Orta Çağ’da Müslüman Tüccarların Çin ile Yaptıkları Deniz Ticaretinde Kullandıkları Güzergâhlar

Year 2023, Volume: 33 Issue: 2, 571 - 596, 29.12.2023

İbrahim Güneş

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1288557

Abstract

Sasani-Bizans mücadelesi sırasında büyük öneme sahip olan Basra ve Süveyş üzerinden Hind ve Çin’e yapılan deniz ticareti, İslamiyet’in doğuşu ile birlikte önemini daha da artırmıştır. Bu ticarette kullanılan güzergâhlar, Basra ve Kulzüm (Süveyş) üzerinden iki kol halinde Arap Yarımadası’nı kuşatarak Hürmüz’de birleşirlerdi. Ardından bu güzergâhı takip eden tüccarlar, Hürmüz’den hareketle Hind, Sind (Hindi-Çin) ve Çin’e kadar devam eden ticaret merkezlerinden alışverişlerini yapıyor, çeşitli türdeki değerli taşlar, ipekli kumaşlar, desenli vazolar, porselenler, baharat türlerini ve egzotik meyveleri getirip İslam ülkelerinde satıyorlardı. Bu güzergâhların birbirleriyle bağlantılı olanlarına, doğudan batıya ve tam aksi istikamette cereyan eden deniz taşımacılığında önemli noktalar olarak devrin kaynakları tarafından dikkat çekilmişti. Konu hakkında da Orta Çağ coğrafya eserleri başta olmak üzere, devrin birçok kaynağında bir hayli zengin kayıt mevcuttu; bu kayıtlardan Müslüman tüccarların Çin’e gidip mal alarak kendi ülkelerinde sattıkları anlaşılmaktadır. Bu deniz ticareti, esasında Abbasiler devrinde (750-1258) en faal dönemini yaşamış, İslam dünyasının Hind ve Çin medeniyeti ile tanışıp birbirlerinden etkilenmelerini sağlamıştır. Makalede Orta Çağ müelliflerinin aktardığı veriler ışığında, batıda Süveyş ve Basra’dan başlamak üzere doğuda Hind sahilleri boyunca Çin’in Kanton bölgesinde son bulan ve faal olarak kullanılan bu deniz ticaretinin önemli güzergâhları incelenmiştir. Konu devrin kaynaklarında geçen kayıtlar bağlamında ele alınmıştır.

Keywords

Deniz ticareti, Basra, Kulzum, Hind, Çin

The Routes Muslim Merchants Used for Maritime Trade with China in the Middle Ages

Abstract

Maritime trade with India and China by means of Basrah and Suez, which had great importance during the Sassanid-Byzantine struggle, increased its importance with the birth of Islam. These trade routes used to surround the Arabian Peninsula in two routes one through Basrah and the other through Clysma (al-Kulzum) before coming together in Hormuz. Merchants then would follow this route to do their trade from centers starting in Hormuz and going to India, Sind (Indo-China), and China, bringing various kinds of precious stones, silk fabrics, patterned vases, porcelain, spices, and exotic fruits that were then sold in Islamic countries. Sources from the period noted these routes’ interconnections to be important points in the maritime transport that took place between the East and West. A great wealth of records are found on the subject in many sources of the period, especially in medieval geographical works, and Muslim merchants are understood from these records to have gone to China to buy goods and sell them in their own countries. This maritime trade actually experienced its most active period during the Abbasid dynasty (750-1258 CE), and allowed the Islamic world to encounter, influence, and be influenced by Indian and Chinese civilizations. This article the important routes of this maritime trade that had been actively used starting from Suez and Basra in the west and ending in the Canton region of China along the Indian coast in the east light of the data provided by authors from the Middle Ages. The records in the sources of the period have also been referenced here.

Keywords

Maritime, trade, Basrah, Clysma, India, China

References

• Afanasiy Nikitin, Üç Deniz Ötesine Seyahat. Çeviren Serkan Acar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2021. google scholar
• Ak, Mahmud, “Osmanlı Coğrafyasında İki Yer Adı (Bahr-i Kulzüm/Kurzüm) Üzerine”, İlmi Araştırmalar, C. II/7, (1996), 7-12. google scholar
• Al-Naboodah, H. M., “The Commarcial Activity of Bahrain and Umman in teh Early Middle Ages”, Proceedings of the Seminar for Arabian Studies, C. XXII, (1992), 81-96. google scholar
• Al-Salimi, Abdulrahman, “Qalhat-Hurmuz: Its Place in the History and Economy of the Western Indian Ocean in the Later Middle Ages”, StudiMagrebini, C. XIX/2, (2021), 324-352. google scholar
• Altıngök, Ahmet - Yıldırım, Taner, “ Basra Körfezi Ticareti üzerinde Sasani-Bizans ve Arap Mücadelesi”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, C. IX/1, (2013), 137-157. google scholar
• Altıngök, Ahmet - Yıldırım, Taner, “Erken Ortaçağlarda Siraf Liman Kentlerinin İran Körfezi Açısından Önemi”, Cappadocia Journal of History And Social Sciences, C. II, (2014), 14-33. google scholar
• Aubin, Jean, “La ruine de Sîrâf et les routes du Golfe Persique aux XI ' et XII ' siecles”, Cahiers de civilisation medievale, 2 ' anne, C. VII, (Juillet-septembre 1959), 295-301. google scholar
• Bakır, Abdulhalik, “İbn Mücâvir’in bakışıyla Eyyûbîler Döneminde Aden Şehrindeki Ticaret Hayatı”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXV/2, 383-413. google scholar
• Benjamin of Tudela, The Itinerary of Benjamin of Tudela, Çeviren A. Asher. London1840. google scholar
• Ca’ferî, Târîh-i Kebîr. Çeviren İsmail Aka. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011. google scholar
• Chau ju-kua, Chu-fan-chı. Çeviren Friedrich Hirth-W.W.Rockhill, St. Petersburg 1901. google scholar
• Chawla, J.K., İndia’s Overland Trade with Central Asia and Persia during the Thirteenth and Fourteenth Centuries. New Delhi 2006. google scholar
• Daryaee, Touraj, “The Persian Gulf in Late Antiquity: The Sasanian Era (200-700 CE)”, The Persian Gulf in History, Editör L. G. Potter. New York 2009, 57-70. google scholar
• Dımaşkî, Cosmographie. Neşreden M. A. F. Mehren. St. Petersbourg 1866. google scholar
• Ebû Zeyd es-Sîrâfî, Ahbarü’l-Sîn ve’l-Hind Zeyli, Doğu’nun Kalbine Seyahat. Çeviren Ramazan Şeşen, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2012, 39-70. google scholar
• Ebu’l-Fidâ, Takvimü’l-Büldan. Çeviren Ramazan Şeşen, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2017. google scholar
• El-Bekrî, el-Mesâlik ve’l-Memâlik. Neşreden Cemal Talebe, C. I-II, Beyrut 2002. google scholar
• El-Cünhânî, Habib, “İslam’ın ilk Asrında Ticaretin Canlanmasında Umman’ın Rolü”, Çeviren Abdulhalik Bakır, Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler, C. I, Ankara 2008, 681-701. google scholar
• El-Gırnâtî, Tuhfetu’l-Elbâb ve Nuhbetu’l-A’câb. Çeviren Fatih Sabuncu, İstanbul: Yeditepe Yayınları 2011. google scholar
• El-Hâşimî, Rıda Cevad, “Basra Körfezi’nde Eski Ticari Faaliyetler ve Bu Faaliyetlerin Medeniyete Tesirleri”, Çeviren Abdulhalik Bakır, Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler, C. I, Ankara 2008, 591-615. google scholar
• El-İdrisî, Nüzhetu’l-Müştâk fi İhtirâfu’l-Âfâk. Neşreden Ferid el-Mezidî, Beyrut: Daru’l-Kitabu’l-İlmiye, 2020. google scholar
• El-Sâmir, Faysal, “İslam Ortaçağında Arap Ticaretinin Yükselişi”, Çeviren Abdulhalik Bakır, Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler, C. I, Ankara 2008, 663-679. google scholar
• Flecker, M., “A ninth-century AD Arab or Indian shipwreck in Indonesia: First evidence for direct trade with China”, World Archaeology, C. XXII/3, (2001), 335-354. google scholar
• Gawlikowski, Michal, “Indian trade between the Gulf and the Red Sea”, History; Polish Archaeology in the Mediterranean, C. XXVI/2, (Special Studies), 1-30. google scholar
• George, Alain, “Direct sea trade between early Islamic Iraq and Tang China: from the Exchange of Goods to the Transmission of Ideas”, Journal of the Royal Asiatic Society, (July 2015), 1-46. google scholar
• Gregoratti, Leonardo, “Indian Ocean Trade”, The Indian Ocean Trade in Antiquity: Political, Cultural andEconomic Impacts, ed. Matthew Adam Cobb, London-New York 2019, 52-67. google scholar
• Hafi, Mucmel-i Fasîhî. Neşreden Muhammed Ferruh, C.II, Meşhed 1340. google scholar
• Hamdullah Mustevfi, Nuzhetü’l-kulûb. Neşreden G. Le Strange, London-Leiden 1915. google scholar
• Hayton, Doğu Ülkelerinin Altın Çağı. Çeviren Altay Tayfun Özcan, İstanbul: Selenge Yayınları, 2015. google scholar
• Hemdanî, Sıffatü’l-Ceziretü’l-Arab. Neşreden Muhammed el-Havâlî, San’a 1990. google scholar
• Heyd, W., Yakın-doğu Ticaret Tarihi. Çeviren Enver Ziya Karal, Ankara: Türk Tarih Kurumu 2000. google scholar
• Hinz, Walter, İslam’da Ölçü Sistemleri. Çeviren Acar Sevim, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1990. google scholar
• Hudûdü’l-Âlem Mine’l-Meşrik İle’l-Magrib. Çeviren Abdullah Duman-Murat Ağarı, İstanbul: Kitapevi Yayınları, 2008. google scholar
• İbn Batûta, İbn Batûta Seyahâtnamesi. Çeviren A. S. Aykut, C. I-II, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004. google scholar
• İbn Cübeyr, Endülüs’ten Kutsal Topraklara. Çeviren İsmail Güler, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2008. google scholar
• İbn Fakih, Kitabu’l-Büldân. Neşreden Yusuf el-Hadî, Beyrut 1996. google scholar
• İbn Havkal, Sûretü’l-Arz. Çeviren Ramazan Şeşen, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2014. google scholar
• İbn Hurdazbih, el-Mesâlik ve’l-Memâlik. Çeviren Murat Ağarı, İstanbul: Kitapevi Yayınları, 2008. google scholar
• İbn Mücâvir, Sıffatu’l-Bilâdü’l-Yemen ve Mekke ve Ba’zi’l-Hicaz. C. I-II, Leiden 1951. google scholar
• İbn Rüsteh, el-‘Alakü’n-nefise. Neşreden Halil Mansûr, Beyrut 1998. google scholar
• İbn Said, Kitâbü’l-coğrâfyâ. Neşreden İsmail el-Arabî, Beyrut 1970. google scholar
• İbnü’l-Belhî, Farsnâme. Neşreden G. Le Strange-R.A. Nicholson, London 1921. google scholar
• İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam fi’t-Tarih Mülûk ve’l-Ümem. Neşreden M. M. Abdülkadir Ata, C. I-XII, Beyrut 192. google scholar
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh. Çeviren Ahmet Ağırakça-Abdülkerim Özaydın, C. I-XII, İstanbul: Bahar Yayınları, 1985. google scholar
• İbnü’l-Verdî, Harîde‘ü’l-‘Acâ‘ib ve Ferîde‘ü’l-Gerâ’ib. TahkikE. M. Zenâtî, Kahire 1428. google scholar
• İstahrî, Mesâliku’l-Memâlik. Çeviren Murat Ağarı, İstanbul: Ayışığı Yayınları, 2015. google scholar
• Johannes Schiltberger, Türkler ve Tatarlar Arasında (1394-1427). Çeviren Turgut Akpınar, İstanbul: İletişim Yayınları,1997. google scholar
• Josaphat Barbaro, Anadolu’ya ve İran’a Seyahat. Çeviren Tufan Gündüz, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2009. google scholar
• Kauz, Ralph, “The Maritime Trade of Kish during the Mongol Period”, Beyond teh Legacy of Genghis Khan, ed. Linda Komaroff, Leiden 2006, 51-67. google scholar
• Kauz, Ralph-Ptak, Roderich, “Hormuz in Yuan and Ming sources”, Bulletin de l’Ecole française d'Exlre.me-Orient, C. LXXXVIII, 2001, 27-75. google scholar
• Kavak, Mehmet, “Ortaçağda Misk”,Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, III, (2018), 188-229. google scholar
• Lambourn, Elizabeth- Ackerman-Lieberman, Phillip I., “Chinese Porcelain and the Material Taxonomies of Medieval Rabbinic Law: Encounters with Disruptive Substances in Twelth-Century Yemen”, The Medival Globe, C. II/2, (2016), 199-238. google scholar
• Lombart, Mourice, İslam'ın Altın Çağı. Çeviren Nezih Uzel, İstanbul: Pınar Yayınları, 2002. google scholar
• Lopez , Robert S., “Nouveaux documents sur les marchands italiens en Chine â l’epoque mongole, communication du 11 fevrier 1977”, ComptesRendus desSeancesde l’Academıe des InscriptionsetBelles-Lettres, C. II, (1977), 445-458. google scholar
• Makdisî, Ahsenü't-Tekâsîm. Çeviren Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2015. google scholar
• Marco Polo, Marko Polo Seyahatnames. Çeviren Filiz Dokuman, C. I-II, İstanbul: Tercüman Yayınları, 1979. google scholar
• Mesudî, Murûcu'z-Zeheb. Çeviren Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2014. google scholar
• Muhammed Kazvinî, Âsaru'l-Bilâd ve'l-Ehbâru'l-İbâd. Beyrut 2011. google scholar
• Nâsır-ı Hüsrev, Sefernâme. Çeviren Abdülvehhab Tarzî, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1988. google scholar
• Necip b. Bekrân, Cihannâme. Çeviren Meryem Doygun, İstanbul: Bilge Yayınları, 2021. google scholar
• Niccolo de Condi, Voyage, Relazioni di Viaggiatori, önsöz, C. I, Venezia 1841. google scholar
• Nizamüddin Şamî, Zafernâme. Çeviren Necati Lugal, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987. google scholar
• Paine, Lincoln, “The Indian Ocean in The Seventh And Eighth Centuries”, Maritime Contacts of the Past: Deciphering Connections Amongst Communities, ed. Sila Tripati, Delhi 2015, 37-53. google scholar
• Park, Hyunhee, Mapping the Chinese and Islamic Word. New York 2012. google scholar
• Pedro Teixeira, The Travels ofPedro Teixeira. Çeviren W. F. Sinclair, London 1902. google scholar
• Power, Eileen, “The Opening of the Land Routes to Cathay”, Travel and Travellers ofthe Middle Ages, Editor Arthur Percival Newton, London 1926, 125-158. google scholar
• Rızavî, Ebü’l-Fadl, “Revabıt İlhanan ba Havanin Deşt-i Kıbçak”, Fasılname-i Tarih Revabıt-ı Haricî, Yıl 19, S.46, (Bahar 1390), 537-549. google scholar
• Ruy Gonzles de Clavijo, Anadolu, Orta Asya ve Timur. Çeviren Ömer Rıza Doğrul, Sadeleştiren Kâmil Doruk, İstanbul 1993. google scholar
• Schottenhammer, Angela, “China’s Gate to the South: Iranian and Arab Merchant Networks in Guangzhou during the Tang-Song Transition (c.750-1050), Part II: 900-C.1050”, AAS Working Papers in Social Anthropology, C. XXIX, Wien 2015, 1-28. google scholar
• Schottenhammer, Angela, “Yang Liangyao’s Mission of 785 to the Caliph of Baghdâd:Evidence of an Early Sino-Arabic Power Alliance?”, Bulletin de l’Ecole française d'Exlre.me-Orienl, C. CI, (2015), 177-241 google scholar
• Sen, Tansen, “Early China and the İndian Ocean Networks”, The Sea in History: The Ancient World, ed. Philip de Souza-Pascal Arnaud, Boydell-Brewer 2017, 536-547. google scholar
• Staples, Eric, “Umman and Islamic Maritime Networks: 630-1507 CE”, Umman: A Maritime History, ed.Abdulrahman Al Salimi-Eric Staples, Hildesheim-Zürich-New York 2017, 81-115. google scholar
• Süleyman el-Tâcir, Ahbarü’l-Sîn ve’l-Hind, Doğu’nun Kalbine Seyahat. Çeviren Ramazan Şeşen, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2012. google scholar
• Şebânkâreî,Mecma'u’-Ensâb. Çeviren Fahri Unan, Ankara: Türk Tarih Kurum Yayınları, 2021. google scholar
• Şerefefüddin Ali Yezdî, Zafernâme. Çeviren Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2013. google scholar
• Taberî, Tarihu Rusûl ve’l-Mülûk. Neşreden M. Ebu’l-Fadl İbrahim, C. I-IX, Beyrut 1964. google scholar
• Ulrich, B., “Umman and Bahrain in Late Antiquity: the Sasanians Arabian Periphery”, Proceedings of the Seminar for Arabian Studies, C. XLI, (2011), 377-385. google scholar
• Williamson, Andrew, “Hurmuz and the Trade of the Gulf in the 14th and 15th Centuries”, Proceedings of the Seminar for Arabian Studies, C. III, (1973), 52-68. google scholar
• Yakubî, Ülkeler Kitabı. Çeviren Murat Ağarı, İstanbul: Ayışığı Yayınları, 2002. google scholar
• Yakut el-Hamavî, Mu’cemu’l-Büldân. C. I-V, Beyrut 1977. google scholar
• Yıldırım, Taner, Abbasiler Devrinde Basra Körfezi’nde Uluslararası Taşımacılık ve Ticaret, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı, Doktora Tezi, Elazığ 2012. google scholar
• Yıldırım, Taner, “Erken Ortaçağlarda Übülle Liman Kentinin İran körfezi Açısından Önemi”, Turkish Studies, C IX/4, (2014), 1185-1197. google scholar