Prayers and Curses in Poetic in Çankırı Folk Culture

Year 2025, Volume: 13 Issue: 1, 99 - 122, 30.04.2025

Ahmet Serdar Arslan

Abstract

A poetics text, while revealing aesthetics and structure, also presents fragments of the personal and social life of the person who produces, expresses, or speaks them. While the concept of “expatriation” dealt with in a verse is a common form of human emotion, the types of expatriation change in terms of the related community. Therefore, by presenting contextual analyses of the changes of a single phenomenon in folk culture, this change can be traced and the meanings of cultural processes can be completed. Especially in oral culture, religion is one of the most important concepts that can be performed as an independent artistic form on the one hand and reveal the individual attitudes and beliefs of the performer on the other. It is possible to trace religious knowledge in them, from preachings to prayers, from praises to curses in poetics text. Prayers and curses are a specific genre and they appear as unique examples that reveal the experiences, hopes, religious tendencies and even worldly perceptions of the speaker or a minstrel. In this context, the fact that Çankırı province maintains oral and artistic communication alive thanks to folk traditions such as yâranlık carries this region to a special position. The presence of many verse texts in Çankırı province, which play a role in the transmission of oral tradition, is another reason that enhances this importance. Therefore, this study will focus on prayers and curses in verse in Çankırı folk culture. For this purpose, a literature review was conducted and prayers and curses were tried to be found and analyzed in the works on Çankırı folk culture. In addition, the cultural functions of the elements in the analyzed verses in terms of religious or worldly concepts were revealed and the intense discourses between daily life and religion were drawn attention.

Keywords

Çankırı, folk culture, verse, prayer, curse

Çankırı Halk Kültüründe Manzum Dualar ve Beddualar

Abstract

Manzum metinler, bir estetik haz ve yapı ortaya koyarken aynı zamanda onu üreten, aktaran veya söyleyenin kişisel ve sosyal hayatından kesitler sunar. Bir manzumede ele alınan “gurbetlik” olgusu, insanoğlunun ortak duygulanış biçimi iken gurbet çekmenin türleri, ilgili topluluk açısından değişime uğramaktadır. Halk kültüründe tek bir olgunun geçirdiği değişimlerin bağlamsal analizlerinin ortaya konulmasıyla bu değişim izlenebilir ve kültürel süreçlerin anlamları tamamlanabilir. Özellikle sözlü kültür içerisinde bir yönden müstakil bir sanatsal form olarak icra edilebilen öte yandan söyleyenin bireysel tutumlarını ve inançlarını ortaya çıkaran olguların başında ise din gelmektedir. Manzum metinlerin içerisinde dinî öğütlerden dualara, övgülerden beddualara kadar dinî bilgilerin izlerini sürmek mümkündür. Dualar ve beddualar ise alkış ve kargış olmak üzere müstakil bir tür olmasının yanında söyleyenin veya bir şairin yaşanmışlığını, umutlarını, dinî temayüllerini ve hatta dünyevî algılarını ortaya koyan eşsiz numuneler olarak karşımızı çıkarlar. Bu kapsamda Çankırı ilinin yâranlık gibi halk gelenekleri sayesinde sözlü ve sanatlı iletişimi canlı olarak sürdürmesi bu bölgeyi özel bir konuma taşımaktadır. Sözlü geleneğin aktarılmasında Çankırı iline ait pek çok manzum metnin bulunması da bu önemi pekiştiren bir diğer nedendir. Dolayısıyla bu çalışmada Çankırı halk kültüründe yer alan manzum dua ve beddualar konu edilecektir. Bu amaç doğrultusunda literatür taraması yapılmış, Çankırı halk kültürünü konu alan eserlerde dualar ve beddualar bulunarak tahlil edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca incelenen manzumelerde yer alan unsurların dinî veya dünyevî olgular açısından kültürel işlevleri ortaya konulmuş ve gündelik yaşantı ile din arasındaki yoğun söylemlere dikkat çekilmiştir.

Keywords

Çankırı, halk kültürü, manzume, dua, beddua

References

• Akın, E. (2021). Kargışların (Beddualar/Kötü Dilekler) "Dikotomi", "Anti-yapı", "Hedef-yapı" ve "Araçsal Sebep" kavramları açısından değerlendirilmesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(6), 1571-1585.
• Aktaş, C. (2011). Çankırı tasavvuf tarihine genel bir bakış. Çankırı Araştırmaları, 6(8), 45-52.
• Akyol, İ. (2016). Çankırılı Âşık Sabrî. Çankırı Belediyesi Dr. Rıfkı Kamil Urga Çankırı Araştırma Merkezi Yayınları.
• Akyol, İ. (2020a). Kültürümüzde manzum yağmur duaları. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (18), 268-284. https://doi.org/10.29000/rumelide.705614
• Akyol, İ. (2020b). Çankırılı Mecbûr Efendi Dîvânı. Kriter Yayınları.
• Alper, K. (2004). Ahmet Talât Onay’ın “Çankırı Şairlerine Ek: Çankırılı Bilinmeyen Birkaç Şair: Rüyetî, Nailî Baba, Necâti, Vehbî. Millî Folklor. 16(61), 160- 171.
• Artun, E. (1998). Günümüz Adana Âşıklık Geleneğinde Alkış Kargış (Kara Alkış), III. Uluslararası Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni, 30 Kasım-2 Aralık 1998, Adana, https://turkoloji.cu.edu.tr/CUKUROVA/sempozyum/semp_3/artun.php, E.T.: 12.03.2025
• Arvas, A. (2017). Bir Halk Kitabı Olarak Mevlidün-Nebî (İnceleme ve Metin). Sonçağ.
• Aydın, K. (2022). Çankırı Basınında (1923- 1938) Yer Alan Şiirlerden Çankırı’ya Bakış. F. Sona ve İ. Sona (Ed.), içinde Çankırı Edebiyat Araştırmaları (s. 127-157). Son Akademi.
• Başaran, U. (2011). Ahmet Şükrü Esen Defterlerinde Anonim Türk Halk Edebiyatı Ürünleri (Atasözü-Beddua- Bilmece-Deyim-Dua-Tekerleme-Fıkra) (İnceleme-Metinler) (Tez No. 285958) [Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Bayrak İşcanoğlu, İ. (2007). Eldivan ilçesi (Çankırı) ağzı (Tez No. 205596) [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Bozgedik, K. (2018). Çankırı basınında Edebî Muhteva (1921-1938) (517842) [Yüksek Lisans Tezi, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Tez Merkezi.
• Cansız, D. (2014). Halk Yolu Mecmuası (1923- 1927) 1. Cilt. Çankırı Belediyesi Yayınları.
• Çelebioğlu, A. (1987). Kültürümüzde Yatak Duaları. III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. IV. Cilt. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Çelebioğlu, A. (1998). Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Dilçin, D. (2002). Çankırı Masalları. Ali Birinci (Ed). Okuyan Adam Yayınları.
• Duymaz, A. (2000). Sihir şiirlerinin bir türü olarak alkışlar. Milli Folklor (45). 15-21.
• Elçin, Ş. (1986). Halk Edebiyatına Giriş. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Eren, A. (2019). Hânî-zâde Seyyid İbrahim Hurrem Dîvânı. Gece Akademi.
• Ersal, M., & Ersöz, S. (2013). Alevi gülbenglerinin temel yapısı üzerine bir değerlendirme. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 65, 53-80.
• Güncel Türkçe Sözlük, TDK, https://sozluk.gov.tr/?ara=dua, E.T. 11.03.2025.
• Kaderoğlu, M. (2007). Âşık Edna Murat’ın Hayatı-Edebî Şahsiyeti-Eserleri. (Tez No. 207202) [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Kâşgarlı Mahmud (2013). Divânü Lûgat-it Türk. (Çev. Besim Atalay). TDK.
• Kaya, D. (2001). Folklorumuzda Beddua Söyleme Geleneği ve Türk Halk Şiirinde Beddualar. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Keskin, A. (2018). Türk kültüründe alkışlar (Dualar/İyi dilekler) ve kargışlar (Beddualar/Kötü dilekler): Metin ve bağlam merkezli bir inceleme (Tez No. 502931). [Doktora Tezi Ege Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali. (1993). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çağrıcı, M. "Dua", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/dua#4-literatur, E.T. 11.03.2025
• Onay, A. T. (2012). Türk Halk Şiirinde Şekil ve Türler. Cemal Kurnaz (Haz.). Kurgan Edebiyat.
• Onay, A. T. (2018). Çankırı Şairleri. İbrahim Akyol (Haz.). Çankırı Belediyesi Dr. Rıfkı Kamil Urga Çankırı Araştırmaları Merkezi.
• Özdemir, H. (2004). Taş Bebek. Doğumunun 100. Yılında Zeki Ömer Defne ve Çankırılı Şairler Sempozyum Bildirileri. 19-20 Eylül 2003, Çankırı (s.136- 145). Çankırı Valiliği.
• Özder, D. (2023). Ilgazlı Nâilî’nin hayatı, edebî kişiliği ve derlediği şiir mecmuası. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11, 540-562.
• Özkan, O. (2006). Çankırı Gelenekleri ve Yâran Kültürü. Çankırı Valiliği Kültür ve Sanat Yayınları.
• Sargın, H. (2011). Çankırı Âşıklık Geleneği ve Çankırılı Âşık Durmazî (Bilal Durmaz). Çankırı Araştırmaları 6(8), 121- 156.
• Sona, F. (2022). Çerkeşşeyhizâde Muhammed Tevfîk’in Mersiye-i Hüseyin’i. F. Sona ve İ. Sona (Ed.), içinde Çankırı Edebiyat Araştırmaları (s. 51-79). Son Akademi.
• Şahiner, A. E. (2014). Gaziantep halk kültüründe dua (Alkış) ve Bedduaların (Kargış) halkbilimsel incelemesi (Tez No. 454320) [Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Tekin, C. (2023). Klasik Türk şiirinde dua (Tez No. 821598) [Doktora Tezi, Adıyaman Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Uygur, T. N. (2002). Çankırı Halk Edebiyatı. Ali Birinci (Ed.). Okuyan Adam Yayınları.
• Üçok, Hacışeyhoğlu H. (2002). Çankırı Tarih ve Halkiyatı. Ali Birinci (Ed.). Okuyan Adam Yayınları.
• Varvar, M. (2010). Çankırı’da kına, nişan ve düğün geleneği (Tez No. 286045) [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.