Kahramanmaraş depreminden etkilenen bireylerin peri travmatik stres düzeyleri ile serbest zaman yoluyla stresle başa çıkma stratejileri arasındaki ilişkinin incelenmesi

Year 2025, Volume: 4 Issue: 1, 46 - 69, 30.06.2025

Savaş Duman , Çilem Bulut , Günseli Duman

Abstract

Bu çalışmanın temel amacı, Kahramanmaraş depreminden etkilenen bireylerin peri-travmatik stres düzeyleri ile serbest zaman etkinlikleri aracılığıyla stresle başa çıkma yöntemleri arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Araştırmanın kapsamını Kahramanmaraş, Gaziantep, Hatay ve Adıyaman illerinde yaşayan bireyler oluştururken, örneklem grubunu bu illerde çeşitli serbest zaman aktivitelerine katılım gösteren 269 kişi meydana getirmiştir. Peri-travmatik stres ve stresle başa çıkabilme ölçeklerinin kullanılarak gerçekleştirilen bu araştırmada ilgili veriler, 3 Ocak - 3 Şubat 2025 tarihleri arasında, Google formlar üzerinden toplanmıştır. Çalışma kapsamında elde edilen verilerin analizi ise, SPSS 27.00 paket programında analiz edilmiştir. Bu bağlamda öncelikle elde edilen verilerin normal dağılıma uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla çarpıklık ve basıklık değerleri incelenmiştir. Normallik varsayımının sağlanması doğrultusunda, iki grup arasındaki farklılıkları değerlendirmek için bağımsız örneklemler için t-testi uygulanmıştır. Bunun yanı sıra, üç veya daha fazla grubun karşılaştırılması gereken durumlarda tek yönlü varyans analizi (ANOVA) yararlanılırken, depremden etkilenen bireylerin peri travmatik stres ve boş zaman yoluyla stresle başa çıkabilme becerileri arasındaki ilişkinin belirlenebilmesinde ise pearson korelasyon analizinden yararlanılmıştır. Yapılan analizler sonucunda, katılımcıların bedensel uyarılma ve algılanan yaşam tehdidi arttıkça, stresle başa çıkma becerilerinin zayıfladığı tespit edilmiştir.

Keywords

Deprem, peri-travmatik stres, boş zaman

Investigation of the Relationship Between Peritraumatic Stress Levels and Stress Coping Strategies Through Leisure Time of Individuals Affected by the Kahramanmaraş Earthquake

Abstract

The main purpose of this study is to examine the relationship between peri-traumatic stress levels of individuals affected by the Kahramanmaraş earthquake and methods of coping with stress through leisure activities. While the scope of the study consisted of individuals living in the provinces of Kahramanmaraş, Gaziantep, Hatay and Adıyaman, the sample group consisted of 269 people who participated in various leisure activities in these provinces. In this study, which was carried out using peri-traumatic stress and stress coping scales, the relevant data were collected through Google forms between January 3 and February 3, 2025. The analysis of the data obtained within the scope of the study was analyzed in the SPSS 27.00 package program. In this context, first of all, skewness and kurtosis values were examined in order to determine whether the obtained data were suitable for normal distribution. In order to provide the assumption of normality, t-test was applied for independent samples to evaluate the differences between the two groups. In addition, one-way analysis of variance (ANOVA) was used in cases where three or more groups needed to be compared, while pearson correlation analysis was used to determine the relationship between peri-traumatic stress and the ability of individuals affected by the earthquake to cope with stress through leisure time. As a result of the analysis, it was determined that as the participants' bodily arousal and perceived threat to life increased, their ability to cope with stress weakened.

Keywords

Earthquake, peri-traumatic stress, leisure

References

• AFAD. (2023). 06 Şubat 2023 Kahramanmaraş (Pazarcık ve Elbistan) depremleri saha çalışmaları ön değerlendirme raporu. https://deprem.afad.gov.tr/assets/pdf/Arazi_Onrapor_28022023_surum1_revize.pdf
• Akbal, A. & Taşbaş, S. (2024). Depremde kadın olmak: Osmaniye Düziçi çadır kent örneği. Kent Akademisi, 17(2), 651-666.
• Aksoy, Y. (2024). Kahramanmaraş merkezli depremi yaşamış depremzede sağlık çalışanlarının travma sonrası stres bozukluğu düzeyi ve deprem stresi ile baş etme stratejilerinin değerlendirilmesi [Tıpta Uzmanlık Tezi, Kahramanmaraş Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Albayrak, S. (2024). 2023 Şubat Depremi sonrası Malatya ilinde yaşayan kişilerde gelişen anksiyete, post travmatik stres bozukluğu ve uyku bozukluğu sıklığının değerlendirilmesi [Tıpta Uzmanlık Tezi, İnönü Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Aşkın, A. (2019). Sağlık çalışanlarının (doktor ve hemşireler) serbest zaman faaliyetlerine katılım zamanları ile algılanan stres düzeyleri, psikolojik dayanıklıkları arasındaki ilişkinin analizi (SBÜ Dr. Siyami Ersek Göğüs Kalp Damar Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi örneği) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi] Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Baskı-Biçen, E. (2024). Hastane çalışanlarında deprem sonrası travma düzeyi ve stresle baş etme yöntemleri [Tıpta Uzmanlık Tezi, Harran Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Bonanno, G. A., Brewin, C. R., Kaniasty, K., & Greca, A. M. L. (2010). Weighing the costs of disaster: Consequences, risks, and resilience in individuals, families, and communities. Psychological Science in the Public Interest, 11(1), 1-49.
• Brunet, A., Boyer, R., Weiss, D. S., & Marmar, C. R. (2001a). The effects of initial trauma exposure on the symptomatic response to a subsequent trauma. Canadian Journal of Behavioural Science/Revue canadienne des sciences du comportement, 33(2), 97-106.
• Brunet, A., Weiss, D. S., Metzler, T. J., Best, S. R., Neylan, T. C., Rogers, C., & Marmar, C. R. (2001b). The peritraumatic distress inventory: A proposed measure of PTSD criterion A2. American Journal of Psychiatry, 158(9), 1480-1485.
• Büyüköztürk, Ş., Akgün, Ö. E., Demirel, F., Karadeniz, Ş., & Çakmak, E. K. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Cankardaş, S., & Sofuoğlu, Z. (2019). Deprem ya da yangın deneyimlemiş kişilerde travma sonrası stres bozukluğu belirtileri ve belirtilerin yordayıcıları. Turkish Journal of Psychiatry, 30(3), 1-10.
• Çağatay, A. (2024). Deprem sonrası travma, tükenmişlik ve yaşam doyumu üzerine bir araştırma. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 15(1-Deprem Özel Sayısı), 724-745.
• Çevik, H., Özcan, Ö., & Munusturlar, S. (2018). Boş zaman yoluyla stresle baş etme inancı ölçeği ve boş zaman yoluyla stresle baş etme strateji ölçeğinin faktör yapısının Türkiye örneklemine yönelik sınanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. SPORMETRE Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 16(2), 36-50.
• Demirbaş-Kurtoğlu, H. (2023). 2023 Kahramanmaraş merkezli depremler sonrası depremzedelerde posttravmatik stres bozukluğu, depresyon ve anksiyete bozukluğu yaygınlığının araştırılması [Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Doğan-Laçin, B. G., & Yalçın, İ. (2019). Üniversite öğrencilerinde öz-yeterlilik ve stresle başa çıkma stratejilerinin bilişsel esnekliği yordama düzeyleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(2), 358-371.
• Ermağan-Çağlar, E., Sanal-Özcan, Y., Türk-Kurtça, T., & Hamzaoğlu, N. (2022). Peri-travmatik stres envanteri (PDI) Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması. Trakya University Journal of Social Science, 24(1), 1-15.
• Euronews. (2023, 6 Mart). Kahramanmaraş depremleri hakkında neler biliniyor? https://tr.euronews.com/2023/03/05/kahramanmarasdepremleri-hakkinda-neler-biliniyor
• George, D., & Mallery, P. (2010). SPSS for windows step by step: A simple guide and reference, 17.0 update. Pearson.
• Gürsoy, Ö., & Sevin, H. D. (2021). Boş zaman aktivitelerine katılım ile algılanan wellness (esenlik) ilişkisi. OPUS International Journal of Society Researches, 18(42), 5444-5479.
• Işık, A. (2024). Kahramanmaraş depremleri sonrası bilinçli sosyal medya kullanımı ile ikincil travmatik stres belirtileri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi, Bursa Teknik Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Iwasaki, Y. (2007). Leisure and quality of life in an international and multicultural context: What are major pathways linking leisure to quality of life?. Social İndicators Research, 82, 233-264
• Iwasaki, Y., & Mannell, R. C. (2000). Hierarchical dimensions of leisure stress coping. Leisure Sciences, 22(3), 163-181.
• Iwasaki, Y., MacKay, K., & Mactavish, J. (2005). Gender-based analyses of coping with stress among professional managers: Leisure coping and non-leisure coping. Journal of Leisure Research, 37(1), 1-20.
• Kannis‐Dymand, L., Carter, J. D., Lane, B. R., & Innes, P. (2019). The relationship of peritraumatic distress and dissociation with beliefs about memory following natural disasters. Australian Psychologist, 54(4), 311-321.
• Kaplan, Ş. (2024). Kahramanmaraş depremini yaşayan ergenlerin algıladıkları sosyal desteğin travma sonrası stres ve depresyon düzeylerine etkisi [Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Kılıç, İ. S. (2024). 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş merkezli depremler sonrası depremzedelerde intihar riskinin değerlendirilmesi ve psikolojik dayanıklılık, posttravmatik stres bozukluğu ve depresyon ile ilişkisinin araştırılması [Tıpta Uzmanlık Tezi, Gaziantep Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Kleiber, D. A., Hutchinson, S. L., & Williams, R. (2002). Leisure as a resource in transcending negative life events: Self-protection, self-restoration, and personal transformation. Leisure Sciences, 24(2), 219-235.
• Kurtipek, S., Kılıçarslan, F., & Durhan, T. A. (2023). Sağlık çalışanlarının iş-serbest zaman çatışması ve boş zaman yoluyla stresle baş etme inancının incelenmesi. Akdeniz Spor Bilimleri Dergisi, 6(1-Cumhuriyet'in 100. Yılı Özel Sayısı), 252-272.
• Kuykendall, L., Lei, X., Zhu, Z. & Hu, X. (2020). Leisure choices and employee well‐being: Comparing need fulfillment and well‐being during TV and other leisure activities. Applied Psychology: Health and Well‐Being, 12(2), 532-558.
• Newnham, E. A., Mergelsberg, E. L., Chen, Y., Kim, Y., Gibbs, L., Dzidic, P. L., DaSilva, M. I., Chan, E. Y. Y., Shimomura, K., Narita, Z., Huang, Z., & Leaning, J. (2022). Long-term mental health trajectories after disasters and pandemics: A multilingual systematic review of prevalence, risk and protective factors. Clinical Psychology Review, 97, 102203.
• Norris, F. H., Friedman, M. J., Watson, P. J., Byrne, C. M., Diaz, E., & Kaniasty, K. (2002). 60,000 disaster victims speak: Part I. An empirical review of the empirical literature, 1981—2001. Psychiatry, 65(3), 207-239.
• Orçan, G., & Karaaziz, M. (2024). Depremi yaşamış yetişkinlerde travma sonrası stres bozukluğu ve travma sonrası büyüme arasındaki ilişkide stresle başa çıkma tarzlarının yordayıcı rolü. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 8(34), 1-15.
• Rybojad, B., Aftyka, A., & Milanowska, J. (2019). Peritraumatic distress among emergency medical system employees: A proposed cut-off for the peritraumatic distress inventory. Annals of Agricultural and Environmental Medicine, 26(4).
• Sultanoğlu, H., Kara, A. C., Kara, N. & Sultanoğlu, T. E. (2025). Deprem sonrası acil servise akut travma stres bozukluğu belirtileri ile başvuran hastaların değerlendirilmesi. Sağlık Bilimlerinde Değer, 15(1), 89-93.
• Sungur, M. Z., & Herbert, C. (2011). Travma ile başa çıkma. In A. T. Aker, N. Aydın, L. Beşiroğlu, & F. Çelik (Eds.), Van-Erciş depremi psikososyal değerlendirme raporu (ss. 113-122). TPD Yayınları.
• Tan, Z. (2022). Kamu çalışanlarının rekreasyon aktivitelerine katılımı, serbest zaman doyumu ve algılanan stres arasında ilişkinin tespitine yönelik bir araştırma [Yüksek Lisans Tezi, Hacı Bayram Veli Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Türkmen, İ., & Yaşartürk, F. (2021). Formasyon eğitimindeki öğrencilerin boş zaman yoluyla stresle baş etme stratejileri ve öğrenme stilleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Spor Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(2), 459-471.
• Uzun, M., & İmamoğlu, O. (2020). Serbest zaman yolu ile stresle baş edebilme stratejilerinin incelenmesi: Halı sahada futbol oynayanlar üzerinde bir araştırma. Turkish Studies - Social, 15(4), 2187-2198.
• Wang, S., Li, L. Z., Zhang, J. & Rehkopf, D. H. (2021). Leisure time activities and biomarkers of chronic stress: the mediating roles of alcohol consumption and smoking. Scandinavian Journal of Public Health, 49(8), 940-950.
• Yağmurlu, N. (2024). Depremin beden eğitimi ve spor öğretmenleri üzerinde peritravmatik ve post-travmatik etkisi (Malatya ili örneği) [Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayınları.
• Yu, J., Lee, K., & Hyun, S. S. (2021). Understanding the influence of the perceived risk of the coronavirus disease (COVID-19) on the post-traumatic stress disorder and revisit intention of hotel guests. Journal of Hospitality and Tourism Management, 46, 327-335.