Women's Prison Project In The Sanjak Of Lazistan

Year 2025, Volume: 18 Issue: 2, 612 - 634, 15.03.2025

Burak Muhammet Gökler

https://doi.org/10.35674/kent.1556747

Abstract

The centre of Lazistan, which was one of the important centres of the Ottoman Empire in the Eastern Black Sea Region and was known as a sanjak since 1851, was Batumi. In 1878, it became Rize. With the Ottoman conquest of Rize, it reflected its construction activities and cultural influence to the region, and its importance increased with its becoming a sanjak centre. While many architectural structures are being built in the region, prisons are also noteworthy among them. Prison and criminal law system in the Ottoman Empire can be classified into two periods: before and after the Tanzimat. With the Tanzimat, improvements were made in the law system and prisons. The construction and reform of women's prisons is particularly important. The subject of the research is a women's prison that was planned to be built in the Sanjak of Lazistan. The documents related to the women's prison, which were identified as a result of research in the State Archives of the Presidency of the Republic of Turkey and which are limited in number in Anatolia together with its project, belong to the years 1911-1912. Previously, a room for women had been allocated in the first floor of the Government building in Rize, but later the construction of a women's prison near the building in question was considered. The two-storey building was designed as a ward without a courtyard and consists of a ward, laundry-kitchen, latrine and guard room. Considering the number of women prisoners and detainees between 1912-15, it was determined that the building remained in the project and could not be built.

Keywords

Art History, Ottoman, Lazistan, Rize, Women, Prison

Lazistan Sancağı’nda Kadın Hapishane Projesi

Abstract

Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Osmanlı İmparatorluğu’nun önemli merkezlerinden birisi olan ve 1851’den itibaren sancak sıfatıyla anılan Lazistan’ın merkezi Batum iken 1878’de Rize olmuştur. Osmanlı’nın bölgeyi fethetmesinden itibaren imar faaliyetlerini ve kültürel etkisini yansıttığı Rize, sancak merkezi olması ile birlikte önemi artmıştır. Bölgede birçok mimari yapı inşa edilirken bunlar arasında hapishaneler dikkat çekmektedir. Hapishane ve ceza hukuk sistemi Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat öncesi ve sonrası olarak iki döneme ayrılmaktadır. Tanzimat ile birlikte hukuk sisteminde ve hapishanelerde iyileştirmeye gidilmiştir. Özellikle kadın hapishanelerinin inşası ve ıslahı önem teşkil etmektedir. Araştırmanın konusunu da Lazistan Sancağı’nda inşa edilmesi düşünülen bir nisa(kadın) hapishanesi oluşturmaktadır. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivlerinde yapıların araştırmalar sonucunda tespit edilen ve Anadolu’da projesiyle birlikte sınırlı sayıda olan kadın hapishanesi ile ilgili belgeler 1911-1912 yıllarına aittir. Daha öncesinde kadınlar için Rize’deki Hükümet binasının alt katında bir oda tahsil edilmişken sonrasında söz konusu bina yakınlarında bir kadın hapishanesinin inşası düşünülmüştür. İki katlı olarak düzenlenen yapı, avlusuz koğuş tipinde ele alınmış olup koğuş, çamaşırhane-mutfak, hela ve muhafaza odasından oluşmaktadır. 1912-15 yılları arasındaki kadın mahkûm ve tutuklarının sayısal verileri göz önüne alındığında yapının projede kaldığı ve inşa edilemediği tespit edilmiştir.

Keywords

Sanat Tarihi, Osmanlı, Lazistan, Rize, Kadın, Hapishane

References

• Adak, U. (2006). XIX. Yüzyılın Sonları XX. Yüzyılın Başlarında Aydın Vilayetinde Hapishaneler. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Arseven, C.A. (1975). Sanat Ansiklopedisi. C.2, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Azrak, Ü. (1985). Tanzimat’tan Sonra Resepsiyon. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. III, İstanbul: İletişim Yayınları, 602-606.
• Baytimur, S.O. (2019). Kal’abend Tasnifi Muhtevası ve Osmanlı Ceza Hukuku Açısından Önemi. Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi Prof. Dr. Yılmaz Kurt Armağanı, Ankara: Akçağ Yayınları, 184-202.
• Baytimur, S.O. (2022). Osmanlı Devleti’nde Devlet Adamlarına Uygulanan Bir Yaptırım: “Zorunlu İkamet” (1789-1838). Belgi, S.24, 385-398.
• Bostan, İ. (2008). “Rize”. İslam Ansiklopedisi, C.35, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 147-151.
• Bozkurt, G. (1996), Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi: Osmanlı Devletinden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CBDA), Dahiliye (DH), Hapishaneler Müdiriyeti (HPS), DH. MB. HPİS. 145-3 1330 R4.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CBDA), Dahiliye (DH), Hapishaneler Müdiriyeti (HPS), DH. MB. HPS. 145-3-3.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CBDA), Dahiliye (DH), Hapishaneler Müdiriyeti (HPS), DH. MB. HPS. 145-3-2.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CBDA), Dahiliye (DH), Hapishaneler Müdiriyeti (HPS), DH. MB. HPS. 145-3-1.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CBDA), Dahiliye (DH), Hapishaneler Müdiriyeti (HPS), DH.MB.HPS. 112 – 26.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CBDA), Dahiliye (DH), Hapishaneler Müdiriyeti (HPS), DH.MB.HPS.M.7.62.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CBDA), Dahiliye (DH), Hapishaneler Müdiriyeti (HPS), DH.MB.HPS. 158.10.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CBDA), Dahiliye (DH), Hapishaneler Müdiriyeti (HPS), DH.MB.HPS.M. 55 – 35.7.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CBDA), Dahiliye (DH), Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu (TMIK), DH.TMIK.S. 61 – 32.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CBDA), Dahiliye (DH), Sadaret Mektubî Kalemi (MKT), DH.MKT. 564 – 50.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CBDA), Dahiliye (DH), Sadaret Mektubî Kalemi (MKT), DH.MKT. 2708 – 73.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CBDA), İdare (İ.) Dahiliye (DH), İ.DH. 602/41966.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CBDA), Plan-Proje Kroki (PLK), PLP. p. 01393.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CBDA), Plan-Proje Kroki (PLK), PLK.p.. 4423.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi (CBDA), Sura-yı Devlet (ŞD), ŞD. 1706 – 46.
• Çaykıran, G. (2021). Birinci Dünya Savaş’ında Trabzon’un İşgali ve Müslüman Mültecilerin Durumu. Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, S.33, 123-150.
• Çetinkaya, M. (2023). Kafkasya’dan Lazistan Sancağı’na Göçler (1864-1867). İrtad, S. 10, 76-106.
• Demirbaş, T. (2010). Hürriyeti Bağlayıcı Cezaların ve Cezaevlerinin Evrimi. Hapishane Kitabı, (Ed. Emine Gürsoy Naskali ve Hilal Oytun Altun), İstanbul: Kitapevi Yayınları.
• Demiryürek, H. (2018). Osmanlı Hapishanele. İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı.
• Emiroğlu, K. (1995). Trabzon Vilayeti Salnamesi (1877). C. 9, Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı Yayınları.
• Erim, N. (1984). Osmanlı İmparatorluğu’nda Kalebendlik Cezası ve Suçların Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme. Osmanlı Araştırmaları, VI, 79-88.
• Eyice, S., Özkaya, A.S. (2015). İstanbul’da Cebehane Binasının Teşekkülü ve Askerî Müzenin Kuruluş Tarihinin Değiştirilmesi Üzerine Bir Öneri: 1533. Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, 13 (26), 1-20.
• Gürgenç, A. (2020). Osmanlı Devleti’nde Hapishane Kurumu: Kayseri Hapishaneler Örneği. Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
• Karaca, A. (2005). XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Fahişe Hatunlara Uygulanan Cezalar: Hapis ve Sürgün. Hapishane Kitabı, İstanbul: Kitabevi, 152-162.
• Kalyoncuoğlu, K. S. (2021). Lazistan Sancağı’nın Sosyo-Ekonomik Yapısı (1877-1918). Ankara: İksad Yayınları.
• Kar, F.S. (2010). Evvel Zaman İçinde Rize. İstanbul: Rize Vitrini Ajans.
• Kolay, E. (2020). Batılılaşma Dönemi Osmanlı Mimarisinde Uygulanabilmiş Bir Hapishane Projesi: Siroz (Serez) Hapishane Binası. Sanat Tarihi Dergisi, 29/1, 153-171.
• Kolay, E. (2020). Konya Vilayeti Merkez Hapishanesi İçin Hazırlanan Hapishane Projeleri. Sütad, S. 54, 405-420.
• Kolay, E. (2021). Arşiv Belgeleri Işığında Osmanlı Hapishane Mimarisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Kortantamer, S. (2010). Memluklerde Hapishaneler. Hapishane Kitabı, (Ed. Emine Gürsoy Naskali ve Hilal Oytun Altun), İstanbul: Kitapevi Yayınları.
• Marr, N. (2016). Lazistan'a Yolculuk. (Çev. Yulva Muhurcişi), İstanbul: Aras Yayıncılık.
• Öntuğ, M. ve Yılmaz, B. (2021). XIX. Yüzyılın Sonları- XX. Yüzyıl Başlarında Rize Hapishanesi’nin Genel Durumu. Karam Dergisi, 18/69, 57-69.
• Özdemir Kızılkan, A. (2011). Osmanlı Kadın Hapishaneleri ve Kadın Mahkûmlar. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Isparta.
• Rosenthal, F. (2000). İslam’da Özgürlük Kavramı. İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sezer, S. (2020). Tanzimat Sonrası Osmanlı Hapishane Mimarisi: Işınsal Planlı Örnekler. Çankaya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Şen, Ö. (2007). Osmanlı’da Mahkûm Olmak: Avrupalılaşma Sürecinde Hapishaneler. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Tekin, S. (2010). Osmanlı’da Kadın ve Kadın Hapishaneleri. Tarih Araştırmaları Dergisi, 29(47), 83-102.
• Uyanık, M. Z. (2015. İslam Hukukunda Hapis Cezası ve Hapishane. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Konya.
• Yılmaz, M. (2001). İslam Tarihinin İlk Üç Asrında Hapishanelere ve Mahkûmların Durumlarına İnsan Hakları Bağlamında Genel Bir Bakış. On dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Dergisi, S. 12-13, 539-581.