Şerafettin Tevfik Tertemiz ve Kendiliğinden Üreme

Year 2025, Volume: 24 Issue: 1, 418 - 456, 28.03.2025

Murat Öner , İnan Kalaycıoğulları

Abstract

Kendiliğinden üreme düşüncesinin kökleri, milattan önce 6. yüzyıla kadar gitmekle beraber bu konuda ilk ciddi açıklama Aristoteles tarafından yapılmıştır. Kendiliğinden üreme ile canlı oluşabileceğini savunan Aristoteles’in ardından farklı dönemlerde çeşitli epistemik topluluklar, bu düşünceyi kendi lehlerine kullanmaya çalışmıştır. Mikroskobun icadı sonrası hassas gözlem yapma imkanlarının doğmasına ve bununla bağlantılı yeni gelişmelerin ortaya çıkmasına rağmen bu düşünce, yakın bir döneme kadar varlığını bazı çevrelerde sürdürmüştür. Yapmış olduğu deneyler sonrasında Pasteur, bu tartışmalara son noktayı koymuştur. Her dönem farklı epistemik topluluklarda farklı amaçlar ile desteklenen bu düşünce ve yansımaları, Osmanlıların da ilgisini çekmiş, Osmanlıların son yüzyılda yetiştirdiği hekimler arasında yer alan Şerafettin Tevfik Tertemiz de hem döneminin anlayışını eleştirmesi hem de bir doktor olarak hijyene önem vermesi nedeniyle kendiliğinden üreme konusunu önce bir konferansta tartışmış, sonra tefrika olarak bir dergide yayımlamış, daha sonra da Tenâsül Bi-Nefsihi Nazariyyeleri adlı kitapta ele almıştır. Biz bu çalışmada, Şerafettin Tevfik Tertemiz’in konu hakkındaki düşüncelerini daha iyi değerlendirebilmek için önce kendiliğinden üreme düşüncesinin kısa bir tarihçesini vereceğiz, ardından hayatı ve bilimsel kimliği üzerine bazı bilgileri paylaşacağız ve son olarak da Tenâsül Bi-Nefsihi Nazariyyeleri adlı eserini çeşitli yönleriyle tartışacağız.

Keywords

Şerafettin Tevfik Tertemiz, Kendiliğinden üreme, Abiogenesis, Biogenesis, Biyoloji tarihi

Şerafettin Tevfik Tertemiz and Spontaneous Generation

Abstract

Although the roots of the idea of spontaneous generation date back to the 6th century BC, the first serious statement on this subject was made by Aristotle. Following Aristotle, who argued that life could arise through spontaneous generation, various epistemic communities tried to use this idea in their favor in different periods. Despite the invention of the microscope, the possibility of making precise observations and the emergence of new developments related to it, this idea continued to exist in some circles until recently. After his experiments, Pasteur put an end to these debates. This idea and its reflections, which were supported with different purposes in different epistemic communities in each period, also attracted the attention of the Ottomans, and Şerafettin Tevfik Tertemiz, one of the physicians trained by the Ottomans in the last century, first discussed the issue of spontaneous generation in a conference, then published it in a magazine, and then discussed it in a book titled Tenâsül Bi-Nefsihi Nazariyyeleri, both because he criticized the understanding of his time and because he attached importance to hygiene as a physician. In this study, in order to better evaluate Şerafettin Tevfik Tertemiz's thoughts on the subject, we will first give a brief history of the idea of spontaneous generation, then share some information about his life and scientific identity, and finally discuss various aspects of his work Tenâsül Bi-Nefsihi Nazariyyeleri.

Keywords

Şerafettin Tevfik Tertemiz, Spontaneous generation, Abiogenesis, Biogenesis, History of biology

References

• Agutter, P. S. & Wheatley, D. N. (2008). Thinking about Life The History and Philosophy of Biology and Other Sciences. Springer.
• Baytop, A. ve Günergün, F. (1998). Dr. Şerafettin Tertemiz (1879-1957) ve Botanikle İlgili Yayınları. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 2, 349-355.
• Baytop, T. (1957). Eczacı ve Dişçi Mektepleri Nebatat Hocası: Dr. Şerafettin Tevfik Tertemiz. Biologi (Türk Biologi Derneği’nin Yayın Organı), 7 (2), 46-48.
• Dölen, E. (1991). Genç Kimyager Dergisi Üzerine Bir İnceleme. Bilim Felsefe Tarih, 1, 9-50.
• Gardner, E. J. (1972). History of Biology. (3. Basım). Minnesota: Burgess Publishing Company.
• Krebs R. E. & Krebs, C. (2003). Groundbreaking Scientific Experiment Inventions and Discoveries of the Ancient World. Greenwoods Press.
• Kruif, P. (1965). Mikrop Avcıları. (çev. Mithat Enç). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Leduc S. (1910). Théorie physico-chimique de la vie et générations spontanées. Paris.
• Magner, N. L. (2002). A History of Life Sciences. (3. Basım). New York: Marcel Dekker Inc.
• Mason, S. F. (2001). Bilimler Tarihi. (çev. U. Daybelge). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ronan, C. A. (2003). Bilim Tarihi: Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişmesi. (çev. E. İhsanoğlu & F. Günergun). Ankara: Tübitak Yayınları.
• Singer, C. (1959). A History of Biology to About The Year 1900. London: Abelard-Schuman.
• Tertemiz, Şerafettin Tevfik. (1914). Tenâsül Bi-Nefsihi Nazariyyeleri. İstanbul: Cemʻiyyet Kütübhânesi.
• Vartanian A. (1973). Spontaneous generation. Dictionary of the History of Ideas – Cilt 4 (ed. Philip P. Wiener, ss. 307–312). New York: Charles Scnibres’s Sons.
• Von Hofsten, N. (1936). Ideas of Creation and Spontaneous Generation prior to Darwin. Isis, 25 (1) 80-94.