Türkiye’de Siyasi Eleştiri Aracı Olarak Mizah ve Karikatürde Muhalefet Karşıtlığı: Misvak Dergisi Örneği

Year 2025, Volume: 18 Issue: 2, 929 - 958, 15.10.2025

Selman Selim Akyüz , Pınar Torlak

https://doi.org/10.18094/josc.1692222

Abstract

Türk siyasi tarihinde karikatür, mizahi bir dille siyasi eleştiri aracı olarak var olagelmiştir. Bu varoluş, iktidar karşıtlığı ile muhalif bir çizgide şekillenmiştir. Literatür incelendiğinde siyasi mizaha yönelik yapılan çalışmaların iktidar karşıtlığına odaklanan çalışmalar olduğu görülmektedir. Karikatüre muhalif kimlik kazandıran çizginin ruhu mu, içinde bulunulan dönemin siyasi etkisi mi, yoksa karikatürün sunulduğu yayın organının ideolojik çizgisi midir? Karikatürün Türkiye tarihindeki yolculuğuna bakıldığında içinde bulunulan dönem ile yayım mecrasının sahip olduğu ideolojik çizginin karikatüre kimlik kazandırdığı görülmektedir. Çizgi ve mizah yoluyla eleştiri gücünü ruhunda taşıyan karikatür, bu gücü okur nezdinde çoğu kez de siyasi iktidara karşı kullanması nedeniyle elde etmekte ve “muhalif” olarak değerlendirilmektedir. Karikatürün Türk siyasi tarihindeki yerinin ele alındığı bu çalışmanın amacı, az rastlanan muhalefet karşıtlığının örneklerinden biri olan Misvak Dergisinin yayın anlayışının dönemsel olarak farklılaşıp farklılaşmadığının ortaya konulmasıdır. Misvak Dergisi’nin 2023 Cumhurbaşkanlığı Seçimi öncesinde, 01-30 Nisan tarihleri arasındaki sosyal medya paylaşımlarının incelendiği, göstergebilimsel analiz ve söylem analizinin yöntem olarak tercih edildiği çalışmada elde edilen bulgular, derginin politikanın yanında dini ve kültürel konularda da yaptığı tüm paylaşımlarının muhalefet partilerini hedef aldığı ya da iktidar partisinin icraatlarının tanıtımı odaklı olduğunu ortaya koymaktadır. Karikatürlerde dış görünüşleriyle de hicvedilen Millet İttifakı üyesi partilerin temsilcileri, “teröristlerle iş birliği yapmak”, “dini değerleri ayaklar altına almak”, “ülkeyi yönetme ehliyeti olmamak”, “halkı kandırmak”, “sahtekar ve ilkesiz olmak”, “dış güçlerin piyonu olmak” gibi ithamlara hedef olduğu belirlenmiştir.

Keywords

Karikatür , Mizah , Siyaset , Misvak Dergisi , 2023 Seçimleri

Opposition Antagonism in Humor and Cartoons as a Tool for Political Criticism in Turkey: The Case of Misvak Magazine

Abstract

In the history of Turkish politics, cartoons have long existed as a tool for political criticism through humor. This existence has typically taken shape along an oppositional line against those in power. A review of the literature reveals that studies on political satire predominantly focus on opposition to the ruling government. But what gives cartoons their oppositional identity—the spirit of the drawing itself, the political climate of the era, or the ideological stance of the publication in which the cartoon appears? An examination of the historical journey of cartoons in Turkey suggests that it is the political context of the time and the ideological orientation of the publishing medium that shape the identity of the cartoon. While inherently carrying the power of criticism through line and humor, cartoons are often labeled as “oppositional” because they frequently wield this power against the ruling political authority in the eyes of the reader. This study, which explores the role of cartoons in Turkish political history, examines a rare example of anti-opposition satire. In a study examining the social media posts of *Misvak* magazine between April 1 and April 30, semiotic analysis and discourse analysis were employed as methodological approaches. The findings indicate that the magazine’s posts—whether political, religious, or cultural in nature—consistently targeted opposition parties or focused on promoting the ruling party’s policies. In the cartoons analyzed, representatives of the Nation Alliance (*Millet İttifakı*) were not only satirized through their physical appearances but were also subjected to accusations such as “collaborating with terrorists,” “disregarding religious values,” “lacking the competence to govern,” “deceiving the public,” “being fraudulent and unprincipled,” and “serving as pawns of foreign powers.”

Keywords

Cartoon , Humor , Politics , Misvak Magazine , 2023 elections

References

• Adorno, T. W. (2016). Kültür endüstrisi kültür yönetimi (N. Ülner et al., Çev.). İletişim Yayınları.
• Aker, H. (2021). Yoksulluk, kahkaha ve sinema. Bağlam Yayınları.
• Akyüz, S. S. (2018). Düşman medya: Türkiye'de siyasi kutuplaşma ve seçmenlerin medya tercihleri. Literatürk Yayınları.
• Alper, S. (1987). İletişim aracı olarak Türkiye’de karikatür (Yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Ana Bilim Dalı.
• Balcıoğlu, S. (1983). Cumhuriyet dönemi Türk karikatürü. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Bayram, Y. (2013). Türkiye'de siyasi karikatürün yeri ve 11. Cumhurbaşkanlığı seçimine ilişkin siyasi karikatürlerin çözümlenmesi. Selçuk İletişim, 6(1), 107–123. https://doi.org/10.18094/si.42983
• Bostancı, N. (2011). Siyaset ve medya: Alacakaranlığın iki atlısı. Özgür Yayınları.
• Büyükkantarcıoğlu, S. N. (2012). Söylem incelemelerinde eleştirel dilbilimsel boyut: Eleştirel söylem çözümlemesi ve ötesi. In Ö. Özer (Ed.), Haberi eleştirmek (s. 161-199). Literatürk Yayınları.
• Civelek, A. C., & Bağdat, Ş. (2022). İslami mizahın karşı kimlik oluşturmadaki söyleminin Cafcaf ve Misvak dergisi üzerinden incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü. https://www.academia.edu/87584131/Hegemonya_Analizi_%C4%B0slami_Mizah_Dergileri_Cafcaf_ve_Misvak
• Çeviker, T. (1997). Karikatür üzerine yazılar. İris Yayınları.
• Eagleton, T. (2020). Mizah (M. Pekdemir, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Erkek, F. (2017). Kahkaha toplumdan yana: Henri Bergson’un gülme yorumu. Dört Öge, 11, 1-16. Göktan, A. D. Ü. (2024). How political cartoons reveal Türkiye’s cultural dynamics: An analysis of three satirical magazines. In Satire and Politics in Contemporary Democracies (pp. 93–117). https://doi.org/10.1007/978-981-97-0726-3_5
• Gültekin, S. (2019). Türkiye’de mizah dergilerinin dijitalleşmesi ve sosyal medyanın etkisi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, İletişim Fakültesi.
• Kar, İ. (1999). Karikatür sanatı. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Morreall, J. (1997). Gülmeyi ciddiye almak (K. Aysevener & Ş. Soyer, Çev.). İris Yayıncılık.
• Nesin, A. (1973). Cumhuriyet döneminde Türk mizahı. Akbaba Yayınları.
• Öğüt Eker, G. (2017). Mizah, Tanrı’dan bir armağan mı yoksa şeytanın getirdiği bir ceza yöntemi mi? Sosyal normların cezalandırma yaptırımı boyutunda ‘sosyal ceza olarak gülme’. Folklor/Edebiyat, 23(92), 49–62. https://doi.org/10.22559/folkloredebiyat.2017.55
• Özdil, Y. (2016, Ocak 30). Hüngür hüngür gülmek. Sözcü. https://www.sozcu.com.tr/2016/yazarlar/yilmaz-ozdil/hungur-hungur-gulmek-1505499/
• Özer, Ö. (2020). Haber söylem ve ideoloji. Konya: Literatürk Yayınları.
• Özocak, G. (2011). Türkiye'de siyasi iktidarın mizahla imtihanı: İfade özgürlüğü ve karikatür. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (94), 259–294.
• Sarı, E. (2013). Levent Cantek ile söyleşi: Düşünce özgürlüğü, mizah ve Gezi Direnişi. Mülkiye Dergisi, 37(3), 281–288.
• Saygılı, H., & Konar, E. (2021). Türkiye’nin 1950’li yıllarına mizah gözlüğüyle bakmak: Akbaba Dergisi (1952–1960). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 8(2), 589–626.
• Şah, U. (2020). Eleştirel Söylem Analizi: Temel Yaklaşımlar. Kültür Araştırmaları Dergisi, (7), 210–231. https://doi.org/10.46250/kulturder.819362
• Şahin, Ü. (2022, Kasım 17). Çizginin gücü: Karikatür ve sansür. http://www.umut.org.tr/userfiles/files/Document/document_ca5f01b9796a40f782b43262be5fd0a9.pdf
• Şen, N. (2004, Kasım 16). Gırgır, bir okul muydu? http://derkenar.com/necdet-sen+girgir-bir-okul-muydu
• Tetik, N. H. (2020). Türkiye’deki islamcı mizah dergilerinin ideolojik söylemi: Misvak örneği (Yüksek lisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Tokalak, Ç. Y. (2012). Akbaba gazetesinin inkılaplara bakış açısı (1922-1939) (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
• Tunç, M. Ş. (2019). Gülmek nedir ve kime gülüyoruz? (Sadeleştiren ve yayına hazırlayan: C. Solak). İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Turgut, E. (1986). Türkiye’de karikatür sanatının basındaki yeri (Yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Ana Bilim Dalı.
• Van Dijk, T. A. (2006). Ideology and discourse analysis. Journal of Political Ideologies, 11(2), 115–140. Yavalar, D. E. (2018). Bir muhalif mizah dergisi olarak “Taş”. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (İNİF E-Dergi), 3(2), 25–48.
• Academia.edu. (t.y.). İktidarın kültür savaşçıları: İslamcı popüler kültür dergileri. https://www.academia.edu/34733828/İktidarın_kültür_savaşçıları_İslamcı_popüler_kültür_dergileri Erişim tarihi: 2 Nisan 2025
• Euronews. (2020, Ekim 28). Misvak: Bizim Macron karikatürümüzde küfür ve cinsel içerik yok. https://tr.euronews.com/2020/10/28/misvak-bizim-macron-karikaturumuzde-kufur-ve-cinsel-icerik-yok, Erişim tarihi: 2 Nisan 2025
• Misvak Dergisi. (2023, 1-30 Nisan). Instagram paylaşımları. Instagram. https://www.instagram.com/misvakdergi/ (Erişim tarihi: 22 Ocak 2024)