OSMANLI DEVLETİ’NDE PARA VAKIFLARININ MEŞRULUĞU TARTIŞMASI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Year 2018, Volume: 2 Issue: 2, 77 - 90, 15.06.2018

Uğur Sezer , Sabri Can Sannav

https://doi.org/10.46595/jad.423950

Abstract

Özet

            Vakıf
kelimesi bir mülkü kamunun menfaatine veya bir hayır işine devamlı olarak
terketmek olarak ifade edilir. Para vakıfları ise bir gayrımenkul malın değil
de belirli bir paranın vakfedilmesiyle oluşan vakıf türüdür. Bu vakıflarda para
“mütevelli heyeti” olarak adlandırılan ilgili sorumlu kişiler tarafından
işletilir ve elde edilen kar vakfın kuruluş amacına göre harcanırdı. Osmanlılar
döneminde ulema, kazaskerler ve şeyhülislamlardan bir kısmı nakit para
vakıflarının caiz olduğunu savunurken yine bu tabakadan bazı kişiler de para
vakıflarının caiz olmadığını açıklayan eserler meydana getirmişlerdi. Osmanlı
Devleti’nin ünlü simaları olan Çivi-zâde Muhyiddin Efendi ve kendisiyle aynı
görüşü savunan İmam Birgivi para vakıflarının caiz olmadığını savunurken diğer
taraftan Ebussuud Efendi ve Sofyalı Bali Efendi gibi isimlerde para
vakıflarının caiz olduğunu savunmuşlardı. Nihayetinde Ebussuud Efendi’nin
görüşleri dönemin geçer görüşü olmuş ve bu konuda bazı yaklaşımlar ortaya
konulmuştur. Para vakıfları, Osmanlı cemiyet yapısı içerisinde geçer görüş
kazanmış ve bazı önemli görülen tartışmalara rağmen hem devletin hem de
camiyetin olumlu yönde dikkatini çekmiştir. İşte burada yaptığımız çalışma bu
konular üzerindeki tartışmaların hangi yönde seyrettiği ve ortaya bu konuda
hangi problemlerin çıktığı üzerinedir.

Abstract

            The word endowment is expressed as
the permanent abandonment of a property to the public interest or to a
charitable work. ‘Cash wakif’
(charitable cash foundations) are the kind of foundation which are formed by
the endowment of a certain money rather than an immovable property. In these
foundations, the money is run by the responsible persons called “board of
trustees” and the profits obtained are spent according to the purpose of the
establishment of the foundation. During the Ottoman period, while some of the ulema (scholars), kadi-ul asker (religious judges of the army) and shaykh al-islam (scholars of the Islamic
sciences) argued that cash wakifs were permissible, some people from this
stratum also wrote works explaining that money foundations were not acceptable.
Famous figures of the Ottoman Empire, Çivi-zâde Muhyiddin Efendi and his
advocate of the same opinion Imam Birgivi, argued that cash wakifs were not
permissible, while others such as Ebussuud Efendi and Sofyalı Bali Efendi had
argued that cash wakifs were licit. Ultimately, Ebussuud Efendi’s views have
been passed over as the prevailing opinion and some approaches have been put
forward accordingly. Cash wakifs have gained a widespread acceptance within the
Ottoman societal structure, and despite some noteworthy arguments, they
attracted the positive attention of both the state and the community. The study
we do here is about how the arguments on these topics were evolved and what
problems have arisen in this regard.

Keywords

Para Vakıfları, Ulema, Şer’i Hukuk, Şeyhülislam, Kadı

AN ASSESSMENT OF THE LEGITIMACY OF CASH WAKIFS (CHARITABLE CASH FOUNDATIONS) IN THE OTTOMAN STATE

Abstract

    The word
endowment is expressed as the permanent abandonment of a property to the public
interest or to a charitable work. ‘Cash
wakif’ (charitable cash foundations) are the kind of foundation which are
formed by the endowment of a certain money rather than an immovable property.
In these foundations, the money is run by the responsible persons called “board
of trustees” and the profits obtained are spent according to the purpose of the
establishment of the foundation. During the Ottoman period, while some of the ulema (scholars), kadi-ul asker (religious judges of the army) and shaykh al-islam (scholars of the Islamic
sciences) argued that cash wakifs were permissible, some people from this
stratum also wrote works explaining that money foundations were not acceptable.
Famous figures of the Ottoman Empire, Çivi-zâde Muhyiddin Efendi and his
advocate of the same opinion Imam Birgivi, argued that cash wakifs were not
permissible, while others such as Ebussuud Efendi and Sofyalı Bali Efendi had
argued that cash wakifs were licit. Ultimately, Ebussuud Efendi’s views have
been passed over as the prevailing opinion and some approaches have been put
forward accordingly. Cash wakifs have gained a widespread acceptance within the
Ottoman societal structure, and despite some noteworthy arguments, they
attracted the positive attention of both the state and the community. The study
we do here is about how the arguments on these topics were evolved and what
problems have arisen in this regard.

Keywords

Cash Wakifs, Ulema, Ecclesiastical Law, Shaykh al-Islam, Khadi.

References

• Referans 1 : --- Akçay, Cengiz. (2016). “Yeni Vakıfların İşlevselliği: Seçilmiş Vakıflar İçin Bir İnceleme”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Referans 2:--- Aslan, Ömer. (2011). “İslâm Hukukuna Göre Vakıf Mallarında Vakıf Hükmünün Sona Ermesi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Referans 3:---Barkan, Ömer Lütfi. (1966). “Faizle İşletilen Paralara Ait Kayıtlar” Edirne Askeri Kassamı’na Ait Tereke Defterleri (1545-1659). Belgeler, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, C. 3, S. 5-6, Ankara, ss. 1-479.
• Referans 4:--- Beyaztaş, Murat. (2016). “İslâm Hukukunda Vakıfların Tağyîri ve İstibdâli”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Referans 5:--- Cantürk, Kayahan – İrfan Görkaş. (2009). “Osmanlı Dönemi Finansal Kalkınmanın Aracı Olarak Para Vakıflarının Kullanımı”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, S. 44, Bursa. ss. 212-227.
• Referans 6:--- Çağatay, Neş’et. (2006). “Osmanlı İmparatorluğunda Riba-Fazi Konusu ve Bankacılık”, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Vakıflar Dergisi, C. 9, Ankara. ss. 39-57.
• Referans 7:--- Çizakça, Murat. (1993), Risk Sermayesi Özel Finans Kurumları ve Para Vakıfları, İstanbul: İlmi Neşriyat: 8 İSAV Tartışmalı İlmî Toplantılar Dizisi: 15.
• Referans 8:--- Dumlu, Emrullah. (2015/2). “XVI. Yüzyıl Osmanlı Uleması Arasında Para Vakıfları Etrafında Cereyan Eden Tartışmalar (Ebussuûd, İbn Kemal, Çivizâde, Birgivî)”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlâhiyât Tetkikleri Dergisi (İLTED), S. 44, Erzurum. ss. 303-337.
• Referans 9:--- Keleş, Hamza. (2001). “Osmanlılarda 19. Yüzyıldaki Para Vakıflarının İşleyiş Tarzı ve İktisadi Sonuçları Üzerine Bir Çalışma -Karacabey (Mihaliç) Kazası Örneği- ”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 21, S. 1, Ankara. ss. 189-207.
• Referans 10:--- Kodaman, Bayram. (1984). “Vakıfın Sosyal Fonksiyonu”, Vakıf Haftası, Ankara. ss. 95-97.
• Referans 11:--- Keskioğlu, Osman. (2006). “Bulgaristan’da Türk Vakıfları ve Bâli Efendinin Vakıf Paralar Hakkında Bir Mektubu”, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Vakıflar Dergisi, C. 9, Ankara. ss. 81-95.
• Referans 12:--- Köprülü, Mehmet Fuad. (1983). İslâm ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Referans 13:--- ----------------. (2013). Vakıfların Hukukî Mahiyeti – Vakıflar Dergisinden Seçmeler II, (Haz. Yahya Kemal Taştan), Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Referans 14:--- Kurt, İsmail. (2015). Para Vakıfları (Nazariyat ve Tatbikat). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Referans 15:--- Kütükoğlu, Mübahat S. (1994). Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik). İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı.
• Referans 16:--- Okur, Kaşif Hamdi. (2005). “Para Vakıfları Bağlamında Osmanlı Hukuk Düzeni ve Ebussuud Efendi’nin Hukuk Anlayışı Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. IV, S. 7-8, Ankara. ss. 33-58.
• Referans 17:--- Özcan, Tahsin. (1999). “Sofyalı Bali Efendi’nin Para Vakıflarıyla İlgili Mektupları”, İslam Araştırmaları Dergisi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), S. 3, İstanbul. ss. 125-155.
• Referans 18:--- -------------. (2000). “İbn Kemal’in Para Vakıflarına Dair Risalesi”, İslam Araştırmaları Dergisi, İSAM, S. 4., İstanbul. ss. 31-41.
• Referans 19:---------------- . (2003), Osmanlı Para Vakıfları: Kanûni Dönemi Üsküdar Örneği, İstanbul: Türk Tarih Kurumu.
• Referans 20:--- Semiz, Yaşar. (2016). “Osmanlı Devleti’nde Para Vakıfları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, C. 19, S. 1, Konya. ss. 89-101.
• Referans 21:--- Şimşek, Mehmet. (1986). “Osmanlı Cemiyetinde Para Vakıfları Üzerine Münâkaşalar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 27, S. 1, Ankara. ss. 207-220.
• Referans 22:--- Türkoğlu, İrfan. (2013). “Osmanlı Devleti’nde Para Vakıflarının Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkileri”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 18, S. 2, Isparta. ss. 187-196.
• Referans 23:--- Uzunpostalcı, Mustafa. (2006). “İslam ve Osmanlı Hukukunda İmam Birgivî ve Ebussuud Efendinin Para Vakfı Tartışmaları”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Referans 24: --- Ülker, Yakup – Cengiz Toraman. (2012). “Osmanlı Devletinin Sosyal ve Ekonomik Hayatında Para Vakıflarının Rolü ve Muhasebe Uygulamaları”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 1, S. 2, Bişkek. ss. 55-84.
• Referans 25:--- Yediyıldız, Bahaeddin. (1984). “XVIII. Asır Türk Vakıflarının İktisadi Boyutu”, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Vakıflar Dergisi, C. 18, Ankara. ss. 5-43.
• Referans 26:--- ----------------. (1986). “Vakıf”, İslam Ansiklopedisi (İslâm Âlemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lugati) , C. 13., Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, İstanbul. ss. 153-172.