İLKÖĞRETİM OKULU ÖĞRETMENLERİNİN MESLEKİ TÜKENMİŞLİK DÜZEYLERİ İLE ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ

Year 2012, Volume: 13 Issue: 3, 103 - 127, 01.08.2012

Ferudun Sezgin Ali Çağatay Kılınç

Abstract

Bu çalışmanın amacı, ilköğretim okulu öğretmenlerinin tükenmişlik düzeyleri ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişkileri incelemektir. Araştırmaya Kocaeli ili merkezinde yer alan 14 ilköğretim okulunda görevli 269 öğretmen katılmıştır. Öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin belirlenmesi için “Maslach Tükenmişlik Envanteri” ve örgütsel vatandaşlık düzeylerinin belirlenmesi için “Örgütsel Vatandaşlık Ölçeği” kullanılmıştır. Verilerin analizinde Pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı, çoklu doğrusal regresyon analizi, t-testi ve ANOVA uygulanmıştır. Araştırma sonucunda, öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin örgütsel vatandaşlık ile ilişkili olduğu ortaya konmuştur. Regresyon analizi sonuçları, yardımseverliğin duygusal tükenmeyi negatif yönde yordadığını göstermiştir. Kişisel başarı değişkeni ise, yardımseverlik ve sportmenlik değişkenleri tarafından anlamlı düzeyde ve pozitif yönde yordanmıştır. Bununla birlikte, öğretmenlerin tükenmişliğe ilişkin algıları cinsiyet ve medeni durum değişkenlerine göre anlamlı farklılıklar gösterirken, yaş, kıdem ve branş değişkenlerine göre anlamlı farklılıklar göstermediği sonucuna varılmıştır.

Keywords

İlköğretim okulu, öğretmen, mesleki tükenmişlik, örgütsel vatandaşlık

The Relationship between Primary School Teachers’ Professional Burnout and Organizational Citizenship Behaviors

Abstract

The purpose of this research was to examine the relationships between the burnout and organizational citizenship level of primary school teachers. A total of 269 teachers employed in 14 primary schools in the city centre of Kocaeli participated in the study. The Maslach Burnout Inventory was used to measure the burnout level of teachers and the Organizational Citizenship Scale was applied to determine the level of organizational citizenship behaviors. In order to analyze data, Pearson product-moment correlation coefficients, standard multiple regression analysis, t-test, and ANOVA were used. At the end of the research, it was put forward that burnout level of teachers is related to the level of organizational citizenship. Results of regression analysis showed that altruism was the only significant predictor of teacher emotional exhaustion. Personal accomplishment was positively predicted by altruism and sportsmanship. Moreover, it was understood that teachers’ perceptions about professional burnout reported significant differences according to gender and marital status variables, but it didn’t show significant difference according to age, seniority, and branch variables

Keywords

Primary school, teacher, professional burnout, organizational citizenship

References

• Ahmadi, F. (2010). Survey relationship between OCB and internal & external factors impact on OCB. European Journal of Social Sciences, 16(3), 469-486.
• Akten, S. (2007). Rehber öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Arabacı, İ. B. ve Akar, H. (2010). Eğitim müfettişlerinin bazı sosyal, demografik ve mesleki özelliklerine göre mesleki tükenmişlik düzeylerinin belirlenmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 78-91.
• Atalay, İ. (2005). Örgütsel vatandaşlık ve örgütsel adalet (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon.
• Betoret, F. D. (2006). Stressors, self-efficacy, coping resources, and burnout among secondary school teachers in Spain. Educational Psychology, 26(4), 519-539.
• Betoret, F. D. (2009). Self-efficacy, school resources, job stressors and burnout among Spanish primary and secondary school teachers: A structural equation approach. Educational Psychology, 29(1), 45-68.
• Bolat, İ. Y., Bolat, T. ve Seymen, O. A. (2009). Güçlendirici lider davranışları ve örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişkinin sosyal mübadele kuramından hareketle incelenmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(21), 215-239
• Brewer, E. W., & Shapard, L. (2004). Employee burnout: A meta-analysis of the relationship between age or years of experience. Human Resource Development Review, 3(2), 102-123.
• Brown, L. A. (2007). Extra role time organizational citizenship behavior, expectations for reciprocity, and burnout: Potential organizational ınfluence via organizational support and psychological contract fulfillment (Doctoral dissertation). Retrieved from ProQuest Dissertations and Thesis database. (UMI: 3259036).
• Budak, G. ve Sürgevil, O. (2005). Tükenmişlik ve tükenmişliği etkileyen örgütsel faktörlerin analizine ilişkin akademik personel üzerinde bir uygulama. D.E.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi 20(2), 95-108.
• Cemaloğlu, N. (2007). Okul yöneticilerinin liderlik stilleri ile yıldırma arasındaki ilişki. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33, 77-87.
• Cemaloğlu, N. ve Şahin, D. E. (2007). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin farklı değişkenlere göre incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(2), 465-484.
• Chiu, S. F., & Tsai, M. C. (2006). Relationships among burnout, job involvement, and organizational citizenship behavior. The Journal of Psychology,140(6), 517-530.
• Cordes, C. L., & Dougherty, T. W. (1993). A review and an integration of research on job burnout. Academy of Management Review, 18(4), 621-656.
• Deluga, R. J. (1994). Supervisor trust building, leader-member exchange and organizational citizenship behaviour. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 67, 315-326.
• Eker, M., Anbar, A. ve Karabıyık, L. (2007). The relationship between demographic characteristics and burnout among academicians in Turkey. Akademik Araştırmalar Dergisi, 34, 14-35.
• Emmerik, H. V., Jawahar, I. M., & Stone, T. H. (2005). Associations among altruism, burnout dimensions, and organizational citizenship behaviour. Work & Stress, 19(1), 93-100.
• Ekinci, A. (2010). Aday öğretmenlerin iş başında yetiştirilmesinde okul müdürlerinin rolü. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 63-77.
• Ergin, C. (1992). Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve Maslach tükenmişlik envanterinin uygulanması. 7.Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları El Kitabı, (143-154). Ankara: Psikologlar Derneği Yayınları.
• Feather, N. T., & Rauter, K. A. (2004). Organizational citizenship behaviours in relation to job status, job insecurity, organizational commitment and identification, job satisfaction and work values. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 77, 81-94.
• Freudenberger, N. D. (1974). Staff burnout. Journal of Social Issues, 30, 159-165.
• Girgin, G. (1995). İlkokul öğretmenlerinde meslekten tükenmişliğin gelişimini etkileyen değişkenlerin analizi ve bir model önerisi (Yayınlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Girgin, G. (2010). Öğretmenlerde tükenmişliğe etki eden faktörlerin araştırılması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 9(32), 32-48.
• Izgar, H. (2003). Okul yöneticilerinde tükenmişlik. Ankara: Nobel.
• İşbaşı, J. Ö. (2000). Çalışanların yöneticilerine duydukları güvenin ve örgütsel adalete ilişkin algılamalarının örgütsel vatandaşlık davranışının oluşumundaki rolü: Bir turizm örgütünde uygulama (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Jimmieson, N. L., Hannam, R. L., & Yeo, G. B. (2010). Teacher organizational citizenship behaviours and job efficacy: Implications for student quality of school life. British journal of Psychology, 101, 453-479.
• Judkins, S., & Furlow, L. (2003). Creating a hardy work environment: Can organizational policies help? Texas Journal of Rural Health, 21(4), 11-17.
• Kayabaşı, Y. (2008). Bazı değişkenler açısından öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri. Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 191-212.
• Klag, S., & Bradley, G. (2004). The role of hardiness in stres and illness: An exploration of the effect of negative affectivity and gender. British Journal of Health Psychology, 9, 137-161.
• Koçak, R. (2009). Okul yöneticilerinin mesleki tükenmişlik düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 65-83.
• Kokkinos, C. M. (2007). Job stressors, personality and burnout in primary school teachers. British Journal of Educational Psychology, 77, 229-243.
• Koustelios, A., & Tsigilis, N. (2005). The relationship between burnout and job satisfaction among physical education teachers: a multivariate approach. European Physical Education Review, 11(2), 189-203.
• Köse, S., Kartal, B. ve Kayalı, N. (2003). Örgütsel vatandaşlık davranışı ve tutuma ilişkin faktörlerle ilişkisi üzerine bir araştırma. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20, 1-19.
• Lambert, C. E., & Lambert, V. A. (1999). Psychological hardiness: State of the science. Holistic Nursing Practice, 13(3), 11-19.
• Leung, D. Y. P., & Lee, W. W. S. (2006). Predicting intention to quit among Chinese teachers: Differential predictability of the components of burnout. Anxiety, Stress, and Coping, 19(2), 129-141.
• Lopez, J. M. O., Santiago, M. J., Godas, A., Castro, C., Villardefrancos, E., & Ponte, D. (2008). An integrative approach to burnout in secondary school teachers: Examining the role of student disruptive behaviour and disciplinary issues. International Journal of Psychology and Psychological Therapy, 8(2), 259-270.
• Maraşlı, M. (2005). Bazı özelliklerine ve öğrenilmiş güçlülük düzeylerine göre lise öğretmenlerinin tükenmişlik düzeyleri. Türk Tabipler Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Temmuz-Ağustos-Eylül, 27-33.
• McKenzie, K. E. (2009). Teacher burnout: A laughing matter (Doctoral dissertation). Retrieved from ProQuest Dissertations and Thesis database. (UMI: 3379726).
• Maslach, C. (2003). Job burnout: New directions in research and intervention. Current Directions in Psychological Science, 12(5), 189-192.
• Maslach, C., & Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behavior, 2, 99-113.
• Maslach, C., & Jackson, S. E. (1986) Maslach burnout inventory (2nd ed.). Palo Alto, CA: Consulting Psychologists.
• Maslach, C., Schaufeli, W. B., & Leiter, M. (2001). Job burnout. Annual Review of Psychology, 52, 397-422.
• Moon, H., Van Dyne, L., & Wrobel, K. (2005). The circumplex model and the future of organisational citizenship behaviour research. In D. L, Turnipseed (Ed.), Handbook of organisational citizenship behaviour: A review of 'good soldier' activity in organisations (pp, 1-22). New York: Nova Science.
• Nguni, S., Sleegers, P., & Denessen, E. (2006) Transformational and transactional leadership effects on teachers' job satisfaction, organizational commitment, and organizational citizenship behavior in primary schools: The Tanzanian case. School Effectiveness and School Improvement, 17(2), 145-177.
• Organ, D. W. (1997). Organizational citizenship behavior: It’s construct clean-up time. Human Performance, 10(2), 85-97.
• Oplatka, I. (2006). Going beyond role expectations: Toward An understanding of the determinants and components of teacher organizational citizenship behavior. Educational Administration Quarterly, 42(3), 385-423.
• Ölçüm-Çetin, M. (2004). Örgütsel vatandaşlık davranışı. Ankara: Nobel.
• Örmen, U. (1993). Tükenmişlik duygusu ve yöneticiler üzerinde bir uygulama (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Özdemir, S. (2006). Burnout levels of teachers of students with Ad/hd in Turkey: Comparison with teachers of non-ad/hd shidents. Education and Treatment of Children, 29(4), 693-709.
• Özdemir, A. K., Özdemir, H. D., Coşkun, A. ve Çınar, Z. (1999). Dişhekimliği fakültesi öğretim elemanlarında mesleki tükenmişlik ölçeğinin değerlendirilmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi, 2(2), 98-104.
• Özonay, İ. Z. (2004). Öğretmenlerin adaylık eğitimi programının değerlendirmesi. İçinde, XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı. 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya.
• Platsidou, M. (2010). Trait emotional intelligence of Greek special education teachers in relation to burnout and job satisfaction. School Psychology International, 31(1), 60-76.
• Platsidou, M, & Agaliotis, I. (2008). Burnout, job satisfaction and instructional assignment-related sources ofstress in Greek special education teachers. International Journal of Disability, Development and Education, 55(1), 61-76.
• Podsakoff, P. M., & Mackenzie, S. B. (1997). Impact of organizational citizenship behavior on organizational performance: A review and suggestions for the future research. Human Performance, 10(2), 133-151.
• Podsakoff, P. M., MacKenzie, S. B., Paine, J. B., & Bachrach, D. G. (2000). Organizational citizenship behaviors: A critical review of the theoretical and empirical literature and suggestions for future research. Journal of Management, 26(3), 513-563.
• Podsakoff, N. P., Whiting, S. W., Podsakoff, P. M., & Blume, B. D. (2009). Individual-and organizational-level consequences of organizational citizenship behaviors: A meta-analysis. Journal of Applied Psychology, 94, 122-141.
• Sari, H. (2004). An analysis of burnout and job satisfaction among Turkish special school headteachers and teachers, and the factors effecting their burnout and job satisfaction. Educational Studies, 30(3), 291-306.
• Schnake, M. E., & Dumler, M. P. (2003). Levels of measurement and analysis issues in organizational citizenship behaviour research. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 76, 283-301.
• Seferoğlu, S. S. (2003). Öğretmenlerin hizmetiçi eğitiminde yeni yaklaşımlar. İçinde, Eğitimde Yansımalar: VII. Çağdaş Eğitim Sistemlerinde Öğretmen Yetiştirme Ulusal Sempozyumu. Cumhuriyet Üniversitesi Kültür Merkezi, Sivas.
• Sezgin, F. (2005). Örgütsel vatandaşlık davranışları: Kavramsal bir çözümleme ve okul açısından bazı çıkarımlar. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 317- 339.
• Titrek, O., Bayrakçı, M. ve Zafer, D. (2009). Öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışlarına ilişkin görüşleri. Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 17, 1-28.
• Toker, B. (2011). Burnout among university academicians: An empirical study on the universities of Turkey. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 12(1), 114-127.
• Turnipseed, D., & Murkison, G. (2000). Good soldiers and their syndrome: Organizational citizenship behavior and the work environment. North American Journal of Psychology, 2(2), 281-302.
• Tümkaya, S. (1996). Öğretmenlerdeki tükenmişlik görülen psikolojik belirtiler ve başa çıkma davranışları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Von Tonder, C. L., & Williams, C. (2009). Exploring the origins of burnout among secondary educators. SA Journal of Industrial Psychology/SA Tydskrif vir Bedryfsielkunde, 35(1), 1-15.
• Yücel, G. F. (2006). Öğretmenlerde mesleki tükenmişlik ve örgütsel vatandaşlık davranışı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon.
• Yücel, C. ve Samancı, G. (2009). Örgütsel güven ve örgütsel vatandaşlık davranışı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1), 113-132.