Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin İlk Musevi Mebusu: Samuel Abravaya Marmaralı

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 316 - 332, 18.06.2023

Erkan Dağlı

https://doi.org/10.21551/jhf.1308302

Öz

Osmanlı, bünyesi içinde yaşayan toplumu yani tebaayı bazı özelliklerine göre özellikle de dini inancına göre sınıflandırmıştır. Osmanlı Devleti çok farklı kıtadaki yönetimi altındaki insanları “Millet Sistemi” içerisinde bir arada tutmuştur. Millet sisteminde baz alınan ölçüt o toplumun ırkından ziyade dini inancı ön planda tutulmuş ve Müslüman olsun olmasın Osmanlı adaleti millet sistemi ile bütün Osmanlı milletine uygulanmıştır. Osmanlı, I. Dünya Savaşı sonrasında da dağılmış ve yerine Türkiye Cumhuriyeti kurularak din yapılı millet sisteminden, ırk bazlı vatandaş sistemine geçilmiştir.
Türkiye’de 1923’te Cumhuriyet ilan edilerek rejimin adı belli olmuştur. Bu kapsamda seçim yoluyla halkın kendi hür iradesiyle ülkeyi yönetecek mebusların millet meclisinde temsil edilmesi demokrasinin ana şartı olmuştur. Ülkedeki her kesimden insanın hür düşüncesinin savunulması ve farklı din ile ırka mensup vatandaşların da bu mecliste yer alması demokrasiyi daha da kuvvetlendirmiştir. Bu çerçevede Atatürk çok partili demokrasiyi desteklese 1930’da Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kendini feshetmesiyle ikinci deneme de başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Çok partili adımlardan netice alamayan Atatürk, 1931’deki genel seçimlerden önce demokratik adımlardan vazgeçmeyerek Gayrı Müslim adaylar ile müstakil mebuslar politikasını uygulamıştır. Müstakil mebuslara iktidara kısmi güdümlü muhalefet rolü verilse de asıl amaç farklı duygu ve düşüncedeki Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının mecliste temsil edilmesi hedeflenmiştir. Bu çalışma Atatürk döneminde 1935 ve 1939 seçimlerinde Musevilerin temsilcisi olarak Niğde’den müstakil mebus olan Samuel Abravaya Marmaralı’nın hayatı ve faaliyetlerini kapsamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, 1935 Seçimleri, Azınlık Mebuslar, Yahudi Toplumu, Niğde

Teşekkür

Emekleriniz için şimdiden teşekkür ederim.

First Jewish Member of the Turkish Grand National Assembly: Samuel Abravaya Marmara

Öz

The Ottoman Empire classified the society living in it, namely the subjects, according to some of their characteristics, especially according to their religious beliefs. The Ottoman Empire kept the people under its rule in many different continents together in the “Millet System.” The criterion based on the millet system was prioritized rather than the race of that society, and the Ottoman justice was applied to the entire Ottoman nation, whether Muslim or not. The Ottoman Empire was disintegrated after the First World War and the Republic of Turkey was established in its place, and the nation system based on religion was transformed into a race-based citizen system.
The name of the regime became clear when the Republic was declared in Turkey in 1923. In this context, the representation of the deputies who will rule the country with their own free will through elections in the national assembly has been the main condition of democracy. The defense of the free thought of people from all walks of life in the country and the participation of citizens belonging to different religions and races in this parliament further strengthened democracy. In this context, even if Atatürk supported multi-party democracy, the second attempt was also unsuccessful when the Free Republican Party dissolved itself in 1930. Atatürk, who could not get results from the multi-party steps, did not give up the democratic steps before the general elections in 1931 and implemented the policy of non-Muslim candidates and independent deputies. Although the independent deputies are given the role of partially guided opposition to the government, the main aim is to represent the citizens of the Republic of Turkey with different feelings and thoughts in the parliament. This study covers the life and activities of Samuel Abravaya Marmaralı, who was an independent deputy from Niğde as the representative of the Jews in the 1935 and 1939 elections during the Atatürk period.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, 1935 Elections, Minority Deputies, Jewish Community, Niğde

Kaynakça

• Arar, Asım, Son günlerinde Atatürk, İstanbul. Selek Yayınları, 1958.
• Aydoğan, Erdal, Mahmutoğlu, Tansu B. “Yeni Belgeler Işığında 1934 Trakya Yahudi Olayları”, Belgi Dergisi, Vol.2, No.16, 2018, ss. 878-894.
• Bali, N. Rıfat, “Serbest Fırka’nın Azınlık Adayları”, Tarih ve Toplum, S. 167, 1997, ss. 25-33.
• Bali, N. Rıfat, Devletin Yahudileri ve “Öteki” Yahudiler, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
• Cumhuriyet , “Büyük ve Acı Bir Kayıp, 24 Mart 1953.
• Cumhuriyet, “Müstakil Saylavlar”, 4-5 ve 9 Şubat 1935.
• Çakırbaş, Ali, Cumhuriyet Döneminde Gayrimüslim Milletvekilleri ve Faaliyetleri (1923-1964), Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi. Niğde, 2017.
• Gökçe, Orhan Rahmi, “Bir Türk Saylavı Olduğu Halde Yahudiliği Müdafaa Ediyor”, Anadolu, 30 Ekim 1935.
• Gökçe, Orhan Rahmi, “Dr. Abravaya Neşriyatımıza Cevap Veriyor”, Anadolu, 16 Kasım 1935.
• Gökel, Selim, “Niğde’nin Musevi Milletvekili Vardı”, Bor Haber Gazetesi, 16 Ağustos 2012.
• Güler, Ali, Osmanlıdan Cumhuriyete Azınlıklar, Tamga Yayıncılık, Ankara, 2000.
• Güleri, Ali, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/marmarali-samuel-abravaya-1879-1953/ Erişim Tarihi:10.02.2023.
• Güleryüz, A. Naim, Toplumsal Yaşamda Türk Yahudileri, Gözlem Yayınevi, İstanbul, 2012.
• Günay, Şenal, Türk Parlamento Tarihi (TBMM VI. Dönem 1939-1943), Cilt: 5, No: 39, 2007.
• Güneş, İhsan, Türk Parlamento Tarihi V. Dönem 1935-1939, (Özgeçmişler), C.II, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara, 2001.
• Kısa, Ahmet, “Meclisi Mebusan’da Musevi Vekiller Ve Faaliyetleri 1908-1912”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl 8, Sayı 22, 2015, ss. 343-362.
• Oğuz, Ahmet, Birinci Meşrutiyet Kanun-ı Esasi ve Meclis-i Mebusan, Grafiker Yayınları, Ankara, 2010.
• Okutan, M. Çağatay, Tek Parti Döneminde Azınlık Politikaları, İstanbul, 2004.
• Olgun, Kenan, “Türkiye’de Cumhuriyet’in İlanından 1950’ye Genel Seçim Uygulamaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 27, Sayı 79, 2011, ss.263-290
• Öz, Esat, Tek Parti Yönetimi ve Siyasal Katılım, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1992.
• Ross, Betty, Turkey’s First Jewish M.P., World Jewry, 3-14. 1935.
• Soyak, H. Rıza, Atatürk’ten Hatıralar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. 2005.
• Şalom, “Una Grande Pedrita Para el Judaizmo de Turkiya”, 26 Mart 1953.
• Turan, Orhan, “II  Meşrutiyet’in İlanına İlişkin İngiliz Büyükelçiliğinin Değerlendirmeleri”,  Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 60, 2018, ss. 65-86.
• Uran, Hilmi, Hatıralarım, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1959.
• Yener, Ş. Muzaffer, Sendromlar, İsmail Akgün Matbaası İstanbul, 1956.
• Yeni Asır, “Türkiye’nin İlk Yahudi Saylavı”, (Betty Ross’un Dr. Abravaya ile Söyleşisi), 29 Ekim 1935.