TABERÎ TEFSİRİNDE BELAĞÎ ÜSLUPLAR (İSTİFHÂM, NİDÂ, TAKDÎM, TEHİR, İTNÂB VE İCÂZ)

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 11, 1 - 18, 31.01.2019

Cüneyt Maral

Öz

Tâberistan’ın
(Diğer adı Mâzenderân) Âmûl şehrinde (224/838) yılında doğan Ebû Ca’fer
Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr el-Âmûlî b. Gâlib et-Taberî (ö. 310/923),
seksen küsür yıllık ömründe İslam ilimleri alanında önemli eserlere imza
atmıştır. Bu eserlerden “Taberî
Tefsiri” diye şöhret bulan Câmiü’l-Beyân
‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân adlı tefsir, sonraki dönemlerde yazılan
tefsirlerin çoğuna kaynaklık etmiştir. Bu tefsir genel olarak rivayet tefsiri
diye nitelendirilmiştir. Ancak Taberî tefsirinde, dilbilimsel tefsir geleneğine
ait nahiv, sarf ve belagat alanına yönelik bilgiler de bulunmaktadır. Bu da söz
konusu tefsirde dilbiliminin de ön planda olduğunu göstermektedir. Bu makalede
tefsirin dilbilim kategorisinde değerlendirilen ve Kur’ân’ın eşsiz yönüne bakan
belağî üsluplarının Taberî tefsirine yansıması ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Taberî, Belagat, İstifhâm, Nidâ, Takdîm, Tehir, İtnâb, İcâz

RHETORIC STYLES IN TABARI COMMENTARY (ASKANCE, INTERJECTION, PRESENTATION, DELAY, EUPHUISM, LACONIC)

Öz

Ebû Ca‘fer  Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr el-Âmûlî
b. Gâlib et-Taberî , born in the city of Amur in Tabaristan (also known as
Mazenderan) in the year of 224/838, has made significant works in the field of
Islamic sciences during his nearly eighty years of life  (death 310/923). Câmiü’l-Beyân’an Te’vîli
Âyi’l-Kur’ân, which is known as “Tabari Commentary” of these works, has been
the source of many commentaries written in later periods. This commentary is
generally described as “narrative commentary”. However, in Tabari commentary,
there is information about syntax, grammar and 
rhetoric field belongs to the detailed-inductive method.  This shows that, in this commentary acumen
(detailed-inductive method) is in the foreground. In this article, reflection
of the rhetoric styles, which is knows as detailed-inductive category of
commentary and which shows the unique aspects of Koran, to Tabari Commentary
will be explained. 

Anahtar Kelimeler

Commentary, Tabari, Rhetoric, Askance, Interjection, Presentation, Delay, Euphuism, Laconic

Kaynakça

• Ahmed Muhtâr, Abdulhamit Ömer, Mucemi’l-Lugâti’l-Arabyeti’l-Mu‘âsire, ‘Âlemi’l-Kutub, Riyâd, 1429/2008.
• el-Askerî, Ebû Hilâl, es-Sanâ‘ateyn, (thk.) Ali Muhammed el-Becâvî ve Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhim, el-Mektebetü’l-Asriye, Beyrut, 1419/ 1998.
• ‘Atîk, Abdu’l-‘Aziz, ‘İlmu’l-Meânî, Dâru’n-Nehdeti’l-‘Arabiye, Beyrut, 1430/2009.
• el-Bevvâb, Ahmed Kâsım, et-Takdîmu ve’t-Te’hiru fî’l-Meseli’l-Arabî, Vizaretü’s-Sikâfe, Ürdün, 1432/2011. 1593 el-Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb, el-Hayvân, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1424/2003.
• Celâleddin el-Kâzvînî, Ebû’l-Me‘âlî Muhammed b. Abdurrahman, el-Îdâh fî Ulûmi’l-Belaga, (thk.) Muhammed Abdu’l-Mün’im Hifâcî, Dâru’l-Ceyl, Beyrut, Tsz.
• el-Cevherî, Ebû’n-Nasr İsmâîl b. Hammâd, es-Sıhâh Tâcu’l-Luga ve Sıhâhi’l-Arabiyye, (thk.) Ahmed Addülgafûr Attâr, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrût, 1407/1987.
• el-Cürcânî, Ali b. Muhammed Seyîd Şerîf, et-Tarifât, (thk.) Muhammed sıddık menşâvî, dâru’l-fadile, kahire, Tsz.
• el-Cürcânî, Ebû Bekr Abdu’l-Kâhir b. Abdurrahmân, Delâilu’l-‘İcâz, (thk.) Muhammed Şâkır, Dâru’l-Medenî, Cidde, 1413/1992.
• Dağ, Mehmet, “Dil ve Belağat Açısından Kur’ân’da Nidâ”, Ekev Akademi Dergisi, 2008, Sy. 34.
• el-Enbârî, Abdurrahman b. Muhammed b. Ubeydullah, Esrâru’l-Arabiye, (thk.) Muhammed Hüseyin Şemsuddin, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût-Lübanan 1417/1997.
• el-Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed el-Herevî, Tehzibu’l-Luga, (thk.) Muhammed Avd Mur‘ab, Dâru İhyâ-i Turasi’l-Arabî, Beyrut, 1422/2001. Fâris, Ahmed Mahammed, en-Nidâ fî’l-Lügat ve’l-Kur’ân, Dâru’l-Fıkri’l-Lübnânî, Beyrut, 1409/1989.
• Fâdıl Hasan Abbâs, el-Belâgâtu Fununuha ve Efnânuhâ, Dâru’l-Furkân, Ürdün, 1417/1997.
• el-Ferâhidî, Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman, Kitâbü’l-Ayn, (thk.) Mehmed Mehdî Mahzumî-İbrâhîm Sâmirâî, Dâru ve Meketebetu’l-Hilâl, Beyrut, Tsz.
• el-Hafâcî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Said İbn Sinân, Sırru’l-Fesâha, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1402/1982.
• el-Haşimî, Ahmed b. İbrâhîm b. Mustafa, Cevâhiru’l-Belaga, (thk.) Yûsuf es-Semilî, el-Meketbetu’l-Asriye, Beyrut. Tsz.
• el-Hatîb, Abdullatif, Mucemu’l-Kırâat, Dâru’s-Sa‘ade ed-Dubî, Bsy., Tsz.
• İbn Dureyd, Ebû Bekr Muhammed el-Ezdî, Cemheretü’l-Luga, (thk.) Remzi Münîr Balebekî, Dâru’lİlmî li’l-Melâyîn, Beyrut, 1408/1987.
• İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Feth Ziyâüddîn Nasrullāh b. Muhammed, el-Meselü’s-Sâir fî Edebi’l-Kâtibi ve’ş-Şâir, (thk.) Ahmed el-Hûfî ve Bedvî Tebâne, Daru’n-Nehdeti Mısır, Kâhire, Tsz.
• İbn Hişâm, el-Ensârî, Cemâluddîn Abdullâh b. Yûsuf b. Abdullâh, Müğni’l-Lebîb ‘an Kutubi’l-E‘arîb, (thk.) Mâzin el-Mubârek-Muhammed Ali Hamdullah, Dâru’l-Fıkr, Dımaşk, 1406/1985.
• __________ Evdehu’l-Mesâlik İlâ Şerhi’l-Elfiti’bnî Mâlik, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut, Tsz. İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-‘Arab, Dâru’s-Sadr, Beyrut, 1414/1994.
• İbn Sani’, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan b. Siba b. Ebî Ebi Bekr Şemseddin, el-Lamhatu fî Şerhi’l-Milha, (thk.) İbrahim b. Sâlim es-Sâ‘id, İmâreti’l-Bahsi’l-İlmî, Medine, 1424/2004.
• İbn Sîde, Ebû’l-Hasan Ali b. İsmail, el-Muhassas, Halil İbrahim Cifâl, Dâru İhyâ-i Turâsi’l-Arabî, Beyrut, 1417/1997.
• el-Kalkaşendî, Ahmed b. Ali b. Ahmed el-Fezari, Sabhu’l-Eşâ fî Sanati’l-İnşâ’, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, Tsz.
• el-Kazvînî, Ebu’l-Me‘âlî Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer b. Ahmed, el-Îdâh fî ‘Ulûmi’l-Belâga, Muhammed Abdu’l-Mün’im Hifâcî, Dâru’l-Ceyl, Beyrut, Tsz.
• Mahmud Yûsuf, Abdulkerim, Uslûbu’l-İstifhâm fi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Mektebetu’l-Gazzâlî, Dimaşk, 1421/2000.
• el-Müeyyed-Billâh, Ebû İdrîs Yahyâ b. Hamza b. Alî b. İbrâhîm el-Hüseynî, et-Tirâzu li’Esrâri’l-Belağe ve ‘Ulûmi Hakâiki’l-İcâz, el-Mketebetü’l-Asriye, Beyrut, 1423/2002.
• el-Mesîrî, Münîr Mahmud, Delâletü’t-Takdîm ve’t-Te’hir fî’l-Kur’ân’i’l-Kerim, Mektebetu Vehbe, Kahire, 2005/1426.
• el-Meydânî, Abdurrahman b. Hasan Habanneke, el-Belâgatu’l-Arabiye, Dâru’l-Kalem, Dımaşk, 1416/1996.
• el-Murâdî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Kasım b. Abdullah Bedreddin, el-Cinnî’d-Dânî fî Hurûfi’l-Me‘ânî, (thk.) Fahreddin Kâbâve-Muhammed Nedîm Fâdıl, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1413/1992. en-Nâsrî, Ahmed Matlub Ahmed, Esâlibü’l-Belaga, Vekâletü’l-Metbuât, Kuveyt, 1400/1980.
• en-Nuveyrî, Ebû’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Abdilvehhâb b. Muhammed, Nihâyetü’l-Erib fî Fünuni’l-Edîb, Dâru’l-Kutubi ve’s-Sikâfeti’l-Kavmîye, Kahire, 1423/ 2002.
• er-Râzî, Ebû Abdillâh Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkādir, Muhtâru’s-Sihâh, (thk.) Yûsuf Şeyh Muhammed, el-Mektebetü’l-Asriye, Beyrut, 1420/1999.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî, el-Kitâb, (thk.) Abdüsselâm Muhammed Hârûn, Mektebetü’l-Hâncî, Kâhire, 1408/1988.
• es-Sekkâkî, Ebû Ya‘kūb Sirâcüddîn Yûsuf b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Alî, Miftâhu’l-‘Ulûm, (thk.) Nâim Zerzur, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiye, Beyrut, 1407/1987.
• et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmiü’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kurân, (thk.) Ahmed Muhammed Şâkir, Müesestu’r-Risâle, Beyrut, 1420/2000.
• et-Taftâzanî, Mes‘ûd b. Ömer, Muhtasaru’l-Me‘ânî, Mektebetu’l-Buşrâ, Pakistan, 1431/2010.
• ez-Zebidî, Ebû’l-Feyz Muhammed b. Muhammed b. Abdurrezak el-Hüseynî, Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhir’l-Kâmus, (thk.) Komisyon, Dâru’l-Hidâye, Lübnan, Tsz.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârulllah Mahmûd b. Ömer, el-Mufassal fî San‘ati’l-İrâb, (thk.) Ali Bu Melham, Mektebetü’l-Hilâl, Beyrut, 1413/1993.
• ez-Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdullâh, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, (thk.) Muhammed Ebû Fadl İbrâhîm, Dâru İhyâ-i Kutûbi’l-Arabî, Beyrut-Lübnan, 1376/1957.