Tanım, Eğitim Kapsamı ve Tanılama Bağlamında Özel Yeteneklilerin Eğitimi

Year 2025, Volume: 26 Issue: 3, 718 - 744, 30.09.2025

Süreyya Yörük

https://doi.org/10.29299/kefad.1540226

Abstract

Paydaş görüşleri ve bilim ve sanat merkezleri (BİLSEM) için tanı alan öğrenci sayısındaki azlık, özel yeteneklilerin eğitiminde bazı sınırlılıkların olduğunu işaret etmektedir. Bu makalede, nitel desenlerden durum çalışması kullanılarak özel yetenek tanımı, sunulan eğitimlerin kapsamı ve tanılama bağlamında özel yetenekli öğrencilere BİLSEM’lerde sunulan eğitim incelenmiştir. Veriler, doküman analiziyle toplanmış ve tematik analiz ile analiz edilmiştir. Güncel resmi belgelerdeki içerik ve yapılan uygulamalar doğrultusunda mevcut durum kritik edilmiştir. Ardından var olan doğru uygulamalara, revize edilmesi gereken alanlara ve iyileştirme önerilerine odaklanılmıştır. Mevcut sistemin olumlu yanları arasında çoklu yetenek yaklaşımını yansıtan özel yetenek tanımının olması, BİLSEM’de 40'tan fazla eğitimin sunulması ve tanılamada çok aşamalı bir sürecin yürütülmesi bulunmaktadır. Sınırlılıklar arasında özel yetenekli öğrenci tanımının tüm yetenek alanlarını kapsamaması, eğitim alanlarının kapsamı ile tanılamanın uyumsuzluğu, tanılama yapılan alan sayısının sınırlılığı, üçüncü sınıftan sonra tanılama yapılmaması, alternatif aday gösterme ve tarama seçeneklerinin olmaması ve sınırlı sayıda ölçüm aracı kullanılması bulunmaktadır. Şu öneriler ön plana çıkmıştır: Özel yetenekli öğrenci tanımı, tüm yetenek alanlarını vurgulamalı ve net bir kriter içermelidir. BİLSEM’lerde sunulan eğitimler, birden fazla yetenek alanını kapsayacak şekilde düzenlenmelidir. Ayrıca tanılama tüm yetenek alanlarına yönelik olmalı, tanılamadaki yaş kısıtlaması kaldırılmalı, tanılama süreçlerine alternatif seçenekler dâhil edilmeli, ölçüm araçları ve tekniği sayısı artırılmalı ve ortalama ilkesine dayanan çok kriterli bir tanılama süreci uygulanmalıdır.

Keywords

Bilim ve sanat merkezi , BİLSEM , Özel yeteneklilerin eğitimi , Özel yeteneklilerin tanılanması

Gifted Education in the Context of Definition, Scope, and Identification

Abstract

In addition to stakeholders’ views, the low number of students identified for science and art centers denotes certain issues in gifted education. This article examines the education of gifted students for science and art centers using a case study design. The data were collected using the document analysis and analyzed using thematic analysis. The current situation was evaluated based on legal documents and practices. Subsequently, the focus was on correct practices, areas requiring revision, and suggestions for improvement. Positive aspects of the current system include a definition that reflects a multiple-ability approach, the provision of over 40 education programs, and a multi-stage identification process. However, limitations include the definition of giftedness not covering all areas, inconsistencies between the scope of education and identification, limited number of identification areas, lack of identification after third grade, absence of alternative nomination and assessment options, and the use of a limited number of scales. The following recommendations emerged: The definition should emphasize all areas of giftedness and include a clear criterion. Education programs should be organized to cover multiple areas of giftedness. Additionally, identification should address all areas, the age restriction should be removed, alternative identification options should be included, and a multi-criteria identification process should be implemented.

Keywords

Science and art centers , BILSEM , Education of the gifted , Identificaiton of the gifted

References

• Alloway, T. P., & Alloway, R. G. (2010). Investigating the predictive roles of working memory and IQ in academic attainment. Journal of Experimental Child Psychology, 106(1), 20-29. https://doi.org/10.1016/j.jecp.2009.11.003
• Anbarlı Bozatay, Ş., & Turan, Ş. (2023). Cumhuriyetin altın çocukları özel yetenekli bireylere yönelik hukuki zemin ve politika belgelerinin değerlendirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26(49-1), 371-392. https://doi.org/10.31795/baunsobed.1353310
• American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and statistical manual of mental disorders, text revision (5th ed.). American Psychiatric Association Publishing. https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425787
• Atlı, H., ve Balay, R. (2016). Bilim ve sanat merkezindeki üstün yetenekliler eğitiminin sürdürülebilirliğine ilişkin öğrenci düşünceleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(2), Sayfa 191-205.
• Ayaydın, Y., ve Ün, D. (2018). Bilim ve sanat merkezi öğretmenlerinin bilsem ve üstün yetenekli öğrencilerin eğitimine yönelik görüşleri. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(1), 121-155.
• Biber, M., Biber, S. K., Ozyaprak, M., Kartal, E., Can, T., ve Simsek, I. (2021). Teacher nomination in identifying gifted and talented students: Evidence from Turkey. Thinking Skills and Creativity, 39, 100751. https://doi.org/10.1016/j.tsc.2020.100751
• Binet, A., & Simon, T. (1911). A method of measuring the development of the intelligence of young children. Courier.
• Birch, J. W. (1984). Is any identification procedure necessary? Gifted Child Quarterly, 28(4), 157-161. https://doi.org/10.1177/001698628402800404
• Birney, D. P., & Sternberg, R. J. (2011). The development of cognitive abilities. M. H. Bornstein, & M.E. Lamb (Ed.), Cognitive development (s. 369-404) içinde. Psychology Press.
• Bulut, T. K. (2016). Bilim ve sanat merkezleri’nin etkililiği ve işlevselliğine ilişkin öğretmen, öğrenci, yönetici ve uzman psikolojik danışmanların görüşleri (Tez No. 429937) [Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi-Elazığ]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Burger, K. (2010). How does early childhood care and education affect cognitive development? An international review of the effects of early interventions for children from different social backgrounds. Early Childhood Research Quarterly, 25(2), 140-165. https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2009.11.001
• Büyüktokatlı, N., ve Kurnaz, A. (2020). Bilim ve Sanat Merkezlerinde Verilen Eğitimin Aile Görüşlerine Göre Boylamsal Olarak Değerlendirilmesi. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 3(10), 757-774. https://sobibder.org/index.php/sobibder/article/view/120
• Callahan, C. M., Renzulli, J. S., Delcourt, M. A., & Hertberg-Davis, H. L. (2017). Considerations for the identification of gifted and talented students. C. M. Callahan, & H. L. Hertberg-Davis (Ed.), Fundamentals of gifted education: Considering multiple perspectives (s. 83-91) içinde. Routledge.
• Gallagher, J. J. (2015). Political issues in gifted education. Journal for the Education of the Gifted, 38(1), 77-89. https://doi.org/10.1177/0162353214565546
• Chmiliar, I. (2010). Multiple-case designs. A. J. Mills, G. Eurepas, & E. Wiebe (Ed.), Encyclopedia of case study research (s. 582-583) içinde. Sage.
• Clarke, V., & Braun, V. (2017). Thematic analysis. The Journal of Positive Psychology, 12(3), 297-298. http://dx.doi.org/10.1080/17439760.2016.1262613
• Colman, A. M. (2021). Aspects of intelligence. I. Roth (Ed.), Introduction to psychology (s. 322-372) içinde. Psychology Press.
• Corbin, J., & Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory (3rd ed.). Sage Publications. https://doi.org/10.4135/9781452230153
• Cowan, N., & Alloway, T. (2008). Development of working memory in childhood. M. Courage, & N. Cowan (Ed.), The development of memory in infancy and childhood (s. 303-342) içinde. Psychology Press.
• Creswell, J. W. (2007). Qualitative inquiry & research design: Choosing among five approaches (2. Baskı). Sage.
• Çelik-Şahin, Ç. (2014). Bilim ve Sanat Merkezi öğrencilerinin bu kurumlara ilişkin görüşlerinin incelenmesi. HAYEF Journal of Education, 11(1), 101-117.
• Çelik-Şahin, Ç. (2021). Türkiye’de özel yetenekliler eğitiminde eğitim yönetimi ve denetimi: Bir ihtiyaç ve gzft analizi. Scientific Educational Studies, 5(2), 233-258. https://doi.org/10.31798/ses.1031611
• Çetin, M., Demir, C. G., ve İlhan, L. (2020). Bilim ve sanat merkezi eğitim programına beden eğitimi ve spor etkinliklerinin dâhil edilmesine yönelik ebeveyn görüşleri. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 25(4), 365-386.
• Dumontheil, I. (2014). Development of abstract thinking during childhood and adolescence: The role of rostrolateral prefrontal cortex. Developmental Cognitive Neuroscience, 10, 57-76. https://doi.org/10.1016/j.dcn.2014.07.009
• Field, A. (2024). Discovering statistics using IBM SPSS statistics (6. baskı). Sage.
• Feldhusen, J. F., Asher, J. W., & Hoover, S. M. (1984). Problems in the identification of tiftedness, talent, or ability. Gifted Child Quarterly, 28(4), 149-151. https://doi.org/10.1177/001698628402800402
• Fletcher, J. M., Lyon, G. R., Fuchs, L. S., & Barnes, M. A. (2019). Learning disabilities: From identification to intervention (2nd ed.). Guilford Publications.
• Fogarty, G. J. (2008). Intelligence: Theories and issues. J. A. Athanasou (Ed.), Adult educational psychology (s. 181-208) içinde. Sense Publishers.
• Frantz, R. S., & McClarty, K. L. (2016). Gifted education’s reflection of country-specific cultural, political, and economic features. Gifted and Talented International, 31(1), 46–58. https://doi.org/10.1080/15332276.2016.1220794
• Gagné, F. (1995). From giftedness to talent: A developmental model and its impact on the language of the field. Roeper Review, 18(2), 103-111. https://doi.org/10.1080/02783199509553709
• Gagné, F. (1999). My convictions about the nature of abilities, gifts, and talents. Journal for the Education of the Gifted, 22(2), 109-136. https://doi.org/10.1177/0162353299022002
• Gagné, F. (2005). From gifts to talents: The DMGT as a developmental model. R. J. Sternberg, & J. E. Davidson (Ed.), Conceptions of giftedness (s. 98-119) içinde. Cambridge University Press.
• Gagné, F. (2020). Differentiating giftedness from talent: The DMGT perspective on talent development. Routledge.
• Gardner, H. E. (2011). Frames of mind: The theory of multiple intelligences. Basic Books.
• Heller, K. A., & Hany, E. (2004). Identification of gifted and talented students. Psychology Science, 46(3), 302-323.
• Hunsaker, S. L., Odoardi, R. H., & Smith, E. V. (2012). Stages of gifted identification. S. L. Hunsaker (Ed.), Identification: The theory and practice of identifying students for gifted and talented education services (s. 197-218) içinde. Creative Learning Press.
• Hunsaker, S. L., & Shepherd, P. (2012). Policy perspectives of gifted education. S. L. Hunsaker (Ed.), Identification: The theory and practice of identifying students for gifted and talented education services (s. 121-142) içinde. Creative Learning Press.
• Johnsen, S. K. (Ed.). (2021). Identifying gifted students: A practical guide. Routledge.
• Kaya, F. (2013). The role of peer nomination forms in the identification of lower elementary gifted and talented students. Educational Research and Reviews, 8, 2260. https://doi.org/10.5897/ERR2013.1674
• Kayışdağ, E., ve Melekoğlu, M. A. (2019). Bilim ve sanat merkezlerinin eğitim programlarının öğrenci görüşlerine dayalı olarak değerlendirilmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 175-202. https://doi.org/10.17494/ogusbd.548321
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Kurtdaş, Ç. (2012). Üstün yetenekliler ve üstün yeteneklilerin eğitiminde bilim ve sanat merkezleri (Malatya bilim ve sanat merkezi örneği). Hikmet Yurdu, 5(10), 151-181. https://doi.org/10.17540/hy.v5i10.184
• Lakin, J. M. (2018). Making the cut in gifted selection: Score combination rules and their impact on program diversity. Gifted Child Quarterly, 62(2), 210-219. https://doi.org/10.1177/0016986217752099
• Legg, S., & Hutter, M. (2007). A collection of definitions of intelligence. B. Goertzel, & P. Wang (Ed.), Advances in artificial general intelligence: Concepts, architectures and alghoritms (s. 17-24) içinde. IOS Press.
• Lohman, D. F. (2012). Decision strategies. S. L. Hunsaker (Ed.), Identification: The theory and practice of identifying students for gifted and talented education services (s. 219-250) içinde. Creative Learning Press.
• Marland, S. P., Jr. (1972). Education of the gifted and talented: Report to the congress of the United States by the U.S. commissioner of education and background papers submitted to the U.S. office of education, 2 vols. Government Printing Office.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2018). Özel eğitim hizmetleri yönetmeliği. Resmi Gazete, 30471, 22-77 https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180707-8.htm
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2019). Bilim ve sanat merkezleri öğrenci tanılama ve yerleştirme kılavuzu. https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_11/15173608_TanYlama_KYlavuzu__YeYitek_Ekli_2.pdf
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2023b). Mi̇llî Eği̇ti̇m Bakanlığı ölçme ve değerlendi̇rme yönetmeli̇ği̇. Resmi Gazete, 32304, 3-11. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/09/20230909-2.htm
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2024a). Bilim ve sanat merkezleri yönergesi. Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, 2794, 3-31. https://dhgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2024_01/10220042_2794ocak2024.pdf
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2024b). Bilim ve sanat merkezleri öğrenci tanılama ve yerleştirme süreci ön değerlendirme uygulama sonuçları (2024). https://www.meb.gov.tr/sinavlar/sorgu/diger/ss/2024/bilsem_18042024_tvhd7slm/Ss.asp
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2024c). 2024-2025 eğitim öğretim yılında bilim ve sanat merkezlerinde eğitim alacak öğrencilerin bireysel değerlendirme sonuçları. https://www.meb.gov.tr/2024-2025-egitim-ogretim-yilinda-bilim-ve-sanat-merkezlerinde-egitim-alacak-ogrencilerin-bireysel-degerlendirme-sonuclari/duyuru/34455
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2024d). Milli eğitim istatistikleri: Örgün eğitim. Resmi İstatistik Programı Yayını. https://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2024_10/11230736_meb_istatistikleri_orgun_egitim_2023_2024.pdf
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2024e). Bilim ve sanat merkezleri öğrenci tanılama ve yerleştirme kılavuzu. https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2024_10/25215053_20242025bilimvesanatmerkezleriogrencitanilamaveyerlestirmekilavuzu.pdf
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2024f). Bilim ve sanat merkezleri öğrenci tanılama ve yerleştirme sürecine ilişkin bilgilendirme videoları. https://orgm.meb.gov.tr/www/bilim-ve-sanat-merkezleri-ogrenci-tanilama-ve-yerlestirme-surecine-iliskin-bilgilendirme-videolari-yayimlandi/icerik/2970
• McBee, M. T., Peters, S. J., & Waterman, C. (2014). Combining scores in multiple-criteria assessment systems: The impact of combination rule. Gifted Child Quarterly, 58, 69-89. https://doi.org/10.1177/0016986213513794
• Moon, T. R. (2012). Performance assessments: The role in the identification of gifted students. S. L. Hunsaker (Ed.), Identification: The theory and practice of identifying students for gifted and talented education services (s. 381-398) içinde. Creative Learning Press.
• Mun, R. U., Ezzani, M. D., & Yeung, G. (2021). Parent engagement in identifying and serving diverse gifted students: What is the role of leadership? Journal of Advanced Academics, 32(4), 533-566. https://doi.org/10.1177/1932202X211021836
• Nacaroğlu, O., ve Arslan, M. (2019). Bilim ve sanat merkezlerinde yürütülen proje çalışmalarına ilişkin öğrenci görüşlerinin değerlendirilmesi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 15(3), 220-236. https://doi.org/10.17244/eku.581804
• Nation, K., Adams, J. W., Bowyer-Crane, C. A., & Snowling, M. J. (1999). Working memory deficits in poor comprehenders reflect underlying language impairments. Journal of Experimental Child Psychology, 73(2), 139-158. https://doi.org/10.1006/jecp.1999.2498
• Oruç, Ş., ve Çağır, S. (2022). Bilim ve sanat merkezleri üzerine yapılan akademik çalışmaların değerlendirilmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 7(2), 398-412. https://doi.org/10.54979/turkegitimdergisi.1202074
• Özbey, N. (2024). BİLSEM yönergesinin eğitim ve öğretim sürecindeki tolünün değerlendirilmesi. Uluslararası Ders Kitapları ve Eğitim Materyalleri Dergisi, 7(1), 28-47. https://doi.org/10.53046/ijotem.1488447
• Piaget, J., & Inhelder, B. (1966). The psychology of the child. Harper and Row.
• Reis, S. M. (1981). An analysis of the productivity of gifted students participating in programs using the revolving door identification model (Dissertation Number. AAI8213232) [Unpublished doctoral dissertation, The University of Connecticut-Storrs]. https://digitalcommons.lib.uconn.edu/dissertations/AAI8213232
• Renzulli, J. S. (1984). The triad/revolving door system: A research-based approach to identification and programming for the gifted and talented. Gifted Child Quarterly, 28(4), 163-171. https://doi.org/10.1177/001698628402800405
• Renzulli, J. S. (2003). The schoolwide enrichment models an overview of the theoretical and organizational rationale. Gifted education international, 18(1), 4-14. https://doi.org/10.1177/026142940301800103
• Renzulli, J. S. (2004). Introduction to identification of students for gifted and talented programs. J. S. Renzulli (Ed.), Identification of students for gifted and talented programs (s. 23- 34) içinde. Corwin Press.
• Renzulli, J. S. (2016). The three-ring conception of giftedness: A developmental model for promoting creative productivity. S. M. Reis (Ed.), Reflections on gifted education: Critical works by Joseph S. Renzulli and colleagues (s. 55–90) içinde. Prufrock Press.
• Renzulli, J. S., & Reis, S. M. (2012). Defensible and doable: A practical, multiple-criteria gifted program identification system. S. L. Hunsaker (Ed.), Identification: The theory and practice of identifying students for gifted and talented education services (s. 25–56) içinde. Creative Learning Press.
• Rothenbusch, S., Voss, T., Golle, J., & Zettler, I. (2018). Linking teacher and parent ratings of teacher-nominated gifted elementary school students to each other and to school grades. Gifted Child Quarterly, 62(2), 230-250. https://doi.org/10.1177/0016986217752100
• Rutigliano, A., & Quarshie, N. (2021). Policy approaches and initiatives for the inclusion of gifted students in OECD countries. OECD Education Working Papers No. 262. OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/c3f9ed87-en
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., ve Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-256. https://doi.org/10.33400/kuje.843306
• Sak, U. (2020). Üstün zekalılar: Özellikleri, tanılanmaları, eğitimleri (7. baskı). Vize.
• Siegle, D., Moore, M., Mann, R. L., & Wilson, H. E. (2010). Factors that influence in-service and preservice teachers’ nominations of students for gifted and talented programs. Journal for the Education of the Gifted, 33(3), 337-360. https://doi.org/10.1177/016235321003300303
• Sternberg, R. J. (2008). Wisdom, intelligence, creativity, synthesized: A model of giftedness. T. Balchin, B. Hymer, & D. J. Matthews (Ed.), The Routledge international companion to gifted education (s. 255-264) içinde. Routledge.
• Sternberg, R. J., Grigorenko, E. L., Torff, B., & Jarvin, J. (2004). Modern theories of intelligence applied to assessment of abilities, instructional design, and knowledge-based assessment. National Research Center on the Gifted and Talented at the University of Connecticut.
• Tonbul, Y. &. Ata Çiğdem, F. (2020). Bilsem Denetim Rehberinin Yasal Belgeler ve Alanyazın Temelinde İncelenmesi. E-International Journal of Educational Research, 11(3), 36-62. https://doi.org/10.19160/ijer.804118
• Torunoğlu, H., ve Ünal, M. (2023). Bilim sanat merkezleri programlarına yönelik beklentilerin incelenmesi. Erciyes Akademi, 37(2), 731-754. https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1293815
• Trail, B. A. (2022). Twice-exceptional gifted children: Understanding, teaching, and counseling gifted students. Routledge.
• Vaivre-Douret, L. (2011). Developmental and cognitive characteristics of “high-level potentialities” (highly gifted) children. International Journal of Pediatrics, 2011, 1-14. https://doi.org/10.1155/2011/420297
• van de Vijver, F. J., & Willemsen, M. E. (1993). Abstract thinking. Advances in Psychology, 103, 317-342. https://doi.org/10.1016/S0166-4115(08)61670-2
• VanTassel-Baska, J. (2012). The curriculum planning and instruction standard in gifted education: from idea to reality. S. Johnsen (Ed.), Gifted education programming standards: A guide to planning and implementing high-quality services (s. 97-116) içinde. Prufrock Press.
• Wach, E. (2013). Learning about qualitative document analysis. https://opendocs.ids.ac.uk/opendocs/bitstream/handle/20.500.12413/2989/PP%20InBrief%2013%20QDA%20FINAL2.pdf?sequence=4
• Winner, E., & Martino, G. (2000). Giftedness in non-academic domains: The case of the visual arts and music. K. A. Heller, F. J. Mönks, Robert J. Sternberg, & R. Subotnik (Ed.), International handbook of giftedness and talent (s. 95-110) içinde. Elsevier.
• Worrell, F. C., & Erwin, J. O. (2011). Best practices in identifying students for gifted and talented education programs. Journal of Applied School Psychology, 27(4), 319-340. https://doi.org/10.1080/15377903.2011.615817
• Ziegler, A. (2005). The actiotope model of giftedness. R. J. Sternberg, & J. E. Davidson (Ed.), Conceptions of giftedness (s. 411-436) içinde. Cambridge University Press.
• Ziegler, A., Vialle, W., & Wimmer, B. (2013). The actiotope model of giftedness: An introduction to some theoretical assumptions. S. N. Phillipson, H. Stoeger, & A. Ziegler (Ed.), Exceptionality in East Asia: Explorations in the actiotope model of giftedness (s. 1-17) içinde. Routledge.
• Zubova, S. P., Lysogorova, L. V., Kochetova, N. G., & Fedorova, T. V. (2021). Olympiad potential for identifying mathematical giftedness in elementary schoolers. Psychology of Giftedness and Creativity, 117, 1-6. https://doi.org/10.1051/shsconf/202111702005