Türkiye ve İran'daki ders kitaplarının incelenmesi: Görsel öge, sayfa ve kapak tasarımları

Year 2021, Volume: 8 Issue: 2, 255 - 280, 31.08.2021

Shiva Shahinpoor Gülgün Bangir Alpan

Abstract

Bu çalışmada Türkiye ve İran’daki ders kitaplarının görsel tasarım ilkeleri bakımından incelenmesi ve karşılaştırılması amaçlanmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden betimsel analiz yaklaşımı tercih edilen araştırmada doküman incelemesi yapılmıştır. Araştırmanın veri kaynağını; Türkiye’de Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yayınlanan ilkokul 3.sınıf Matematik, Hayat Bilgisi ve Fen Bilimleri ders kitapları ve İran’da Eğitim Programı Planlama ve Yazma Dairesi Teşkilatı tarafından hazırlanan ilkokul 3. sınıf Matematik, Sosyal Bilgiler ve Ampirik Bilimler ders kitapları oluşturmaktadır. Ders kitaplarının seçiminde ölçüt örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Ölçüt koşulları; ders kitaplarının resmi kurumlarca basılmış olması, benzer dersleri (içeriği) ve sınıfları içeriyor olması ve ayrıca görsellerin yoğun olarak kullanıldığı ilkokul 3. sınıfları kapsamasıdır. Bu araştırmada ders kitaplarının görsel tasarımı tema ve kategorileri; görsel ögelerin tasarımı, sayfa tasarımı, kapak tasarımı olarak belirlenmiştir. Analiz birimi olarak da “tema” seçilmiştir. Doküman incelemesinden elde edilen veriler kategorik ve tematik olarak analiz edilmiştir. Araştırmayı güvenilir kılmak için dokümanlar iki kişi tarafından analiz edilmiş ve uyuşuma bakılmıştır. Ders kitaplarındaki görsel ögeler kategorisi, resimleme ve fotoğraf olarak iki ayrı başlıkta incelenmiştir. Araştırma sonuçları şöyledir: Tasarım ilkelerine uyum bakımından İran’daki ders kitaplarının resimlemeleri, Türkiye’deki ders kitaplarının resimlemelerinden daha uyumludur. İran’daki kitaplarda fotoğraf, resimlemelerden daha fazla kullanılmıştır. İran’daki ders kitapları görsel ögelerin tasarımında ve kapak tasarımında; Türkiye’deki ders kitaplarından iki tanesi ise sayfa tasarımında daha başarılı bulunmuştur.  

Keywords

Ders kitaplarının görsel tasarımı, iran’daki ders kitapları, türkiye’deki ders kitapları

Evaluation of textbooks in Turkey and Iran: Visual elements, page layout and cover designs

Abstract

This study aims to compare and evaluate the textbooks in Turkey and Iran in terms of principles of visual design. This paper, in which descriptive analysis approach was chosen among the descriptive research methods, investigates documents. Data sources of the research consist of Maths, Social Sciences and Science textbooks for the 3rd grade of primary schools published by the Ministry of Education in Turkey, and Maths, Social Sciences and Empirical Studies textbooks for the 3rd grade of primary schools prepared by the Department of Curriculum Development and Writing in Iran. In the selection of textbooks, criterion sampling method was used. Criterion conditions are as follows: the textbooks have to be published by state institutions, they have to cover similar courses (contents) and grades, they have to be at the level of the 3rd grade of primary schools, in which visuals are heavily used. In this study, design of the visual elements, page design and cover design were determined as themes and categories for the visual design of textbooks. “Theme” was determined as the unit of analysis. Data collected through the examination of the documents were analysed thematically and categorically. To ensure the reliability of the study, documents were analysed by two researchers and the agreement between the two researchers was taken into consideration. The visual elements category in the textbooks were investigated under two separate titles: illustration and photography. Research results are as follows: In terms of compatibility with design principles, illustrations of textbooks in Iran are more compatible compared to the illustrations of the textbooks in Turkey. Photography is used more than illustrations in textbooks in Iran. The textbooks in Iran were found to be more successful in terms of the design of the visual elements and cover design whereas two of the textbooks in Turkey were found to be more successful in page design.

Keywords

Visual design of textbooks, textbooks in iran, textbooks in turkey

References

• Akın, E. (2015). Türkçe çalışma kitaplarindaki (6, 7 ve 8. sınıflar) dil bilgisi etkinliklerinin çeşitli açılardan değerlendirilmesi. Journal of Turkish studies, 10, 19-34. Doi:10.7827/TurkishStudies.8722.
• Alkan, C. (1995), Eğitim teknolojisi. Ankara: Atilla Yayıncılık.
• Alkan, C. (1979). Eğitim ortamları. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayıncılık.
• Alpan, G.B. (2010). Ders kitaplarının görsel tasarımına yönelik ilkeler – I. Ögretmen Dünyası, (365), 11-14.
• Alpan, G. (2004). Ders kitaplarındaki grafik tasarımın öğrenci başarısına ve derse ilişkin tutumlarına etkisi. (Doktora tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Alpan, G. B. (2004). Ders Kitaplarındaki Grafik Tasarımın Öğrenci Başarısına Ve Derse İlişkin Tutumlarına Etkisi. Journal of Educational Sciences & Practices, 3(6).193-209
• Ametller, J., & Pinto, R. (2002). Students’ reading of innovative images of energy at secondary school level. International Journal of Science Education, 24 (3), 285- 312.
• Arslan, Ş .(2008). İlköğretim 1. Kademe Birinci Sınıf Matematik - Türkçe Ve Hayat Bilgisi Ders Kitaplarındaki İllüstrasyonların Grafiksel Açıdan İncelenmesi. (Yüksek Lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Aşçı, İ. (2014). İlköğretim 5.sınıf fen ve teknoloji ders kitabının içerik ve görsel tasarım ilkeleri açısından değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Aydın Yılmaz, Z., & Mahiroğlu, A. (2004). Dil bilgisi öğretiminde yeni geliştirilen öğretim materyallerinin öğrencilerin öğrenme düzeyine etkililiği. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 2(1), 109-123. https://dergipark.org.tr/en/pub/tebd/issue/26129/275233 sayfasından erişilmiştir.
• Bailey, K.D. (1982). Methods of social research. New York: The Free Press.
• Baş, B., & İnan Yıldız, F. (2014). İlkokul Türkçe ders kitaplarının resim-metin ilişkisi açısından öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11 (28), 139-151.
• Becer, E. (2019). İletişim ve grafik tasarım. Ankara: Dost Yayıncılık.
• Beck, C. R. (1991). Strategies for cueing visual information: research findings and instructional design implication. Educational Technology, 16-20.
• Bozkaya, M. (2002). Ders Kitaplarının Tasarımı: Bireyselleştirilmiş Öğrenme ilkelerine Göre Açık öğretim Fakültesi Ders Kitapları Örneği. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (4). 296-304.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş.& Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Cook, M. (2008). Students’ comprehension of science concepts depicted in textbook illustrations. The Electronic Journal for Research in Science & Mathematics Education,(12),1. 1-14.
• Çakır, A. (2006). İlköğretim dördüncü sınıf matematik ders kitapları ile ilgili öğretmen görüşleri. (Yüksek Lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Dadar, N. (2010). Ortaokul Ders Kitapları Nasıl Hazırlanır? Raporu (Rapor No:16). İran: İlköğretim Bölümü.‎
• Demir, B., Baştaş, M., & Yücesoy, Y. (2021). Evaluating the content of teacher candidates’course books according to visual design elements. Near East University Online Journal of Education, 4(1), 118-125.
• Demirel, Ö. (2001). Kuramdan uygulamaya eğitimde program geliştirme. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Doğan, Y., & Tuğ, O. (2017). Uluslararası sınavlarda başarılı ülkeler ve Türkiye’nin sosyal bilgiler ders kitaplarının tasarım boyutu açısından incelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 1, 56-79.
• Doyran, E. Y. (1997). İlköğretim 1. Sınıf ders kitaplarında biçim içerik ilişkisi. Anadolu Sanat Dergisi, 7, 35-43.
• Dursun, F., & Eşgi, N. (2008). 4. ve 5. sınıf sosyal bilgiler öğretimi ders kitaplarının görsel tasarım ilkelerine göre değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 21-34.
• Erol, B., & Kıroğlu, K. (2012). Hayat bilgisi ders kitaplarının dil ve anlatım yönünden değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Türkiye araştırmaları dergisi, (32), 155-176. https://dergipark.org.tr/en/pub/sutad/issue/26246/276445 sayfasından erişilmiştir.
• Eshach, H. & Schwartz, J. L. (2002). Understanding children’s comprehension of visual displays of complex information. Journal of Science Education and Technology, 11 (4), 333-346.
• Farhadiyan, S.& Farhadi, B. (2015). Ulusal ve dünya grafiğine göre kitap derleme. Shargh Yayıncılık.
• Fang, Z. (1996). Illustrations, text, and the child reader. What are pictures in children’s storybooks for? Read. Horizons 37: 130–142.
• Hızal, A. (1983), Uzaktan eğitim süreçleri ve yazili gereçler. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayıncılık.
• Hoshangabadwala, A. (2015). Student Perceptions of Textbook Layout and Learnability in Private Schools. Journal of Education and Educational Development, 2(1), 1-16.
• İçmeli, M. (1996). Türkiye’de ilköğretim ders kitaplarında fiziksel yapı, tasarım ve illüstrasyon sorunları. H. (Ed.), Türkiye ve Almanya’da ilköğretim ders kitapları. Ankara: Türk-Alman Kültür İşleri Kurulu Yayın No 11.
• İşcan, A. (2004). İlköğretim ikinci kademe sekizinci sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin öğrencilere estetik zevk kazandırmadaki rolü. (Yüksek Lisans tezi), https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• İşler, A.Ş. (2003). Yazılı ders materyallerinde illüstrasyon kullanımının yeri ve önemi. Milli Eğitim Dergisi. 157: 55-63.
• Kab, İ. (2012). Türkiye'deki Sosyal Bilgiler ders kitaplarının Almanya'daki Tarih, Coğrafya ve Vatandaşlık eğitimi ders kitaplarıyla karşılaştırılması. (Yüksek Lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Kaptan, S. G., & Kaptan, A. Y. (6-9 Temmuz 2004). Ders kitaplarındaki tasarım sorunları ve öğrencilerin öğrenme düzeyine etkisi. XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, Malatya.
• Kaptan, A, Y., & Kaptan, S, G. (2019). Ders kitaplarında görsel düzen. Ö. Demirel & K. Kıroğlu (Eds.). Ders kitabı incelemesi içinde (s. 159-185). Ankara: Pegem A.
• Karababa, Z.C. (2005). Avrupa'da anadili öğretimi Türkçe ve Ingilizce anadili ders kitaplarının incelenmesi ve karşılaştırılması [Özel Sayı]. Milli Eğitim Dergisi, 167.
• Karadağ, Ö. (2013). Okuma kültürüne katkıları bakımından Türkçe ders kitaplarının resimlemeleri (illüstrasyonları). Eğitimde Kuram ve Uygulama, 9(2), 84-93.
• Kaya, Z. (2006). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme. Ankara: Pegam A Yayıncılık.
• Keser, H. (2004). İlköğretim 4.sınıf bilgisayar ders kitaplarının görsel tasarım ilkelerine göre değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi,2(3), 261-280.
• Koray, Ö., Bahadır, H., & Geçgin, F. (2012). Bilimsel süreç becerilerinin 9. sınıf kimya ders kitabı ve kimya müfredatında temsil edilme durumları. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 2(4), 147-156.
• Küçükahmet, L. (2002). Öğretimde planlama ve değerlendirme. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Lee, V. R. (2010). Adaptations and continuities in the use and design of visual representations in US middle school science textbooks. International Journal of Science Education, 32(8), 1099-1126.
• Lohr, L. (2011). Creating graphics for learning and performance. Columbus, Ohio: University of Northern Colorado Publishing.
• Marshall, C., & Rossman, G. B. (1995). Designing qualitative research (vol. 2). Thousand Oaks, CA: Sa.
• Mayer, R. E. (1993). Illustrations that instruct. In R. Glaser (Ed.), Advances in instructional psychology. (Vol.4, pp. 253-284). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
• Mayer, R. E., Bove, W., Bryman, A., Mars, R, & Tapangco, L. (1996). Why less is more: Meaningful learning from visual and verbal summaries of science textbook lessons. Journal of Educational Psychology, 88 (1), 64-73. Mazlum, Ö., & Mazlum, F. S. (2016). İlköğretim 4. Sınıf ders kitaplarının görsel tasarımına yönelik öğretmen görüşlerinin değerlendirilmesi. Sanat Eğitimi Dergisi, 1-18. doi: 10.7816/sed-04-01-01.
• Mohammadi, M., & Abdi, H. (2014). Textbook evaluation: A case study. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 98, 1148-1155.
• MEB (2012), Milli Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği. Resmi Gazete, Sayı:28409 Özdemir, M., & Özdemir, O. (2019). Öğretim teknolojileri. T. Yanpar-Yelken (Ed. ), Öğretim teknolojileri ve süreci, ( s.1-24). Ankara: Anı.
• Özlük, D. (2016). İran ve Türkiye eğitim sistemlerinin yapı ve amaçlar açısından karşılaştırmalı analizi. (Yüksek Lisans tezi). Https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Pektaş, H. (2001). Ders kitaplarında tipografi ve tasarım sorunları. Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Yazıları 7, http://www.hasippektas.com/Makale/Ders%20Kitaplarinda%20Tipografi.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Postigo, Y., & López-Manjón, A. (2019). Images in biology: are instructional criteria used in textbook image design?. International Journal of Science Education, 41(2), 210-229.
• Reuter, K. (2007). Assessing aesthetic relevance: Children's book selection in a digital library. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 58(12), 1745-1763.
• Subaşı, Y. (2019). Türkiye ve İran Sosyal Bilgiler ders kitaplarının tasarım boyutu açısından karşılaştırılması. Uluslararası Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 8(2), 142-160.
• Şahin, M. (2011). Sosyal Bilgiler ders kitaplarının mesaj tasarımı ilkeleri açısından değerlendirilmesi. (Doktora tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• TTKB, (2019). Ders Kitabı Hakkında Merak Edilenler. MEB, Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı.https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_08/26180800_ders_kitaplari_hakkinda_brsr.pdf
• Tural, A., Şahan, G., Işık, A. D., Özdemir, S., Uysal, H., & Yılmaz, O. (2017). Türkiye ve Almanya’daki Hayat Bilgisi Ders Kitaplarının Resim-Metin İlişkileri ve Kullanımları Bakımından Karşılaştırılması. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 770-770. Doi: 10.14686/buefad.320432.
• Turgut, B. (1996), Yayımlar dairesi başkanlığı’nın ilköğretim ders kitapları ile ilgili etkinlikleri. H. Coşkun (Ed.), Türkiye ve Almanya’da ilköğretim ders kitapları. Ankara: Türk-Alman kültür işleri kurulu.
• Uçar, C. (2017). Ortaokul 5.sınıf fen bilimleri ders kitabının görsel tasarım ilkeleri açısından değerlendirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi. 25(4), 1373-1388.
• Uçar, C., & Özerbaş, D. S. (2017). Ortaokul 5. sınıf fen bilimleri ders kitabının görsel tasarım ilkeleri açısından değerlendirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(4), 1373-1388.
• Uçar, Ö., Uçar, T.F., Kılıç, L, Orhon, N. Ve Taşçıoğlu, M.(2011). Görsel Kültür, Anadolu Üniversitesi Yayını No. 2403, Açık öğretim Fakültesi Yayını No.1394.
• Uluışık, M. (2008). İlköğretim 5.sınıf matematik ders kitaplarının görsel tasarım ilkeleri açısından değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Usta, E. (2015). Öğretmen adaylarının öğretim materyalleri geliştirme süreçlerinin görsel ve mesaj tasarımı ilkeleri açısından incelenmesi. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi , 1 (1) , 1-14 . https://dergipark.org.tr/en/pub/gebd/issue/35201/390637 sayfasından erişilmiştir.
• Woodward, S., Lloyd, A. & Kimmons, R. (2017). Student Voice in Textbook Evaluation: Comparing Open and Restricted Textbooks. International Review of Research in Open and Distributed Learning, 18 (6), 150–163. https://doi.org/10.19173/irrodl.v18i6.3170.
• Woody, W. D., Daniel, D. B., & Baker, C. A. (2010). E-books or textbooks: Students prefer textbooks. Computers & Education, 55(3), 945-948.
• Yazdani, F. (2016). Classifying the indices for assessing the quality of elementary textbooks. Bilim, Araştırma, Eğitim ve Değerlendirme Dergisi. 37, 83-106.
• Yige, M. M. (2010). İlköğretim ders kitaplarında kullanılan resimlerin 7-9 yaş öğrencilerinin öğrenme ve yaratıcılıklarına etkileri. (Yüksek Lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2000). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Zamani, B., & Esficani, A. (2006). The use of graphics in teaching physical concepts in elementary books in Iran, the United States, and the United Kingdom to raise the student's search spirit. Eğitim Bilimleri ve Psikoloji Dergisi, 13(2),95-118.