Aristoteles ve Heidegger’in Sanat Kuramlarında “Poiesis” ve “Phronesis”

Year 2015, , 77 - 88, 30.01.2016

Berfin Kart

https://doi.org/10.20981/kaygi.288123

Cited By: 2

Abstract

Sanatın neliği ya da neye sanat yapıtı denilebileceği tartışması Platon ve Aristoteles’ten günümüz düşünürlerine kadar uzanan bir tartışmadır. Platon sanata gerçeklikten, hakikatten uzaklaştırıcı bir işlev yüklerken; Aristoteles, iyi ya da kötü eylemlerin taklidi olan tragedya ile ilişkilendirdiği sanatı, gerçekle yüz yüze gelmenin gerçekleştiği yer olarak ifade eder. Tragedyada taklit edilen “korku” ve “acıma” eylemleri “hakikat” ile yüz yüze gelmenin aracıdır. Sanat yapıtları “katharsis”in gerçekleştiği, özünden uzaklaşmış, boyun eğmişlik süreci içerisindeki insanın, kendi kurtuluşuna, kendi doğasına geri dönüşünün birer aracı gibidir. Aristoteles gibi Heidegger’e göre de sanat, “hakikat”e ulaşma, insanın içine düştüğü “kendi-olamama” halinden kurtulmanın olanağının sunulduğu bir yerdir. Sanat, hakikatin sesinin duyulduğu, ortaya çıktığı yerdir. Ne sanat hakikatin bir taklididir ne de sanat yapıtı hakikatin bir tasarımı olarak taklittir.

Sanat yapıtında hakikatin sesini duyabilme ya da hakikat ile yüz yüze gelebilme olanağını taşıyan ise insandır. İnsanın sanat denilen etkinliği gerçekleştirebilmesi ve bu etkinliğin açımladığı dünyanın bilgisine ulaşabilmesi sahip olduğu phronesis erdemiyle olanaklıdır. Sanat yapıtını ortaya koyabilmek ya da bir sanat yapıtı üzerinde düşünebilmek ancak phronenis ile mümkündür. Aristoteles’e göre praxisle değil, poiesisle ilgili bir etkinlik olan sanat, bir “yapma (making)” süreci değil, “yaratma (creating)” sürecidir. Phronesis erdemi, bu sürecin sonunda düşünüp taşınarak ortaya konulan sanat yapıtının bilgisine ulaştıracak olandır.

Bu yazıda, Aristoteles ve Heidegger’de sanatın ve sanat yapıtının neliğini nasıl dile getirdikleri ve bunun Platon’un sanat görüşünden farkı ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bu bağlamda, sanat -techne- ve zanaat arasındaki ilişki; sanatın “poiein” fiilinden türetilen “poisesis” kavramıyla ilgisi; sanat yapıtının ortaya çıkmasında “phronesis” erdeminin rolü; “katharsis”in gerçekleştiği sanat yapıtının nasıl olup da insanın kendi doğasına geri dönüşünün bir aracı olabildiği ele alınacaktır.

Keywords

Aristoteles, Heidegger, Poiesis, Phronesis, Katharsis, Mimesis, Sanat, Sanat Yapıtı

References

• ARISTOTELES (1998) Nikomakhos’a Etik, çev. Saffet Babür, 2. Baskı, Ayraç Yayınları: Ankara.
• ARISTOTELES (1999), Poetika, çev. İsmail Tunalı, 8. Baskı, Remzi Kitabevi: İstanbul.
• DE BEISTEGUI, Miguel (2003) “Art, ‘Sister of Philosophy’?”, Thinking With Heidegger, pp.121-138, Indiana University Press: Bloomington.
• HEIDEGGER, Martin (1994) Metafizik Nedir?, çev. Yusuf Örnek, 2. Baskı, Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları: Ankara.
• HEIDEGGER, Martin (1998) Teknik ve Dönüş, çev. Necati Aça, Bilim ve Sanat Yayınları: Ankara.
• HEIDEGGER, Martin (2001) Poetry, Language, Thought, trans. Albert Hofstader, 2. Printing, Perennial Clasics: USA.
• NIETZSCHE, Friedrich (2001) Tan Kızıllığı, çev. Hüseyin Salihoğlu-Ümit Özdağ, 3. Baskı, İmge Kitabevi: Ankara.
• PLATON (1998) Şölen, çev: Azra Erhat-Sabahattin Eyüboğlu, 7. Baskı, Remzi Kitabevi: İstanbul.
• PLATON (1999) Devlet, çev. Sebahattin Eyüboğlu-M. Ali Cimcoz, 1. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
• SÜMER, Necdet (1994), “Aristoteles’te Sanatsal Etkinliğin Doğası: Mimesis”, Humana, Bozkurt Güvenç’e Armağan Kitabı içinde, Kültür Bakanlığı Yayınları: Ankara.