Kur’ân’da Şekâvet Kavramına Bakış

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 24, 231 - 249, 11.07.2025

Zübeyir Karataş

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1656229

Öz

İnsanın en büyük özelliklerinden biri düşünme ve düşündüklerini analiz etme yetisine sahip olmasıdır. Sağlıklı düşünmenin ve îsâbetli analiz yapmanın birtakım yöntemleri bulunmaktadır. Bu yöntemlerin başında kavramların usulüne göre yorumlanması gelmektedir. Çünkü kullanılan kavramlar, genel anlamda insanın düşüncesini etkilemekte ve onu yönlendirmektedir. İnsanın düşünme kapasitesi ile kullandığı ve bildiği kavramlar arasında doğrudan ilişki bulunmaktadır. Bu nedenle kavramları geniş perspektiften ele alıp onları bu şekilde değerlendirmek ilim alanında büyük ve önemli bir boşluğun doldurulmasına ciddi katkılar sunmaktadır. Özellikle vahiy kaynaklı olan Kur’ân’da bu faaliyetin önemi daha fazla kendini hissettirmektedir. Bundan dolayı İslâm âlimleri, tedvin faaliyetinin başladığı hicri ikinci asır ile zirveye ulaştığı dördüncü asır arasında Kur’ân’ın âyetlerinde bulunan ve anlaşılması sarih olmayan birtakım kelimelerin anlamını tespit etmek ve onların analizini doğru bir şekilde ortaya koyabilmek için çok sayıda eser kaleme almışlardır. Konunun önemine binaen bu makalede hem ‘şekâvet’ kavramının tahlili genel anlamda yapılmaya hem de İlgili kavramın ve türevlerinin Kur’ân’daki mushaf sıralaması gözetilerek hangi âyetlerde ve ne tür anlamlarda kullanıldığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırma neticesinde söz konusu kavramın kullanımında farklı anlamların söz konusu olduğu ve dahi Kur’ân’da genellikle İslâm dairesi dışında kalanlar başta olmak üzere “bedbahtlık, asi olmak, kibirli olmak, sıkıntı ve meşakkat” gibi farklı anlamlarda kullanıldığı görülmüştür. Aynı şekilde ilgili kavramın hadislerde de Kur’ân-ı Kerîm’deki anlamlara paralel olarak yer aldığı açık bir şekilde müşahede edilmiştir. Kur’ân’da bu kavramın âyetler içerisinde farklı anlamlara tekabül etmesi ve başka ilim dallarında kullanıyor olması, bizde araştırılmayı hak eden bir konu olduğu kanaatini oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , Kur’ân , Şekâvet , Bedbahtlık , Duaya İcabet.

Overview of the Concept of Shaqawat in the Quran

Öz

One of the greatest characteristics of man is his ability to think and analyze what he thinks. There are a number of methods of true thinking and accurate analysis. At the beginning of these methods is the interpretation of the concepts according to the procedure. Because the concepts which was used affect and direct people's thinking in general. There is a direct relationship between people's thinking capacity and the concepts they use and know. For this reason, considering the concepts from a broad perspective and evaluating them in this way makes serious contributions to filling a large and important gap in the field of science. Especially in the Qur’ān, which is the source of revelation, the importance of this activity makes itself felt more. Because the Quran; Since it covers subjects such as belief, worship, rules and morality and touches on issues related to both the religious and otherworldly aspects of man, it makes it necessary to know the concepts contained in the text in question properly. A good analysis of the concepts in the context of the verses will lead to the formation of meanings suitable for the divine purpose, because the verses can be interpreted in a healthy and proper manner, first of all, by correctly explaining the concepts they contain. On the other hand, the way to understand any branch of science and to fully benefit from it is to know and interpret its basic concepts well. For this reason, Islamic scholars have written a large number of works between the second century of Hicri, when the tadwīn activity began, and the fourth century, when it reached its peak, in order to determine the meaning of some words that are not clearly understood in the verses of the Qur’ān, and to present their analysis correctly. The works written on this subject take the first place among the works that every exegete applies first, especially in the field of tafsīr. Based on the importance of the subject, in this article, the concept of "Shaqāwa" has been tried to be analyzed. In Which Verses And İn What Meanings The Related Concept And İts Derivatives Are Used, İt Has Been Tried To Be Revealed By Following The Order Of The Mushafs İn The Qur’ān As a result, the terms in question have different meanings when used, and even in the Qur'an, they generally operate with different meanings such as misery, rebelliousness, arrogance, distress, and hardship, especially for those outside the Islamic circles. Likewise, it has been observed that the relevant concept is included in the hadiths in parallel with the meanings in the Qur’ān. The fact that this concept corresponds to different meanings in the verses of the Qur’ān and is used in other branches of science has created the opinion that it is a subject that deserves to be researched.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr , Qur’ān , Shaqāwa , Misfortune , Responsiveness to Prayer.

Kaynakça

• Abdülhamid, Ahmed Muhtâr. Mu’cemü’l-lügati’l-Arabiyyeti’l-muâsara. 4 Cilt. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 2008
• Aynî, Bedrüddîn Mahmud b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhu sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Bağdâdî, İsmail b. Kasım. Kitâbu’l-emâlî. thk. Muhammed Abdu’l-Cevvâd el-Asmaî. 2 Cilt. Kahire: Hey’etü’l-Mısriyyati’l-Âmma lil-Kitâb, 1975.
• Beyzâvî, Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâu’t-Te’vîl. thk. Muhammed Aburrahman. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1418.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahîh, nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhul-beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Cemâlüddîn, Muhammed. Mehâsinu’t-te’vîl. thk. Muhammed Bâsl. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcü’l-lüga va sıhâhü’l-Arabiyye, thk. Ahmed Abdulğafur Atâ’. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1987.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları, 2019.
• Çağrıcı, Mustafa. “Saadet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 35/319. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Dâmêğânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali. el-Vücûh ve’n-nezâir li- elfâzi kitâbillâhi’l-azîz, thk. Muhammed Hasen Ebû’l-Azm. 2 Cilt. Kahire: Lecnetü İhyâi’t-Türâs, 1996.
• Ebü’s-Suûd. İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mazâye’l-Kitâbi’l-Kerîm. 9 Cillt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• el-Bağdâdî, Abdülkâhir. Usulu’d-Dîn. İstanbul: Matbaatü’d-Devle, 1927.
• el-Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sihâh Tâcü’l-lüga va Sihâhü’l-arabî, thk. Ahmed Abdülğaffar Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlmi li’l Melâyîn, 1987.
• el-Cüveynî, Abdülmelik b. Abdillâh. Kitâbu’l-irşâd. thk. Muhammed Yusuf-Ali Abdu’l-Munim. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, ts.
• el-Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-lüga. 8 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi Türâsi’l-arabî 2001.
• el-Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Meâni’l-Kur’ân, thk. Ahmed Yusuf en-Necâtî vd. 3 Cilt. Mısır: Dârü’l-Mısriyye lit-Te’lîf ve’t-Terceme, ts.
• el-Hamdânî, Âcina b. Hâtem. Şi’ru Hamdâni ve Ahbârihâ fi’l-câhiliyâti ve’l-İslâm. thk. Hasan Îsâ Ebû Yâsin. Riyad: Dârü’l-Ulûm, 1983.
• el-Kârî, Ali. Mirkâtü’l-mefâtîh li şerhi mişkâti’l-mesâbîh Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2002.
• el-Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî li şarhi sahîhi’l-Buhârî. 10 Cilt. Mısır: el-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîrîye 1313.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Yâkub. el-Kâmusü’l-muhît, thk. Muhammed Naim. Beyrut: Dârü’l-Müessese, 2005.
• Hâzin, Ali b. Muhammed. Lübâbü’t-te’vîl fî maâni’t-tenzîl. thk. Muhammed Ali Şahin. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• Hererî, Muhammed el-Emîn. Hadâiku’r-ravhi ve’r-reyhân. 33 Cilt. Beyrut: Dâru Tavkin-Necât, 2001.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Ğâlib el-Endelüsî. el-Muharrarü’l-vecîz fî tefsîri kitâbi’l-azîz. thk. Abdüsselâm Abdü’ş-Şâfî. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Mücmelü’l-lüga. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Askalânî. Fethu’l-bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1379.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ Ömer. Tefsiru’l-Kurâni’l-azîm. thk. Sami b. Muhammed b. Selame. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed Yezid. Sünen İbn Mâce. nşr. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. b.y.: Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-arab. thk. Abdullâh Aliyyu’l-Kebîr vd. 16 Cilt. Kahire: Dârü’l-Meʿarif, ts.
• İbn Sellâm, Yahya. Tefsîru Yahya b. Sellâm, thk. Hind Şilbi. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425.
• İbnû’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahman b. Ali. Nüzhetü’l-a’yüni’n-nevâzir fî ilmi’l-vücûhi ve’n-Nevâzir, thk. Muhammed Abdulkerîm-Kazım er-Râdî (Irak: Müessesetü’r-Risâle, 1984), 371.
• İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnan Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1992.
• İzutsu, Toshihiko. İman Kavramı. çev. Selahaddin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 1984.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Kur’an’ı Anlamada Semantik Yöntem”, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 6/6 (2013), 105-178.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. İrşâdu’s-Sârî li Şarhi Sahîhi’l-Buhârî. Mısır: el-Matbaatü’l-Kübrâ, 1323.
• Kesgin, Salih. "Kayıp medeniyetin izinde" Hz. Peygamber'in İzinde Medine'den Medeniyete. ed. Fatma Arslan. 21-22. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Kızılşeker, Abdurrahim. Kur’an’a Selefi Yaklaşım. Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları, 2021.
• Kur’ân-ı Kerîm Açıklamalı Meâli. çev. Hayreddin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Barduni İbrahim Atfayiş. 20 Cilt. Mısır: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• ansûr Muhammed b. Muhammed.Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. thk. Mecdi Baslûm. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. en-Nüket ve’l-uyûn, thk. es-Seyyid İbn Abdi’l-Maksut İbn Abdir’rahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Merâğî, Mustafa. Tefsîrü’l-Merâğî. 30 Cilt. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bânî, 1946.
• Mertoğlu, M. Suat. “Vücûh ve Nezâir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 43/141-143. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Mukâtil b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman, thk. Abdullah Mahmud Şahhât. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1423.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. Haccâc. el-Câmiu’s-Sahîh. nşr. Muhammed Fuad Abdulbâkî. Beyrut: y.y., ts.
• Nenhâs, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed. İ’râbu’l-Kur’ân. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’l-Kübrâ, nşr. Hasan Abdülmü’nim. b.y.: Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Nesefî, Ebû’l-Berakât Ahmed b. Mahmûd. Ebû’l-Berakât. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl thk. Yusuf Ali. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Nevevî, Ebû Zekerriyyâ Yahya b. Şeref. el-Minhâc şerhu sahihi Müslim b. Haccâc. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1392/1972.
• Nîsâburî, İsmail b. Ahmed. Vücûhü’l-Kur’âni’l-Kerîm, thk. Fatima Yusuf el-Hiyamî, Dımeşk: Dârü’s-Sakâ, 1995.
• Râzî, Abdurrahmân b. Muhammed İbn Ebî Hâtem. Tefsîru’l-Kur’ân’il-azîm. thk. Es’ad Muhammed Tayyip. 10 Cilt. Mekke: Mektebetü Nizâr-Mustafa Bâz, 1419.
• âtîhu’l-ğayb. 31 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabi, 1420.
• Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-beyân an Tefsîri’l-Kur’ân. thk. Muhammed b. Âşûr. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2002.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvatü’t-tefâsîr. 3 Cilt. Kahire: Dâru’s-Sâbûnî, 1997.
• Semerkandî, Ebû’l-Leys Muhammed b. Ahmed. Bahrü’l-Ulûm. 3 Cilt. b.y: y.y., ts.
• Şahin, İskender. “Kur’ân’da Ehl Kavramına Bakış”. İzmir Kâtip Çelebi İlahiyat Dergisi 13 (Aralık 2021), 56-81.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kelimi’t-Tayyib, 1414.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vil’il-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Rîsâle, 2000.
• Taftazânî, Sa’düddîn. Şerhü’l-akâidü’n-Nesefî, thk. Muhammed Adnan. b.y.: y.y., 1990.
• Tîbî, Ebû Muhammed Şerefüddîn. el-Kâşif an Süneni’l-hakâik. thk. Abdulhamid Handâvî. Riyad: Mektebetü Nizar, 1997.
• Zeccâc, İbrahim b. Sirrî. Meâni’l-Kur’ân va i’râbühü, thk. Abdülcelil Abdüh Şah. 5. Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb 1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmud b. Ömer. Esâsu’l-belâğa. thk. Muḥammed Bâsil Uyûnu’s-Sûd. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmud b. Ömer. el-Keşşâf an hakâik-i ğavamidi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, 1407.