TÜRKİYE İKTİSAT KONGRESİ VE 1923-1938 DÖNEMİ İKTİSAT POLİTİKALARI

Year 2025, Volume: 10 Issue: 1, 109 - 126, 03.07.2025

Itır Özer-imer , Nesime Nilgün Çokça

https://doi.org/10.24013/jomelips.1608435

Abstract

Türkiye Cumhuriyeti, 29 Ekim 1923 tarihinde kurulmuş ve Osmanlı İmparatorluğu tarih sahnesinden silinmiştir. Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye İktisat Kongresi’ni Cumhuriyet’in ilanından önce 17 Şubat 1923 yılında İzmir’de toplamıştır. Bu Kongre’de alınan kararlarla, özel girişimciliğin geliştirilmesi, teknik ve altyapı hizmetlerinin sağlanması, kurumsal ve yasal düzenlemeler öngörülmüştür. 1923-1929 dışa açık ekonomi döneminde, sanayileşme politikasının serbest piyasa koşullarında, özel girişim yoluyla olması, devletin gerektiğinde devreye girmesi kararlaştırılmıştır. Bu dönemde iki temel amaç iktisadi bağımsızlık ve hızlı kalkınma olmuştur. 1929 Büyük Bunalımı sonrasında, 1930-1938 devletçilik dönemi olarak adlandırılan dönemde, Türkiye’de korumacı ve devletçi politikalar uygulanmaya başlanmıştır. Büyük Bunalım nedeniyle, dünyada genelinde ülkeler ekonomilerinde doğrudan rol oynayarak, kamu harcamalarını artırıp, para politikasına doğrudan müdahale ederken, Türkiye bu müdahalelere başvurmamıştır. Bu dönem içerisinde, 1934 yılında yürürlüğe konulan ve 1934-1938 yıllarını kapsayan Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı’nın maliyetlerdeki artışlara ve gecikmelere rağmen başarı ile uygulanmıştır. İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı ile ilgili çalışmalar, İkinci Dünya Savaşı’nın başlaması nedeniyle kesintiye uğramıştır. Cumhuriyet’in ilk 15 yıllık döneminde, maliye politikasında düzgün ödeme ve denk bütçe politikaları benimsenirken, para politikası istikrarlı ve sağlam olarak yürütülmüş, Türk lirasının değerine önem verilmiş ve bu değerin korunması hedeflenmiştir. Lozan Antlaşması’nın gümrük politikasına getirdiği kısıtlamalar 1929 yılında ortadan kalktıktan sonra, 1930-1937 yılları arasında ticaret fazlası elde edilmiştir. GSMH 1923-1938 döneminde ortalama %8 oranında büyümüştür. Osmanlı’dan devralınan yokluklar, zorluklar ve olumsuz ekonomik yapı üzerine inşa edilen Türkiye ekonomisinde elde edilen bu başarılar, demiryolu yapımı ve yabancıların elinde bulunan demiryollarının millileştirilmesi, gerçekleştirilen yasal düzenlemeler, ekonominin başarılı işleyişi için büyük öneme sahip TCMB gibi kurum ve bankaların kurulması, sermaye birikiminin artırılması ve sanayileşme adına atılan önemli adımlar gibi nedenlerle; Türkiye İktisat Tarihi’nde 1923-1938 dönemini, son derece istisnai, özgün ve başarılı bir dönem olarak değerlendirmek mümkündür.

JEL Kodları: N00, N60

Keywords

Türkiye İktisat Kongresi, 1923-1938 Dönemi İktisat Politikaları, 1923-1929 Dönemi: Dışa Açık Ekonomi, 1930-1938 Dönemi: Devletçilik, Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı

TÜRKİYE ECONOMIC CONGRESS AND ECONOMIC POLICIES OF THE 1923-1938 PERIOD

Abstract

The Republic of Türkiye was founded on October 29, 1923, and the Ottoman Empire was erased from history. Mustafa Kemal Atatürk convened the Türkiye Economic Congress in İzmir on February 17, 1923, before the declaration of the Republic. The decisions taken in this Congress foresaw the development of private entrepreneurship, provision of technical and infrastructure services, and institutional and legal regulations. In the 1923-1929 open economy period, it was decided that the industrialization policy would be under free market conditions, through private initiative, and that the state would step in when necessary. The two main goals in this period were economic independence and rapid development. After the Great Depression of 1929, in the period called the statism period of 1930-1938, protectionist and statist policies began to be implemented in Turkey. While countries around the world played a direct role in their economies due to the Great Depression by increasing public spending, and directly intervening in monetary policy, Turkey did not resort to these interventions. During this period, the First Five-Year Industrial Plan, which was put into effect in 1934 and covered the years 1934-1938, was successfully implemented despite the increases in costs and delays. Progress on the Second Five-Year Industrial Plan was interrupted due to the beginning of the Second World War. During the first 15 years of the Republic, while appropriate payment and balanced budget policies were adopted in fiscal policy, monetary policy was conducted in a stable and sound manner, and importance was attached to the value of the Turkish lira and the aim was to protect its value. After the restrictions imposed by the Treaty of Lausanne on customs policy were lifted in 1929, trade surplus was achieved between 1930-1937. GNP grew by an average of 8% in the period of 1923-1938. Beacuse of these achievements in the Turkish economy, which were built on the deficiencies, difficulties and adverse economic structure inherited from the Ottoman Empire, the construction of railways and the nationalization of railways, which were owned by foreigners, introduction of legal regulations, establishment of institutions and banks such as the Central Bank of the Republic of Türkiye, which are of great importance for the successful functioning of the economy, increase in capital accumulation and vital steps taken for industrialization; it is possible to consider the period of 1923-1938 in the Turkish Economic History as an extremely exceptional, peculiar and successful period.

JEL Codes: N00, N60

Keywords

Türkiye Economic Congress, Economic Policies of the 1923-1938 Period, 1923-1929 Period: Open Economy, 1930-1938 Period: Statism, First Five-Year Industrial Plan

References

• Atagenç, İ. Ö. (2017). İzmir İktisat Kongresi ve 24 Ocak kararları sonrası Türkiye’nin liberal tecrübesinin karşılaştırmalı analizi. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Gazi Akademi Genç Sosyal Bilimciler Sempozyumu, Özel Sayı, 69-87.
• Boratav, K. (1989). Türkiye iktisat tarihi: 1908-1985. 2. Baskı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Durmuş, S. ve Aydemir, N. K. (2016). Atatürk dönemi Türkiye ekonomisi (1923-1938). KAÜİİBFD, 7(12), 155-167.
• Eroğlu, N. (2007). Atatürk dönemi iktisat politikaları (1923-1938). Marmara Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, XXIII (2), 63-73.
• Eroğlu, N. (2010). Atatürk dönemi para politikaları (1923-1938). Marmara Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, XXVIII(I), 23-36.
• Güneş, C. (2024). 1923 yılındaki iktisat kongresinin isim karmaşası: İzmir İktisat Kongresi mi, Türkiye İktisat Kongresi mi? Sakarya İktisat Dergisi, 13(2), 76-88.
• Kahraman, S. ve Şişmanoğlu, G. (2019). Atatürk dönemi iktisadi devletçi sanayileşme politikaları. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 627-656.
• Kayıran, M. ve Saygın, S. (2019). İzmir İktisat Kongresi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi, 2(5), 27-70.
• Kazgan, G. (2009). Tanzimat’tan 21. yüzyıla Türkiye ekonomisi. 4. Baskı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kepenek, Y. ve Yentürk, N. (2001). Türkiye ekonomisi. 12. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Koç, İ. C. (2000). İzmir Iktisat Kongresi'nin Türk ekonomisinin oluşumuna etkileri. Atatürk Dergisi, 3(1), 145-167.
• Koçaşlı, İ. O. (2017). 1923 İzmir İktisat Kongresinde alınan kararların dönemin iktisat politikalarına etkileri. International Journal of Academic Value Studies, 3(17), 134-148. https://doi.org/10.23929/javs.625.
• Orhangazi, Ö. (2020). Türkiye ekonomisinin yapısı: Sorunlar, kırılganlıklar ve krizin dinamikleri. Ankara: İmge Kitabevi.
• Ökçün, A. G. (1981). Türkiye İktisat Kongresi 1923-İzmir, haberler – belgeler – yorumlar. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları-471.
• Özçelik, Ö. ve Tuncer, G. (2007). Atatürk dönemi ekonomi politikaları. Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 253-266.
• Pamuk, Ş. (2014). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarihi. III. Basım. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sabır, H. (2006). Atatürk’ün ekonomi anlayışı. Sayıştay Dergisi, 62, 3-19.
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (1973). 50. yılda Türk sanayii. Ankara.
• Sarıçoban, G. (2020). Atatürk döneminde (1923-1929) Türkiye ekonomisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 44, 222-236.
• Tezel, Y. S. (1982). Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi (1923-1950). Ankara: Yurt Yayıncılık.
• Tokgöz, E. (2000). Türkiye İktisat Kongresi” mi? "İzmir İktisat Kongresi” mi? Hangisi doğru? Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(1), 339-349.
• Toprak, M. (2004). İzmir İktisat Kongresi: Bir gelecek perspektifi. İktisat İşletme ve Finans, 19(214), 115-131.
• Varlı, A. ve Koraltürk, M. (2010). II. Meşrutiyet’ten erken Cumhuriyet’e Milli İktisadın sürekliliği ve İzmir İktisat Kongresi. ÇTTAD, IX/20-21, 127-142.
• Yay, T. (2019). Atatürk Dönemi Türkiye ekonomisi ve Osmanlı İmparatorluğu’ndan devralınan miras. Contemporary Research in Economics and Social Sciences, 3(1), 77-113.
• Yücel, T. F. (2015). Cumhuriyet Türkiyesi’nin sanayileşme öyküsü. Ankara: TTGV.