İSKENDERUN VAKIFLARI

Year 2021, Volume: 12 Issue: 1, 47 - 67, 30.04.2021

Naim Ürkmez

Abstract

19. yüzyıla kadar, tam anlamıyla şehirleşemeyen İskenderun’da, tespitlerimize göre aynı yüzyıla kadar vakıf bulunmamaktaydı. 17. yüzyılda İskenderun’a gelen Evliya Çelebi, burada cami ve hamam bulunmayışını hayretle ifade ederken, daha ziyade Avrupalı tüccarlara hizmet eden meyhanelerin olduğundan bahseder. Ancak İskenderun, 19. yüzyılda dikkate değer bir şekilde büyümeye başlamıştır. Bu durum bölgedeki vakıf kurumlarına olan ihtiyacı nüfusun artışına paralel bir şekilde artırmıştır. İskenderun’da Osmanlı’dan Cumhuriyet’e tespit edebildiğimiz kadarıyla 20 vakıf kurulmuştur. Bu vakıfların 8’i Osmanlı Devleti döneminde tesis edilmişken, 12’si Fransız işgali sırasında kurulmuştur. Osmanlı döneminde kurulanlardan üçü cami, biri medrese, biri ise tekke vakfıdır. Osmanlı hâkimiyetinde kurulan diğer vakıflar ise herhangi bir kurumu ihya etmekten ziyade, fakirlere hizmet verme gibi hayır işlerine adanmışlardı. Fransız işgali sırasında kurulanlar, gelirleri daha ziyade yemek dağıtımı gibi hayır işlerine sarf edilen vakıflardı. Bu dönemde kurulan vakıfların üçü Alevi vakfı olarak tesis edilmiştir. Vakıfların büyük çoğunluğu Hatay’ın 23 Haziran 1939 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti’ne katılmasından sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından idare edilmeye başlanmıştır.

Keywords

İskenderun, Osmanlı Devleti, Vakıf, Nusayri

References

• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Türkiye Cumhuriyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGM)
• Akbulut, Uğur (2014). “Sultan II. Abdülhamid Döneminde Nusayrîleri Sünnileştirme Çabaları”. Sultan II. Abdülhamid Sempozyumu 20-21 Şubat 2014 Selanik Bildiriler Kitabı, 1. Cilt, Ankara Türk Tarih Kurum Yayınları, s. 95-110.
• Bilgili, Ali Sinan, Selahattin Tozlu, Uğur Akbulut, Naim Ürkmez (2010). Osmanlı Arşiv Belgelerinde Nusayriler ve Nusayrilik. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
• Çakar, Enver (2002). “Kanuni Sultan Süleyman Kanun-nâmesine Göre 1522 Yılında Osmanlı İmparatoruğu’nun İdarî Taksimatı”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12/1, s. 261-282.
• Çakar, Enver (2003a). “XVI. Yüzyılda Şam Beylerbeyiliğinin İdari Taksimatı”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13/1, s. 351-374.
• Çakar, Enver (2003b). XVI. Yüzyılda Haleb Sancağı (1516-1566). Elazığ: Fırat Üniversitesi Orta doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Çakar, Enver (2006). 17. Yüzyılda Haleb Eyaleti ve Türkmenleri. Elazığ: Fırat Üniversitesi Orta doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Dağlı, İlknur (2014). 109 Numaralı Üzeyr (Özer) Sancağı Tapu Tahrir Defterinin Transkiripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
• Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zılli (1999). Seyahatname. C. 3, (Haz: Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Halaçoğlu, Yusuf (1996). “Fırka-i Islâhiyye”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, XIII, İstanbul, s. 35-37.
• Kılıç, Orhan (1997). 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdarî Taksimatı-Eyalet ve Sancak Tevcihatı. Elazığ.
• Eldem, Ethem vd. (2003). Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti Halep, İzmir ve İstanbul. Çev: Sermet Yalçın, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Şancı, Fuat (2006). Hatay İlinde Türk Mimarisi I. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Tozlu, Selahattin (2010). “Osmanlı Arşiv Belgelerinde Antakya ve İskenderun Nusayrîleri (19. Yüzyıl)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, s. 79-110.
• Türkmen, A. Faik (1937). Mufassal Hatay Tarihi. C. 2, İstanbul: Reklam Basımevi.
• Uğuz, Sacit (2019). Tarihte Nusayrîler. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Ürkmez, Naim, Aydın Efe (2010). “Osmanlı Arşiv Belgelerinde Nusayrilere Ait Genel Bilgiler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, s. 127-134.
• Ürkmez, Naim (2012). Tanzimat’tan I. Dünya Savaşı’na İskenderun. Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Ürkmez, Naim (2016). “Tanzimat Sonrası Osmanlı Devleti’nde Kaza Yönetimi (Belen Örneği). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/42, s. 815-830.
• http://www.mehmetcik.org.tr/haber/saime-zuhran-cezmatiyi-rahmetle-aniyoruz-535 (erişim tarihi 3.2.2020)
• https://www.mehmetcik.org.tr/haber/mehmet-adnan-cezmatiyi-rahmetle-aniyoruz (erişim tarihi 3.2.2020)