ŞAMANİZM VE ŞAMAN TÖRENSEL OBJELERİ

Year 2025, Issue: 66, 75 - 97, 24.06.2025

Yusuf Albayrak , Oya Çetin

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1691782

Abstract

Bir inanç sistemi olan Şamanizm, genel olarak Orta Asya’daki halkların özel olarak Türk halklarının ilk dini inançlarından biridir. Animist ve totemist Türk toplulukları, her varlığa bir ruh atfetmiştir, bu ruhlarla iletişime geçen kişiler de toplumun lideri olan Şamanlardır. Şamanizm’de Şaman, trans haline geçerek evrenler arasında seyahat etmekte, tanrılar ve ruhlarla görüşmekte ve insanlarla tanrılar arasında aracılık yapmaktadır. Şaman, trans haline geçerek tanrıları, insanların lehine hareket etmelerini sağlamak amacıyla ikna etmeye çalışmakta, böylece ruhların ve tanrıların desteğini elde etmek istemektedir. Şamanlar, tüm bunlarla ilgili ritüellerini gerçekleştirmek için çeşitli eşyalar kullanmakta, bu eşyalar Şaman’a ruhsal yolculuğunda eşlik etmektedir. Söz konusu eşyaların en önemlisi davuldur, davul, üzerindeki süslemelerden çalınmasına kadar Şaman’ın vazgeçilmez enstrümanıdır. Davulun ve gong gibi başka çalgıların ritmini kullanan Şaman, ruhsal olarak yükselmektedir. Şamanlar ayrıca erk hayvanı olarak kabul ettikleri hayvanlardan da güç almaktadır ve ruhlar alemine bu hayvanların yardımıyla geçmektedir.
Şamanlar, eski toplumlarda insanların ruhlarını ve bedenlerini sağaltan, hayatlarındaki önemli olaylarda onlara rehberlik edip toplumun benimsediği ritüelleri yönlendiren önemli kişilerdir. Bu yaklaşım, Şamanlık geleneklerini çağdaş yaşama adapte etme gayretiyle beraber ortaya çıkmıştır. “Şaman” dendiği vakit akla ilk gelen husus, çoğunlukla ruhlarla bağlantı içindeki kişilerdir. Bunun için, Şamanlar daha çok “ruh uzmanları” şeklinde kabul edilmektedir. Bu çerçevede sadece Şaman olan kişi ruhları görebilmektedir ve ruhların geçirdiği süreçleri deneyimleyebilmektedir. Şaman’ın ruhlarla ilişkisi, ruhların Şaman’ın bedenine girmesi ya da Şaman’ın ruhsal ve astral seyahatine yolculuk etmesi biçiminde gerçekleşebilir. Şaman’ın temel görevleri arasında, adak olarak sunulmuş olan hayvanların ruhlarını tanrısal varlığa sunmaktır, ölenin ruhunu öteki dünyaya taşımaktır ve defin yerini saptamaktır ve hastaları sağaltmaktır.

Keywords

Şamanizm , Şaman , Ritüel , Trans , Şaman Eşyaları

SHAMANISM AND THE CEREMONIAL OBJECTS OF SHAMANS

Abstract

Shamanism, as a belief system, is generally recognized as one of the earliest religious traditions among the peoples of Central Asia and, more specifically, among the Turkic peoples. Animistic and totemic Turkic communities attributed a soul to every entity in existence, and those who communicated with these spirits were the shamans, who also functioned as the spiritual leaders of their societies. In Shamanism, the shaman enters a trance state to travel between realms, communicate with deities and spirits, and mediate between the human and divine worlds. Through this altered state, the shaman seeks to persuade the deities to act in favor of human beings, thereby aiming to secure the support of the spirits and gods. In order to perform rituals associated with these practices, shamans utilize various objects, which accompany them on their spiritual journeys. Among these items, the most significant is the drum; from its symbolic decorations to its rhythmic performance, the drum is an indispensable instrument for the shaman. Utilizing the rhythm of the drum, as well as other instruments such as the gong, the shaman attains spiritual elevation. Shamans also derive power from animals they regard as “spirit animals” and, with their assistance, pass into the spirit realm.
Shamans were prominent figures in ancient societies, known for healing both the spirit and the body, guiding individuals through significant life events, and leading rituals that were collectively accepted within the community. This perspective has emerged alongside efforts to adapt shamanic traditions to contemporary life. When the term “shaman” is mentioned, it is most commonly associated with individuals who maintain a connection with spirits. Consequently, shamans are often regarded as "specialists of the spirit world." Within this framework, it is believed that only the shaman is capable of perceiving spirits and experiencing the processes they undergo. The shaman’s interaction with spirits may occur either through the spirits entering the shaman’s body or through the shaman undertaking spiritual and astral journeys. Among the shaman's principal responsibilities are offering the spirits of sacrificial animals to divine entities, guiding the souls of the deceased to the afterlife, identifying appropriate burial sites, and healing the ill.

Keywords

Shaman , Shamanism , Ritual , Trance , Shaman Items

References

• Alekseyev, N.A. (2013). Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi, (Çev. M. Ergun), Kömen Yayınları, Konya.
• Arıt, A. N. (2022). Şaman’ın Kozmik Dünyası İnisiyasyon Seremoni ve Ritüellerle Maya Şaman Öğretisi, Ray Yayıncılık, İstanbul.
• Ateş, M. (2001). Mitolojiler ve Semboller. Anatanrıça ve Doğurganlık Sembolleri, Aksiseda Matbaası, İstanbul.
• Aydın, E. (2019). Sibirya’da Türk İzleri: Yenisey Yazıtları, Kronik Kitap, İstanbul.
• Baldick. J. (2011). Hayvan ve Şaman Orta Asya'nın Antik Dinleri. (çev. N. Şahin), Hil Yayın, İstanbul.
• Bayat, F. (2005). Mitolojiye Giriş, Ötüken Neşriyat, Çorum.
• Bayat, F. (2010). Türk Kültüründe Kadın Şaman, Ötüken Yayınevi, İstanbul.
• Bayat, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, Ötüken Yayınevi, İstanbul.
• Buffalo, G. ve Firedancer, S. (2007). Şamanların Erk Hayvanları. (Çev. Bülent Uluçer), Okyanus Yayıncılık, İstanbul.
• Caprini, P. (2018). Moğolistan Seyahatnamesi. (Çev. Engin Ayan), Kronik Kitap, İstanbul.
• Czaplicka, M. A. (1990). Shamanism in Siberia, Lightning Source UK Limited Ltd. United Kingdom.
• Çirkin, S. (2019). Güney Sibirya Arkeolojisi ve Şamanizm, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Çoruhlu, Y. (2014). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, Kömen Yayınları, İstanbul.
• Çoruhlu, Y. (2017). Türk Mitolojisinin Ana Hatları, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul.
• Davletov, T. B. (2022). Şaman: Doğanın Şifası Uyanınca, Asi Kitap, İstanbul.
• Demir A. ve Akgün Çomak, N. (2015). Şaman ve Türk Dünyası, Bağlam Yayıncılık, İstanbul.
• Dioszegi. V. (1998) Samanizmus, Terebess Kiado, Budapest.
• Drury, N. (1996). Şamanizm. (Çev. E. Şimşek), Okyanus Yayıncılık, İstanbul.
• Eliade, M. (1964). Shamanism: Archaic techniques of ecstasy (W. R. Trask, Trans.), Princeton University Press.
• Eliade, M. (2018). Şamanizm. (Çev. İ. Birkan), İmge Kitabevi, Ankara.
• Erman, A. (2016). Tanrı Dini Şamanizm, Gece Kitaplığı Yayınları, Ankara.
• Esin, E. (1979). Türk Kozmolojisi, İlk Devir Üzerine Araştırmalar, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
• Gömeç, S. (2011). Şamanizm ve Eski Türk Dini, Berikan Yayınevi, Ankara.
• Güngör K. (2017). Türk Halk İnanışları Üzerine, Kimlik Yayınları, Kayseri.
• Gürcan, K. (2018). Kutsal Şaman Elbiseleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Gürcan Yardımcı, K. (2017). “Türk Töresinin Hazineleri Kutsal Şaman Elbiseleri İkonografisi”, International Journal of Cultural and Social Studies, 3: 461-475.
• Harner, M. (1999). Şamanın Yolu. (Çev. A. Atalay), Dharma Yayınları, İstanbul.
• Harva, U. (2014). Altay Panteonu: mitler, ritüeller, inançlar ve tanrılar, (Çev. Ö. Suveren), Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul.
• Hoppál, M. (2007). Şamanlar: Ruhlarla konuşanlar (Çev. Bahadır Sina Şener). Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Hoppál, M. (1993). “Studies on Eurasian Shamanism”, Shamans and Cultures, Ed. Mihaly Hoppál - Keith D. Howard, Budapest: Akademiai Kiado, Los Angeles: International Society for Trans-Oceanic Research. 258 - 288.
• Hoppál, M. (2012). Avrasya'da Şamanlar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Hoppál, M. (2015). Shamanism: An introduction (2nd ed.), Budapest: International Society for Shamanistic Research.
• Hultkrantz, Å. (1973). Religion of the North: Religion of the North American Indians and Eskimos, Leiden: E. J. Brill.
• Hultkrantz, Å. (1978). Cosmology, myth, and ideology among North American Indians, In T. A. Sebeok (Ed.), Native languages and cultures of Western North America (pp. 63–81), Indiana University Press.
• İnan, A.(1995). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• İnan, A. (1998). Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları, Makaleler ve İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Basımevi I, Ankara.
• İnan, A. (2003). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Altınordu Yayınları, Ankara.
• İnan, A. (2006). Eski Türk Dini Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• İnan, A. (2017). Eski Türk Dini Tarihi, Altınordu Yayınları, Ankara.
• Jordan. B. B. ve Jordan-Bychkov. T. G. (2001). Siberian village: Land and life in the Sakha Republic, University of Minnesota Press, London.
• Kalafat, Y. (2004). Altaylardan Anadolu’ya Kamizm Şamanizm, Yeditepe Yayınları, İstanbul.
• Kenin-Lopsan, M. (1998). “Tuvaların eski gelenekleri”. (çev. E. Arıkoğlu). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 5: 62- 68.
• Khomushku, O. M. (2009). “Shamanism as a worldview basis of ethnocultural traditions of the peoples of the Sayan-Altai in present-day society”. Journal of Siberian Federal University. Humanities & Social Sciences. 3, 1: 94-100.
• Lvova, E. L - Oktyabrskaya, İ. V. - Sagalayev, A. M. - Usmanova, M. S (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri 1. (Çev. Metin Ergun), Kömen Yayınları, Konya.
• Örnek, S. (1995). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, Gerçek Yayınları, İstanbul.
• Popov, A. A. (1934). Materialy po shamanstvu u yakutov [Materials on shamanism among the Yakuts], Leningrad, Nauka.
• Popov, A. A. (1978). Etnograficheskie ocherki narodov Sibiri [Ethnographic essays on the peoples of Siberia], Moskva, Nauka
• Prokofyeva, Y. Dmitriyevna (2014). Şamanskiye Kostümı Narodov Sibiri, (Çev. Atilla Bağcı), TKAE Yayınları, Ankara.
• Rothenberg, J. (1968). Technicians of the sacred: A range of poetries from Africa, America, Asia, Europe and Oceania, Doubleday, University of California Press.
• Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, (Çev. Aykut Kazancıgil), Dergah Yayınları, İstanbul.
• Shirokogoroff, S. (1935). Psychomental Complex of the Tungus, kegan Paul, London.
• Sieroszewski, W. (1986). Yakutlarda on iki yıl, (Çev. M. Togar). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Stutley, M. (2023). Ruhlar Dünyasıyla Bağlantı Kurmak: Şamanizm Değişen Bilinç Hallerinde İçinde, (çev. Sinan Köseoğlu), Say Yayınları, İstanbul.
• Tekçe, E.F. (1993). Pazırık, Altaylardan Bir Halının Öyküsü, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Topuz, H. (1992), Kara Afrika Sanatı, Anadolu Matbaası, İstanbul.
• Turan, Ş. (2017). Türk Kültür Tarihi, Bilgi Yayınları, Ankara.
• Villoldo, A. (2022). Şaman, Şifacı, Bilge. (Çev. Nur Yener), Omega Yayınları, İstanbul.
• Vitebsky, P. (1992). The shaman: Voyages of the soul from the Arctic to the Amazon, Macmillan, London.
• Vitebsky, P. (2001). The shaman: Voyages of the soul. Duncan Baird Publishers.
• Winkelman, M. (2013). Shamanism: A biopsychosocial paradigm of consciousness and healing, Praeger, California, Colorado, Oxford.
• Yılmaz, Ş. (2024). Pinterest, https://tr.pinterest.com/pin/9429480456286241.
• Yörükan, Y. Z. (2009). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Yörükan, Y. Z. (2016). Türklerin Müslüman Olmadan Evvel Benimsediği Dinler ve Şamanizmin Bu Dinsel Üzerinde Görülen Tesirleri, (Çev. T. Yörükan), Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Yuguşeva. N. (2001). Altaylarda Türkler ve İnançları. (çev. S. Tural). Türk Dünyası Araştırmaları 11: 139-151.
• Zümbül, T. ve Geyik Değerli, N. (2022). “Şaman giysileri üzerindeki desenler ve semboller”, International Socıal Mentalıty And Researcher Thınkers. 8, 65: 2004-2017.