olarak Kuruluşunda -IcI Ekinin Durumu

Year 2019, Volume: 29 Issue: 2, 367 - 390, 31.12.2019

Mustafa Balcı

Abstract

Oğuzların Selçuklu hâkimiyeti ile birlikte geniş bir coğrafyaya yayılmaları ve kitleler hâlinde yeni bir dini kabul etmeleri birbirine yakın zamanlarda olmuştur. Bölgede yaygın olarak kullanılan Farsça devlet dili olarak kullanılmaya devam etse de geniş Oğuz kitleleri için ihtiyaç duyulan din bilgisine cevap verecek kılavuz veya kaynak kitapların Türkçe ile yazılmasını gerektirmiştir. İlk dönem metinlerinde dinî muhtevanın ağır basması da bu ihtiyacın bir göstergesidir. Medreselerde okuyan genç Oğuzların toplumlarına geri döndüklerinde çevreye dinlerini anlatma istekleri, konuştukları dil ile metin üretme arzusunu da beraberinde getirmiştir. İslam dininin temel kaynak kitabı olan Kur’an-ı Kerim’in de Türkçe ile ifade edilme çabası da böyle bir arzu neticesinde ortaya çıkmıştır. Kur’an’ın en doğru şekilde anlaşılması ciddi bir sorumluluk getirmektedir. Bu itibarla Oğuzcanın yazı dili olmaması, Kur’an-ı Kerim’in de sıradan bir metin olmaması hassasiyetini yükseltmiştir. Kur’an’da çok sık kullanılan ve Allah’a ait sıfatların da yapısını teşkil eden bazı kelime türlerinin Türkçede ifadesi özellikle Kur’an tercümelerinde özel bir çabayı gerektirdiği anlaşılmaktadır. Arapçanın kendine has unsurlarından olan ism-i fail, sıfat-ı müşebbehe ve mübalağalı ism-i fail yapıları, Türkçenin büyük oranda yabancısı durumundadır. Bu makalede, söz konusu Arapça yapıların Türkçede yaygın bir kullanım alanı olmayan (-IcI) ekiyle oluşturulan yeni unsurlarla karşılanma çabası işlenmektedir.

Keywords

Türkçe, Arapça, sıfat-ı müşebbehe, ism-i fail, mübalağalı ism-i fail, -IcI eki

The Place of Suffix -IcI in The Formation of Turkish as a Written Language

Abstract

The expansion of Oghuz Turks into larger lands under the Seljuk dominion, and their adoption of a new religion as large masses, took place in periods that are quite close to each other. Although the Persian language continued its influnce in the state apparatus as the official language, the writing of the religious sources to provide large masses of Oghuzs with the proper guidelines for religious practice in Turkish was also an expanding need. The predomination of religious content in the early period writings has been an indicator of this need. The enthusiasm of medrese students who wanted to inform other people about religion whenever they came back to their own communities, stimulated their desire to produce written texts in their spoken language. The endeavours to express the main source of Islam, the Quran, in Turkish also originated from such needs. The comprehension of the Quran in the most correct way brings such a serious responsibility. Therefore, the absence of a written Oghuz language resulted in greater worries about the Quran, for it was never an ordinary text. It seems to be the case that the Turkish expression of certain types of words that were often used in Quran, and were formative of divine attributions, necessitated a special effort, particularly in those Quranic translations. Certain peculiar elements in the Arabic language, such as ism- fail (present participle), sıfat-ı müşebbehe and the exaggerative present participle forms are all alien to Turkish. In this article, we will be examining the endeavours to produce the correspondent Turkish elements with the suffix (-IcI), for these Arabic forms that were not in common use in Turkish.

Keywords

Turkish, Arabic, sıfat-ı müşebbehe, ism-i fail, exaggerative present participle, -IcI suffix

References

• Akdoğan, Yaşar, Erişim 03.06.2019 http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf. pdf?0
• Arat, R. Rahmeti. Atabetü’l-hakayık. Ankara: TDK Yay., Ankara, 1992.
• Ayazlı, Özlem. Altun Yaruk Sudur VI. Kitap. Ankara: TDK Yay., 2011.
• Borovkov, A. K. Orta Asya’da Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII.-XIII. Yüzyıllar). Çeviren H. İ. Usta-E. Amanoğlu. Ankara: TDK Yay., 2002.
• Bünyâd-ı Ta’lîmü’l Kur’an-ı Afganistan, Tercüme Özbikî, Afganistan, (28.10.1390)
• Canpolat, Mustafa. Mecmūʿatü’n-neẓāir. Ankara: TDK Yay., 1982. Cin, Ali. Ali’nin Kıssa-i Yûsuf’u. Ankara: TDK Yay., 2011.
• Demir, N.-Aydoğdu, Ö. Oğuzname. İstanbul: Kesit Yay., 2015.
• Develi, Hayati, “Ağız Özellikleri Taşıyan Bir Eski Türkiye Türkçesi Metni Fatiha Tefsiri”, İlmî Araştırmalar, (1998): 63-81 İstanbul.
• Elmalı, Murat. Eski Uygurca Dilbilgisi Terimleri. Ankara: TDK Yay., 2017.
• Ercilasun, Ahmet B.-Akkoyunlu, Z. Dîvânu Lugâti’t Türk. Ankara: TDK Yay., 2015.
• Ergin, Muharrem. Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yay. 2008.
• Gabain, Anamarie. Eski Türkçenin Grameri. Çeviren Mehmet Akalın. Ankara: TDK Yay., 1988.
• Gökyay, Orhan Ş. Dedem Korkud’un Kitabı. İstanbul: MEB Yay., 1973.
• Hamilton, James, R. İyi ve Kötü Prens Öyküsü. Çeviren Vedat Köken. Ankara: TDK Yay., 1998.
• Kaçalin, M. S. Dedem Korkut’un Kazan Bey Oğuznamesi. İstanbul: Kitabevi Yay., 2006.
• Karabacak, Esra. An Inter-linear Translation of The Qur’an Into Old Anatolian Turkish I-II-III-IV-V-VI-VIIVIII. Harvard Ün. Yakındoğu Dilleri Böl., 1994-95-95-99.
• Karamanlıoğlu, A. F. Gülistan Tercümesi. Ankara: TDK Yay., 1989.
• Kaya, Ceval. Uygurca Altun Yaruk. Ankara: TDK Yay., 1994.
• Korkmaz, Zeynep. Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi. Ankara: TDK Yay., 2013.
• Küçük, Murat. Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur’an Tercümesi. Ankara: TDK Yay., 2014.
• Küçük, Serhat. XVI. Yüzyıla Ait Bir Tezkiretü’l-evliya Tercümesi. İstanbul: Kesit Yay., 2013.
• Küçük, Serhat. Ali-İfrit Cenknâmesi. İstanbul: Kesit Yay., 2014. Küçük, Serhat. Kitâb-ı Güzîde,. İstanbul: Kesit Yay., 2014.
• Moflyuhunov, Nurulla Nazaram. Nogmani Tefsire. Kazan, 2014.
• Ölmez, Mehmet. Altun Yaruk 3. Kitap (=5. Bölüm). Beytepe/Ankara,1991.
• Özdoğan, M. Akif. “Abbasîler Dönemi Tercüme Faaliyetlerinin Arap Edebiyatına Etkisi”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 5/16. (2005), Ankara.
• Özek, Fatih. Kitābu Feżā’ili’l-mekke ve’l-medīne ve’l-ḳudüs. İstanbul: Kesit Yay., 2016.
• Sağol, Gülden, An Inter-linear Translation of The Qur’an Into Khawarizm Turkish I-II-III-IV-V, Harvard Ün. Yakındoğu Dilleri Böl., 1993-95-96.
• Tatçı, Mustafa, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10662,girispdf.pdf?0, Erişim 19.5.2019.
• Tekin, Şinasi. Kuanşi İm Pusar, Ankara: TDK Yay., 1993.
• Timurtaş, F. Kadri. Osmanlı Türkçesi Grameri. İstanbul: Alfa Yayınları, 1985.
• Toker, Mustafa. Anonim Satır Altı Kur’an Tercümesi. Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi, 2011.
• Topaloğlu, Ahmet. 14. Yüzyılın Ortalarında Yapılmış Satırarası Kur’an Tercümesi 1. İstanbul: Dergâh Yay., 2018.
• Türk, Vahit. Bahrü’l-hakâyık. Ankara: TDK Yay., 2009.
• Ünlü, Suat. Karahanlı Türkçesi İlk Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73). Konya: Eğitim Kitabevi, 2018.
• Yavuz, Kemal. Garibname. Ankara:TDK Yay., 2000.