MU’TEZİLE’NİN “EL-MENZİLE BEYNE’L MENZİLETEYN” SAVUNUSU VE DOĞUŞU İLE İLİŞKİSİ

Year 2016, Volume: 14 Issue: 1, 1 - 33, 01.02.2016

Hüseyin Maraz

https://doi.org/10.18317/kader.91044

Cited By: 2

Abstract

Bu makalede Mu’tezile ile ‘el-menzile beyne’l menzileteyn’ söylemini özdeşleştirmenin tutarlılığı açıklanmaya gayret edildi. Mu’tezile gibi bir ekolün başlangıç hadisesi olarak Vâsıl’ın ‘el-menzile’ görüşüne yapılan vurgunun nedenine açıklık getirilmeye çalışıldı. Bu olayın gerçekliği, mezhep tarihçilerinin verdiği bilgiler ışığında karşılaştırma yapılarak test edildi. Ehl-i Sünnet ve Mu’tezile arasındaki teolojik gerilimdeki yeri ve değeri tartışıldı. Diğer yönden Mu’tezile’nin Usûl-u Hamse doktrini içerisinde yer verdiği bu ilkeyi savunma kastı ele alındı. Daha çok problemin itikâdî ve sosyo-ahlakî temellerine işaret edilerek siyasi sebebine kısmen değinildi. Sonuçta Mu’tezile’nin bu meselede ne kadar özgün ve iyimser davrandığını veya ne oranda kötümser ve aykırı olduğunu tespit etmeye çalıştık.        

Keywords

Mu’tezile; El-Menzile beyne’l-Menzileteyn; Usûl-u Hamse; İtikâdî; Sosyo-Ahlakî.

References

• Abdurrahman Sâlim, et-Tarihu’s-Siyasî li’l-Mu’tezile, Kahire: Dâru’s-Sekâfe, 1989.
• Abdülhamid, İrfan, İslâm’da İtikâdi Mezhepler ve Akaid Esasları, trc. M. Saim Yeprem, İstanbul: Marifet Yayınları, 1994.
• Adil el-Awa, el-Mu’tezile ve’l-Fikru’l-Hurr, Dımaşk: ts.
• Ahmed Şevki İbrahim el-Amerrecî, el-Mu’tezile fî-Bağdad ve Eseruhum fi’l- Hayati’l-Fikriyye ve’s-Siyâsiyye, Kahire: 2000.
• Ahmed Emin, Duhâ’l-İslâm, Kahire: 2001.
• Ahmed Emin, Fecru’l-İslâm, Kahire: 2011.
• Akbulut, Ahmet, Sahabe Dönemi İktidar Kavgası, Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Akoğlu, Muharrem ‚Kebire ve İman Bağlamında Hâricîlik-Mu’tezile İlişkisi‛, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23 (2007/2): 317-339.
• Ali eş-Şa’bî-Ebu Lubâbe Huseyn-Abdulmecid en-Neccâr, el-Mu’tezile-beyne’l- Fikr-ve’l-Amel, Tunus: 1979.
• Alpyağıl, Recep, Din Felsefesi Açısından Mutezile Gelen-Eki, İstanbul: İz Yayıncılık, 2014.
• Arslan, Hulusi, ‚Mu’tezile’ye Göre İyilik ve Kötülük‛ Problemi doktora tezi, Kayseri Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2000.
• Avn, Faysal Bedir, İlmu’l-Kelâm ve Medârisuhu, Kahire: Dâru’s Sekafe, ts.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir Tâhir b. Muhammed, Kitâbu’l-Milel ve’n- Nihâl, thk. Albert Nasrî Nader, (Beyrut: Dâru’l-Meşrık, 1970.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir Tâhir b. Muhammed, Usûlu’d-Dîn, thk. Ahmed Şemseddin, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir Tâhir b. Muhammed, el-Fırak beyne’l- Fırak(Mezhepler Arasındaki Farklar), çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
• Bâkillânî, Ebu Bekr Muhammed b. Tayyib, Kitabu’t-Temhîd’l-Evâil ve Telhîsi’l- Delâil, thk. İmaduddîn Ahmed Haydar, Beyrut: Müessetu’l-Kutubi’s- Sekâfiyye, 1993.
• Bedevî, Abdurrahman, Et-Turâsu’l-Yunâniyye fî’l-Hadâreti’l-İslâmiyye, nşr. Mektebet’un-Nahzati, Kahire: 1940.
• Beyhâkî Ahmed bin Huseyn, Şuâbu’l-Îmân, thk. Abdulali Abdulhamid, Riyad: 2003.
• Bustî, Ebu’l-Kasım, Kitabu’l-Bahs an-Edilleti’t-Tekfîr ve’t-Tefsîğ, thk. Wilferd Madelung-Sabine Schmidtke, Tahran: 2003.
• Câbir, Kâsım Habîb, el-Felsefet’u-ve’l-İ’tizâl-fi-Nehci’l-Belâğa, Beyrut: 1987.
• Carullah, Zühdî, el-Mu’tezile, Beyrut: 1974.
• Ebu’l-Bekâ el-Kefevî, Eyyüb b. Musa, el-Külliyyat, thk. Adnan Derviş- Muhammed el-Mısri, Beyrut: 1998.
• el-Âmidî, Seyfuddîn b. Ebî Ali Muhammed b. et-Tağlebî, Gâyetu’l-Merâm-fî- İlmi’l-Kelâm, thk. Hasan Mahmud Abdullah, Kahire: 1971.
• el-Ezherî, Ebu Mansur Muhammed b. Ahmed, Tehzîbu’l-Luğa, thk. Abdulazim Mahmud, Kahire: ts.
• el-Hayyûn, Raşid, Mu’teziletu’l-Basra ve Bağdat, Londra: Dâru’l-Hikme 1997.
• el-Vad, Huseyn, İlmü’l-Kelâm ve’l-Felsefe, Tunus: Dâru’l-Cunûb 1995.
• en-Neşşâr, Ali Sâmî, Neş’etu’l-Fikri’l-Felsefiyyi fî’l-İslâm, Kahire: 1973. er-Ravi, Abdüssettar, el-Akl ve’l-Hürriyye Dirâsetü’n fî-Fikri’l-Kâdî
• Abdilcabbari’l-Mu’tezilî, Beyrut: 1980.
• es-Sabûnî, Nureddin Kitâbü’l-Bidâye mine’l-Kifâye-fi’l-Hidâyeti fi-Usûli’d-Dîn, thk. Fethullah Huleyf, İskenderiye: 1969.
• es-Seyyid, Muhammed Salih, Amr b. Ubeyd ve Ârâuhu’l-Kelâmiyye, Kahire: Mektebetu-Nahdati’ş-Şark, 1985.
• Eş’ari, Ebi’l-Hasen Ali b. İsmail, Makâlâtu’l-İslâmiyyin ve İhtilâfu’l-Musallîn, tkd. Neîm Zerzur, Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, 2012.
• eş-Şevaşî, Suleyman, Vâsıl İbn ‘Ata’ ve Ârâuhu’l-Kelâmiyye, Tunus: ed-Dâru’l- Arabiyye li’l-Küttâb 1993.
• et-Tûsi, Nasîruddîn, Telhîsu’l-Muhassal, Tahran: Dâru’l-Ezvâî, 1980.
• ez-Zağûnî, Ebû'l Hasen Ali, el-İzâh fi-Usûli’d-Dîn, thk. İsam es-Seyyid Mahmud, Riyad: 2003.
• Feyyûmî, Muhammed İbrahim, el-Mu’tezile-Tekvînu’l-Akli’l-Arabî, Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî 2002.
• Hanefî, Hasan Mine’l-Akîde ila’s-Sevra, Kahire: Mektebetu-Medbûlî, ts.
• Hayyât, el-Mu’tezilî, Ebû’l Hasen Abdirrahman b. Muhammed b. Osman, Kitabu’l-İntisâr fi’r-Red Ale-İbni’r-Ravendi’l-Mulhid, thk. H. S. Nyberg, Beyrut: 1993.
• Işık, Kemal ‚Mu’tezile’nin İlk Kurucusu Vâsıl b. Atâ ve Büyük Günah Meselesi‛, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXIV (1981): 337- 357.
• İbn Furek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan, Mucerredu-Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l- Hasen el-Eş’arî, thk. Danyal Gimaret, Beyrut: 1987.
• İbn Furek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan, Kitabu’l-Hudûd fi’l-Usûl, tkd. ve tlk. Muhammed Süleyman, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamiyyi, 1999.
• İbn Manzur Ebu’l-Fazl Cemaleddin Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-Arab, Beyrut: Dâru’s-Sadır, ts.
• İbnu’l-Melâhimî, el-Havarizmî, Mahmud b. Muhammed, Kitâbu’l-Fâik fÎ- Usûli’d-Dîn, thk. Faysal Bedir Avn, Kahire: 2010.
• İbn Teymiyye, Şeyhu’l-İslâm Ahmed b. Abdulhalim, Şerh’ul-Akideti’l- İsfahaniyye, thk. Said b. Nasr b. Muhammed, Riyad: 2001.
• Îcî Adudiddîn, Abdurrahman b. Ahmed, el-Mevâkıf fî-İlmi’l-Kelâm, Beyrut: Alemu’l-Kutub, ts.
• İsferayânî, Ebû Muzaffer, et-Tebsîr fi’d-Dîn, thk. Kemâl Yûsuf el-Hût, Beyrut: 1983.
• Kâdî Abdulcabbar, Ahmed el- Hamedânî el-Esedabâdî, Müteşâbihu’l-Kur’an, thk. Adnan Muhammed Zerzur, Kahire: Dâru’t-Turas, 1969.
• Kâdî Abdulcabbar, Ahmed el- Hamedânî el-Esedabâdî, el-Munye ve’l-Emel, cem. Ahmed b. Yahya el-Murtazâ, thk. Isamuddin Muhammed Ali, Kahire: 1985.
• Kâdî Abdulcabbar, Ahmed el- Hamedânî el-Esedabâdî, Şerhu’l-Usûli’l- Hamse, tlk. Ahmed Huseyn b. Ebî Hâşim, tsh. Semir Mustafa Rabab, Beyrut: Dâr’u-İhyâ’i-Turâsi’l-Arabî, 2001.
• Kâdî Abdulcabbar, Ahmed el- Hamedânî el-Esedabâdî, el-Muhît bi’t-Teklîf, cem. Hasen b. Ahmed İbni Metteveyh thk. Ömer es-Seyyid Azmi- Ahmed Fuad el-Ahvani, Kahire: ts.
• Kadı Abdulcabbar-Ebû’l Kâsım el-Belhî-Hâkim el-Cuşemî, Fazlu’l-İ’tizâl ve Tabakâtu’l-Mu’tezile, thk. Fuad Seyyid, Kahire: ts.
• Karlığa, Bekir, Mu’tezile’nin Doğuşu ve Kelâmî Görüşleri, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 1967.
• Karlığa, Bekir, ‚İbn Rüşd‛, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XX, 266.
• Makdisî, el-Beşşâr, Ahsenu’t-Tekâsim fî-Ma’rifeti’l-Ekâlim, Kahire: Mektebetu Medbûlî, 1991.
• Malâtî, Abdurrahman, et-Tenbîh ve’r-Red Ale’l-Ehva ve’l-Bid’a, thk. Muhammed Zeynehum-Muhammed Azb, Kahire: Mektebetu-Medbûl, 1992.
• Mes’ûdî, Ebu’l-Hasen Ali b. El-Huseyn, Murûcu’z-Zeheb, hz. Kemal Hasen Meri’, Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, 2005.
• Muhammed Ali Ebu Reyyân, Tarîhu’l-Fikri’l-Felsefî fi’l-İslâm, Beyrut: Dâru’l- Fikri’l-Arabî, 1983.
• Muhammed Ebu Zehra, Tarîhu’l-Cedel, Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1934.
• Muhammed Ebu Zehra, el-İmâm es-Sâdık, Kahire: ts.
• Muhammed Ebu Zehra, Tarîhu’l-Mezahibi’l-İslâmiyye (İslam’da İtikâdî Siyasî ve Fıkhî Mezhepler Tarihi), çev. Sıbğatullah Kaya, Ankara: Anka Yayınları, ts.
• Nader, Albert Nasrî, Felsefetu’l-Mu’tezile, Bağdat: 1951.
• Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymun b. Muhammed, Tabsıratu’l-Edille fî-Usûli’d-Dîn, thk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Nevbahtî, Ebû’l-Hasen Musa, Kitab’u-Firaku’ş-Şia, İstanbul: Matbaatü’t- Devleti, 1931.
• Subhî, Ahmed Mahmûd, Fî-İlmi’l-Kelâm (Mu’tezile), Beyrut: Dâru’n- Nehzati’l-Arabiyye, 1985.
• Şehristânî, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdulkerim, el-Milel ve’n-Nihal, thk. Ahmed Fehmi Muhammed, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2009.
• Şerif Murtaza, Ali b. Huseyn el-Musevî el-Bağdâdî, ez-Zehîrat’u fî-İlmi’l- Kelâm, thk. Seyyid Ahmed el-Huseynî, Kum: 1431.
• Şerif Murtaza, Ali b. Huseyn el-Musevî el-Bağdâdî, Ğureru’l-Fevâid ve Durerü’l-Kalâid, thk. Muhammed Ebû’l-Fazl İbrahim, y.y.: Dâru’l-İhyai’l- Kutubi’l-İlmiyye, 1954.
• Taberî, Muhammed b. Cerir, Tarîhu’t-Taberî, thk. Muhammed Ebû’l-Fazl İbrahim, Kahire: 1970.
• Üsmendî, Alaaddin Muhammed b. Abdulhamid, Lubâbu’l-Kelâm, thk. Muhammed Said Özervarlı, İstanbul: İSAM Yayınları, 2005.
• Watt, W. Montgomery, The Formative Period of Islamic Thought (İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri), çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: Sarkaç Yayınları, 2010. Zebîdî, Muhammed Murtaza,
• Tâcul-Arûs-min-Cevâhiri’l-Kamus, thk.
• Abdülkerim el-İzbavî, Kuveyt: et-Turâsu’l-Arabî, 1990.
• Zemahşerî, Cârullah Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf, an-Hakâik-i- Ğavâmizi’l-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvil, thk. Adil Ahmed Abdulmevcud-Ali Muhammed Muavvız, Riyâd: 1998.