The Ruler-Ruled Relationship in the Ottoman Empire (1094-1110/1683-1699)

Yıl 2024, , 147 - 164, 19.06.2024

Mine Özer

https://doi.org/10.21551/jhf.1468781

Öz

The years between 1683 and 1699, which started with the II. Vienna Campaign, are important for the Ottoman Empire in terms of center-country as well as political relations. During the war years, the center’s attention was directed to the fronts and political relations, it has affected the local administrators and the reaya to act against the rules. However, the Ottoman State, which had a certain order did not ignore the provincial administration, although it was more war centered during the war periods. In the study, the relationship between the ruler and the ruled over archival documents has been tried to be explained within the framework of the problems encountered. Firstly, the general situation of the Ottoman Empire in the years 1683-1699 was mentioned, and then the understanding of management was discussed. After the definition of concepts such as power and authority in relation to administration, the Ottoman understanding of administration was briefly explained. Afterwards, the relationship between the ruler and the managed through archival documents is discussed the events between the center, local administrators and the reaya, the problems reflected in the documents and the approach of the center to these problems were evaluated. The subjects obtained from the documents are abuses of state officials, unfair or illegal practices, problems in tax collection, and the measures of the center to ensure public order. Thus in addition to the determination of the problems experienced in the country, the documents containing the actions to solve the problems were also discussed.

Anahtar Kelimeler

Ruler, Ruled, Country

Osmanlı Devleti’nde Yöneten-Yönetilen İlişkileri (1094-1110/1683-1699)

Öz

II. Viyana Seferi ile başlayan 1683-1699 yılları arası, Osmanlı Devleti için siyasi ilişkiler kadar merkez-taşra ilişkisi açısından da önemlidir. Savaş yılarında merkezin dikkatini daha çok cephelere ve siyasi ilişkilere yönlendirmesi, yerel yöneticilerle reayanın teamüllere aykırı hareketlerde bulunmasına neden olmuştur. Ancak savaş dönemlerinde her ne kadar daha çok savaş merkezli olunsa da belli bir nizama sahip Osmanlı Devleti taşra yönetimini göz ardı etmemiştir. Çalışmada, arşiv belgeleri üzerinden yöneten-yönetilen ilişkisi karşılaşılan sorunlar çerçevesinde ele alınmıştır. İlk olarak Osmanlı Devleti’nin 1683-1699 yıllarındaki genel durumdan bahsedilmiş sonrasında yönetim anlayışına değinilmiştir. Yönetimle ilgili olarak iktidar ve otorite gibi kavramların tanımının ardından Osmanlı yönetim anlayışı kısaca izah edilmiştir. Devamında arşiv belgeleri üzerinden yöneten- yönetilen ilişkisi ele alınmış olup merkez, yerel yöneticiler ve reaya arasında yaşanan olaylar, belgelere yansıyan problemler ve merkezin bu problemlere yaklaşımı değerlendirilmiştir. Belgelerden elde edilen konular devlet görevlilerinin suiistimalleri, haksız veya nizama aykırı uygulamalar, vergi toplanmasında yaşanan sorunlar, merkezin asayişi sağlamaya yönelik önlemleri şeklindedir. Böylece taşrada yaşanılan sorunların tespitinin yanında sorunların çözümüne yönelik konuları içeren belgeler de çalışmada kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yöneten, Yönetilen, Taşra

Kaynakça

• Armağan, Abdüllatif, “Klasik Dönemde Osmanlılarda Devlet Yönetim Anlayışına Dair Bazı Düşünceler”, Akademik Bakış, C. 5(9), 2011, ss. 139-156.
• Atar, Fahrettin, “Fetva”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 12, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1995, s. 486-496.
• Avcılar, Suna Başak, “Asya Tipi Üretim Tarzı’na Veda”, Bilig, C. 22, 2002, s. 1-28.
• Bardakoğlu, Ali, “Eşkıya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 11, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1995, ss. 463-466.
• Barkan, Ömer Lütfi “Türkiye’de Servaj Var mı idi?”, Belleten, C. 20 (78), 1956, ss. 237-246.
• Cin, Halil-Akyılmaz, S. Gül, Tarihte Toplum ve Yönetim Tarzı Olarak Feodalite ve Osmanlı Düzeni, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya.
• Çaylak, Adem, Osmanlı’da Yöneten ve Yönetilen, Vadi Yayınları, Ankara, 1998.
• Dağcı, Şamil, “Kısas”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 25, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2002, ss. 488-495.
• Duverger, Maurice, Siyasal Rejimler, Çev, Teoman Tunçdoğan, Sosyal Yayınları, İstanbul, 1986.
• Elibol, Ahmet, “Yeniçeriler ve İktidar Bağlamında Osmanlı Sisteminin Dönüşümü”, Gazi Akademik Bakış, C. 3(5), 2009, ss. 21-40.
• Ercan, Yavuz, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslimlerin Ödedikleri Vergiler ve Bu Vergilerin Doğurduğu Sosyal Sonuçlar”, Belleten, C. 55 (213), 1991, ss. 371-391.
• Gökbunar, Ali Rıza, “Celâli Ayaklanmalarının Maliye Tarihi Açısından Değerlendirilmesi”, Yönetim ve Ekonomi, C. 14 (1), 2007, ss. 1-24.
• Halaçoğlu, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, TTK Yayınları, Ankara, 1991.
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600). Çev. Ruşen Sezen, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2003.
• İnalcık, Halil, Devlet-i Aliyye, C. 3, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2015.
• İnalcık, Halil Osmanlı’da Devlet, Hukuk ve Adalet, Kronik Kitap, İstanbul, 2017.
• İpşirli, Mehmet, “Beylerbeyi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 6, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1992, ss. 69-74.
• İpşirli, Mehmet, “Klasik Dönem Osmanlı Devlet Teşkilatı”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, C. 1, Feza Gazetecilik, İstanbul, 1999, ss. 139-279.
• İpşirli, Mehmet, “Kürek Cezası”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. Ek 2, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2019, ss. 112-114.
• İşbilir, Ömer “Kalebend”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. Ek 2, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2019, ss. 5-7.
• Karpat, Kemal H. “The Land Regime, Social Structure, and Modernization in the Ottoman Empire”, Studies on Ottoman Social and Political History, Ed. Reınhard Schulze, 2002, ss. 327- 351.
• Keleş, Mine, XVII. Yüzyıl Sonlarında Trabzon’da Yaşanan Asayiş Sorunları (1692-1700), Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon, 2019.
• Lukes, Steven, İktidar Radikal Bir Görüş. Çev. Mehmet Ratip, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016.
• Mardin, Şerif, Türkiye’de Toplum ve Siyaset, İletişim Yayınları, İstanbul, 2017.
• Mert, Özcan “Ayan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 4, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1991, ss. 195-198.
• Mumcu, Ahmet Osmanlı Hukukunda Zulüm Kavramı, Phoenix Yayınları, Ankara, 2007.
• Özcan, Abdülkadir “İngiltere”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 22, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2000, ss. 302-307.
• Özcan, Abdülkadir, “Karlofça Antlaşması”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 24, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2001, ss. 504-507.
• Özcan, Abdülkadir, “Merzifonlu Kara Mustafa Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 29, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2004, ss. 246-249.
• Özçelik, İsmail Devlet-i Aliyyye’nin Taşra Yönetimi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2016.
• Russell, Bertrand, İktidar, Çev. Mete Ergin, Cem Yayınevi, İzmir, 2021.
• Şemseddin Sami, Kamus-ı Türki, Çağrı Yayınları, İstanbul, 2014.
• Şen, Muhammet, “Rusya’nın Kırım’ı İşgal Teşebbüsleri Karşısında Kırım Hanlığı Kuvvetlerinin Perekop Zaferi (1689)”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C. 12 (1), 2012, ss. 503-516.
• Turan, Mustafa, “II. Viyana Muhasarası: Osmanlı Devleti’nde Siyasi, İdari ve Askeri Çözülme”, OTAM, C. 9(9), 1998, ss. 389-429.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. 3/1, TTK Yayınları, Ankara, 2011.
• Yediyıldız, Bahaeddin, “Osmanlı Toplumu”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, C. 2, İstanbul, 1999, ss. 439-510.
• Yücel, Yaşar, “Osmanlı İmparatorluğunda Desantralizasyona (Adem-i Merkeziyet) Dair Genel Gözlemler”, Belleten, C. 38, 1974, ss. 657-708.