İSTANBUL'UN DEPREME DİRENÇLİLİĞİ ARTIRMAK İÇİN COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNİN KULLANIMI

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 148 - 179, 31.12.2023

Zeliha Ozel Mazlum , Özge Yalçıner Ercoşkun

Öz

Afet fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplara neden olarak bireylerin yaşantısını kesintiye uğratan, doğal, insan kaynaklı veya teknolojik nedenlere bağlı gerçekleşen beklenmedik olay olarak tanımlanabilir. Yapılaşmış çevre ile birlikte sosyal ve ekonomik çevrelerde yaşanan hızlı değişimler doğal ve insan kaynaklı afetlerin yönetilmesini zorlaştırmaktadır. Olası İstanbul depremi can ve mal kaybı ile birlikte sağlık ve eğitim hizmetlerinin aksamasına, kültür varlıklarının zarar görmesine, altyapı sistemlerinin olumsuz etkilenmesine neden olacaktır. 1999 Kocaeli ve Düzce, 2020 Elazığ ve 2023 Kahramanmaraş depremleri İstanbul’un da olası büyük bir deprem ile karşı karşıya olduğu gerçeğini gündeme getirmiştir. Yaşanması muhtemel olan can ve mal kayıpların azaltılabilmesi için yapılaşmış çevrenin güçlendirilmesine ilişkin alınacak önlemlerin yanı sıra veri tabanlarının oluşturulması da acil durumlarda karar vermeyi kolaylaştıracak önemli bir konudur. Deprem sonrasında uygun eylemi gerçekleştirmek için doğru verilere ulaşılması gerekliliği Coğrafi Bilgi Sistemlerinin (CBS) önemini ortaya çıkarmaktadır. Çalışmanın amacı 2030 yılına kadar İstanbul’da yaşanması öngörülen deprem öncesinde kentin afete dirençli hale getirilebilmesi için deprem riskinin değerlendirilerek, yüksek riskler barındıran alanların belirlenmesidir. Olası İstanbul depremi riskin değerlendirilebilmesi ve senaryo geliştirilebilmesi için deprem veri tabanının oluşturulmasını gerekli kılmaktadır. Bu kapsamda çalışma ile 2030 yılına kadar gerçekleşmesi öngörülen “Büyük İstanbul Depremi” öncesinde deprem riskinin belirlenebilmesi için İstanbul deprem veri tabanı oluşturulmuştur. CBS ağırlıklı çalışmada mekânsal veri tabanı kurularak, sentez çalışması gerçekleştirilmiştir. Veri tabanı oluşturulurken CBS tercih edilme sebebi analiz ve sentez yapılabilmesi ile birlikte senaryo geliştirilmesine imkân tanımasıdır. Doğal çevreye, zemine, binalara ve demografik yapıya ilişkin gerçekleştirilen analiz çalışmaları çakıştırılarak, sonuç ürün olarak sentez çalışması üretilmiştir. Sentez çalışmasına göre Avrupa Yakasında Tarihi Yarımada’da Anadolu Yakasında ise; Kadıköy ve Üsküdar’da nüfus yoğunlaşmakta, deprem senaryolarına göre zemin durumu ve yapılaşma açısından riskli alanlar bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Deprem, Coğrafi Bilgi Sistemleri, Veritabanı, Ağırlıklı Çakıştırma

Kaynakça

• 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun
• AFAD. (2009). First 72 hours fort he individual and family in a earthquake. Istanbul Seismic Risk Mitigation and Emergency Preparedness Project ISMEP. https://www.ipkb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/07/First-72-hours-for-the-individual-and-family-in-an-earthquake.pdf
• AFAD. (2021). İstanbul il afet riski azaltım planı. https://istanbul.afad.gov.tr/kurumlar/istanbul.afad/PDF-Dosyalar/irap_istanbul.pdf
• AFAD. (2023). 2022 yılı doğa kaynaklı olay istatistikleri. https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/e_Kutuphane/Istatistikler/2022-Yili-Doga-Kaynakli-Olay-Istatistikleri.pdf
• Bahadır, H. ve Uçku, R. (2018). Uluslararası acil durum veri tabanına göre Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki afetler. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi. Sayı:4 , Yıl:2018 , 28-33.
• Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Deprem Mühendisliği Ana Bilim Dalı. (2019). İstanbul İli olası deprem kayıp tahminlerinin güncellenme projesi. https://depremzemin.ibb.istanbul/wp-content/uploads/2020/02/DEZiM_KANDiLLi_DEPREM-HASAR-TAHMiN_RAPORU.pdf
• Daly, P., Ninglekhu, S., Hollenbach, P., McCaughey, J. W., Lallemant, D. ve Horton, B. P. (2023). Rebuilding historic urban neighborhoods after disasters: Balancing disaster risk reduction and heritage conservation after the 2015 earthquakes in Nepal. International Journal of Disaster Risk Reduction. Sayı:86 , Yıl:2023 , 1-17.
• Dereli, M., A. (2019). Sentinel-2a uydu görüntüleri ile Giresun il merkezi için kısa dönem arazi örtüsü değişiminin belirlenmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi. Sayı:19 , Yıl:2019 ,361-368.
• Çevre, Şehir ve İklim Değişikliği Bakanlığı Arşivi (2023).
• EM-DAT. (2022). 2022 disasters in numbers. https://cred.be/mwg-internal/de5fs23hu73ds/progress?id=-pN3NADR_50xR9nk-b8hyUx2BMkwpEBp4Umoo7ZtQPU.
• Erdik, M. ve Durukal, E. (2008). Earthquake risk and its mitigation in Istanbul. Nat Hazards. Sayı:44 , Yıl:2008 , 181-197.
• Erdik, M., Demircioğlu, M., B., Şeşetyan, K. ve Hancılar, U. (2011). Deprem risk belirlemesi. İstanbul Bülten. Sayı:15 , Yıl:2011 , 8-20.
• Esmael, S., S. (2018). Seismic risk assessment using geographical information system (gıs) with analytic hierarchy process (ahp): Eskişehir, Turkey. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi, Fen bilimleri enstitüsü, Eskişehir.
• Işıldar, H., T. ve Ercoşkun, Ö., Y. (2022). Türkiye’nin kıyı illerinin CBS ile hasargörebilirliğinin değerlendirilmesi. Çevre, Şehir ve İklim Dergisi. Sayı:1 , Yıl:2022 , 273-291.
• İpek, P. (2023). Kentsel dönüşüm süreçlerinde bütünleşik afet tehlike analizi: İstanbul Kartal örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• İstanbul Büyükşehir Belediye Arşivi. (2019).
• İstanbul Büyükşehir Belediye Arşivi. (2023).
• İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Deprem Risk Yönetimi Ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı Deprem Ve Zemin İnceleme Müdürlüğü. (2009). İstanbul mikrobölgeleme projesi: Anadolu Yakası. https://depremzemin.ibb.istanbul/calismalarimiz/tamamlanmis-calismalar/istanbul-ili-mikrobolgeleme-projeleri/
• İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Deprem Risk Yönetimi Ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı Deprem Ve Zemin İnceleme Müdürlüğü. (2009). İstanbul mikrobölgeleme projesi: Avrupa Yakası. https://depremzemin.ibb.istanbul/calismalarimiz/tamamlanmis-calismalar/istanbul-ili-mikrobolgeleme-projeleri/
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü. (2012). Afet risk yönetimi için megaşehir gösterge sistemi. https://depremzemin.ibb.istanbul/megaist/
• Japon Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA). (2002). Türkiye Cumhuriyeti İstanbul ili sismik mikro-bölgeleme dahil afet önleme/azaltma temel planı çalışması son rapor.
• Kalaycıoğlu, M., Kalaycıoğlu, S., Çelik, K. ve Christie, R. (2023). An analysis of social vulnerability in a multi-hazard urban context for improving disaster risk reduction policies: The case of Sancaktepe, Istanbul. International Journal of Disaster Risk Reduction. Sayı:91 , Yıl:2023 , 1-21.
• Kapluhan, E. (2014). Coğrafi bilgi sistemleri’nin (CBS) coğrafya öğretiminde kullanımının önemi ve gerekliliği. Marmara Coğrafya Dergisi. Sayı:29, Yıl:2014 , 34-59.
• Kartal, R. F., Kadirioğlu, F. T. Ve Zünbül, S. (2015). Kuzey Anadolu fay zonunun kinematiği. AFAD, Deprem Dairesi Başkanlığı.
• Kundak, S. (2006). İstanbul’da deprem risk parametrelerinin değerlendirilmesine yönelik bir model önerisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Kundak, S. ve Türkoğlu H., D. (2007). Evaluation of earthquake risk parameters in the historical site of Istanbul. ARI The Bulletin of the İstanbul Technical University. Sayı:55 , Yıl:2007 , 53-66.
• Lin, B., C. ve Lee, C., H. (2023). Constructing an adaptability evaluation framework for community-based disaster management using an earthquake event. International Journal of Disaster Risk Reduction. Sayı:93 , Yıl:2023 , 1-13.
• Saner, T., S. (2013). Seismic vulnerabilities and risks for urban mitigation planning in Turkey. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Shaw, R. ve Mitra, A. (2023). Systemic risk management in India: An analytics perspective. Progress in Disaster Science. Sayı:18 , Yıl:2023, 1-8.
• T.C. İstanbul Valiliği İstanbul Proje Koordinasyon Birimi. (2014). We are strengthening our future İSMEP. Istanbul seismic risk mitigation and emergency preparedness Project. The giant project of Istanbul: ISMEP. https://www.ipkb.gov.tr/wp content/uploads/2019/07/ISMEP_dergi_ENG_2208d%C3%BCs%C3%BCk.pdf
• The World Bank. (2019). Strengthenıng the disaster resilience of Indonesian cities – A policy note. https://documents1.worldbank.org/curated/en/748581569515561529/pdf/Strengthening-the-Disaster-Resilience-of-Indonesian-Cities-A-Policy-Note.pdf
• URL 1: BMKG. (2023, Haziran, 14). Asean earthquake information center. https://aeic.bmkg.go.id/apps/about
• URL 2: ESA. (2023, Haziran, 14). Indonesia earthquake displacement data. https://www.esa.int/ESA_Multimedia/Images/2018/10/Indonesia_earthquake_displacement_data
• URL 3: USGS. (2023, Haziran, 14). What we do eartquake hazards program. https://www.usgs.gov/programs/earthquake-hazards/what-we-do-earthquake-hazards-program
• URL 4: BMKG. (2023, Haziran, 14). Endonesia tsunami early warning system. https://inatews.bmkg.go.id/eng
• URL 5: EMDAT. (2023, Haziran, 14). The EM-DAT atlas the georeferenced emergency events database (EM-DAT) centre for research on the epidemiology of disasters (CRED). https://www.emdat.be/emdat_atlas/index.html#one
• URL 6: EM-DAT. (2023, Haziran, 14). Global occurences from ground movement disasters, 1900 to 2023. https://public.emdat.be/mapping
• URL 7: USGS. (2023, Haziran, 14). Shakemap Archives. http://usgs.github.io/shakemap/manual3_5/shakemap_archives.html#generating-earthquake-scenarios
• URL 8: USGS. (2023, Haziran, 14). Maps. https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/map/?extent=-89.58992,760.78125&extent=89.59492,589.21875&listOnlyShown=true&showPopulationDensity=true&showUSFaults=true&showUSHazard=true&baseLayer=terrain&timeZone=utc&list=false
• URL 9: AFAD. (2023, Haziran, 14). Türkiye deprem tehlike haritaları interaktif web uygulaması. https://tdth.afad.gov.tr/TDTH/main.xhtml
• URL 10: BDTİM. (2023, Haziran, 14). Marmara bölgesi depremleri. http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/wp-content/uploads/2023/01/2022.pdf
• URL 11: TUIK. (2023, Haziran, 14). İstanbul nüfusu. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr
• URL 12: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Açık Veri Portalı. (2023, Haziran, 14). Mahalle bazlı bina sayıları. https://data.ibb.gov.tr/dataset/mahalle-bazli-bina-analiz-verisi
• URL 13: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Açık Veri Portalı. (2023, Haziran, 14). Deprem senaryosu analiz sonuçları. https://data.ibb.gov.tr/dataset/deprem-senaryosu-analiz-sonuclari
• World Health Organization. (2019). Health emergency and disaster risk management framework. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/326106/9789241516181-eng.pdf
• Yeşil, S. T., Preiffer, C. ve Tanner, M. (2020). The determinants of information seeking behaviour and paying attention to earthquake-related information. International Journal of Disaster Risk Reduction. Sayı:49 , Yıl:2020: , 1-11.
• Yücel, G. (2018). Earthquake and evacuatıon area assesment for Istanbul Avcılar district. Disaster Science And Enginnering. Sayı:4 , Yıl:2018 , 65-79.
• Zaicenco, A. ve Alkaz, V. (2009). GIS application for the assessment of seismic damage to buildings. Volume 52: Optimisation of Disaster Forecasting and Prevention Measures in the Context of Human and Social Dynamics. DOI 10.3233/978-1-58603-948-6-29