The Impact of the Spatial Development of Settlements in the Muş Plain (1984–2024) on Agricultural Lands

Year 2025, Volume: 18 Issue: 3, 1223 - 1243

İrfan Baytar

https://doi.org/10.35674/kent.1592371

Abstract

Although the rate of population growth varies across countries, it continues to follow an upward trend globally. Additionally, population movements are increasing due to various factors, including economic, political, military, educational, and health-related issues. Advancements and diversification in transportation and communication systems have further accelerated these movements. Migration from urban centers affected by one or more of these issues—primarily large cities—toward other cities has become commonplace. Consequently, the spatial growth demands of cities experiencing immigration have led to the use of agricultural lands for additional housing, workplaces, and transportation systems (e.g., airports, highways, railways, ports, and integration line connections). This repurposing of agricultural lands results in their destruction and a move away from sustainability due to urbanization and the encroachment of concrete structures.
The Muş Plain, one of Turkey's significant agricultural areas, has been increasingly subjected to settlement expansion, particularly in recent years. Within the boundaries of the Muş Plain, settlements include the city of Muş, two district centers, eight towns, and fifty-three villages. Despite some regulatory efforts to limit this expansion, settlements continue to spread into agricultural areas. The southeastern part of the plain also extends into the Güroymak district of Bitlis Province. While a portion of these lands is classified as marshlands, the remaining areas—comprising Güroymak’s district center and twelve village settlements—are situated within the Muş Plain's boundaries.
Agricultural lands in the Muş Plain have been significantly diminished due to unplanned use by public institutions for residential zones, industrial areas, airports, roads, and railways. Such utilization not only threatens agricultural lands but also increases the risk of damage from earthquakes due to the unsuitability of these soils for construction. This study examines the unplanned expansion of settlements over agricultural lands in the Muş Plain across different time periods, highlighting the misuse of these lands. Using ArcMap 10.5, location maps and land use maps for 1984, 2004, and 2024 were created, with coordinates specified using the UTM coordinate system. The spatial boundaries of the city of Muş, which occupies the largest area within the plain, for the years 1984, 2004, and 2024 were also visualized using Google Earth Pro. Additionally, settlements encroaching on agricultural lands within the Muş Plain were documented through photographs. The collected data were analyzed, and assessments regarding the sustainability of this situation were conducted.

Keywords

City, Settlement, Space, Agricultural Lands, Construction

Muş Ovası’ndaki Yerleşmelerin Mekânsal Gelişiminin (1984-2024) Tarım Arazileri Üzerindeki Etkisi

Abstract

Dünya nüfusunun artış hızı farklı ülkelerde değişken olsa da artış eğilimini sürdürmektedir. Bununla birlikte dünyadaki nüfus hareketleri de ortaya çıkan ekonomik, siyasi, askeri, eğitim ve sağlık gibi sorunlar başta olmak üzere diğer bazı nedenlere bağlı olarak artmaktadır. Özellikle ulaşım, iletişim sistemlerinin gelişmesi ve çeşitlenmesi bu hareketi daha da arttırmıştır. Bu sorunların biri veya birkaçının etkili olduğu yerleşim birimlerinden başta büyük şehirler olmak üzere diğer şehirlere doğru göç yaşanmaktadır. Dolayısıyla göç alan şehirlerde ortaya çıkan mekânsal büyüme ihtiyacı ilave mesken, işyeri ve ulaşım sistemleri (havalimanı, karayolu, demiryolu, limanlar ve entegrasyon hat bağlantıları amacıyla arazi kullanımı) tarım arazilerinin amacı dışında kullanılmasına neden olmaktadır. Tarım arazilerinin yapılaşmaya açılması ve betonla kaplanması tarım topraklarının tahrip olmasına ve sürdürülebilirlikten uzaklaşması sonucunu doğurmaktadır.
Türkiye’nin önemli tarım alanları arasında yer alan Muş Ovası yerleşme yayılışlarına maruz kalmıştır ve bu durum son yıllarda artarak devam etmektedir. Muş Ovası sınırları içerisinde başta Muş şehri olmak üzere iki ilçe merkezi sekiz belde ve elli üç köy kurulmuştur. Bu yerleşmelerin tarım arazilerine doğru yayılışı, bazı düzenlemelerle belirli yerlerde sınırlandırılmasına rağmen devam etmektedir. Muş Ovası’nın güney doğusunda yer alan ovanın bir kısmı da Bitlis ili Güroymak sınırı içerisinde yer almaktadır. Bu arazilerin bir kısmı bataklık sınıfında olup diğer kısmı ise başta Güroymak ilçesi ve on iki köy yerleşmesi Muş Ovası sınırları içerisinde yayılış göstermektedir.
Muş Ovası’ndaki tarım alanlarının mesken bölgeleri, sanayi bölgeleri, hava limanı, kara ve demir yollarının kamu kurumları tarafından önemli oranda plansızca kullanılarak yok edildiği görülmektedir. Tarım arazilerinin bu amaçlarla kullanılması, zeminin yapılaşmaya uygun olmaması depremden etkilenme riskini arttırmaktadır. Bu çalışmada Muş Ovası tarım arazilerinin amacı dışında kullanıldığı ve yıllar içerisinde yerleşmelerin nasıl plansızca yayıldığı farklı dönemler kıyaslanarak ortaya konulmuştur. Araştırma sahası, ArcMap 10.5 kullanılarak lokasyon haritası ve 1984, 2004 ve 2024 yıllarına ait arazi kullanım haritaları çizilerek harita koordinatları UTM koordinat sistemiyle belirtilmiştir. Aynı zamanda ovada en büyük yayılış alanına sahip Muş Şehri’nin 1984, 2004 ve 2024 yıllarındaki yayılış sınırları Google Earth Pro üzerinde gösterilmiştir. Ayrıca, Muş Ovası’ndaki tarımsal araziler üzerindeki yerleşimlerin fotoğraflaması yapılmıştır. Bütün bu veri kaynaklarıyla analizler yapılarak bu durumun sürdürülebilirliği hakkında değerlendirmeler yapılmıştır.

Keywords

Şehir, Yerleşme, Mekân, Tarım Arazileri, Yapılaşma

References

• Baytar, İ. ve Doğan, M. (2021) Muş ilinde tarım ve hayvancılık faaliyetleri. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 4(2), s. 302-320.
• Çeker, A. (2015). Sürdürülebilir tarım kapsamında Dalaman Ovası’nın mekânsal analizi, Yayımlanmamış doktora tezi. İstanbul Üniversitesi.
• Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü. (2024). https://www.dhmi.gov.tr/Sayfalar/Havalimani/Mus/IcHatlarTerminali.aspx (Erişim Tarihi: 01.11.2024)
• Günek, H., Sunkar, M. ve Toprak, A. (2013). Muş şehrini etkileyen çar ve muş derelerinin bazı jeomorfometrik indislere göre analizleri. TMMOB 4. Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi, 11-13, Kasım, Ankara.
• Keleş, R. (2010). Kentleşme politikası (11. Baskı). İmge Kitabevi.
• Martellozzoa, F., Amatob, F., Murganteb, B., and Clarkec, K. C. (2018). Modelling the impact of urban growth on agriculture and natural land in Italy to 2030. Applied Geography, 91, s. 156-167. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2017.12.004
• Mazzocchia, C., Salia, G. and Corsiba, S. (2013). Land use conversion in metropolitan areas and the permanence ofagriculture: Sensitivity ındex of agricultural land (SIAL), a tool forterritorial analysis. Land Use Policy, 35, s. 155-162. DOI: 10.1016/j.landusepol.2013.05.019
• Mumford, L. (2007). Tarih boyunca kent. G. Koca ve T. Tosun (Çev.). Ayrıntı Yayınları
• Muş İl Tarım ve Orman Müdürlüğü. 2024.
• Özcanlı, M. ve Güzel, A. (2015). Şanlıurfa şehrinin alansal gelişiminin çevresindeki tarım arazilerine etkisi. Turkish Studies, 10(6), s. 723-744. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.7890
• Phuc, N. Q., Westen, A.C.M. and Zoomers, A. (2014). Agricultural land for urban development: The process of land conversion in Central Vietnam. Habitat International, 41, s. 1-7. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2013.06.004
• Sandal, E. K. ve Gürbüz, M. (2003). Mersin şehrinin mekânsal gelişimi ve çevresindeki tarım alanlarının amaç dışı kullanımı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1(1), s. 117-130.
• Sezgin, D. ve Varol, Ç. (2012). Ankara’daki kentsel büyüme ve saçaklanmanın verimli tarım topraklarının amaç dışı kullanımına etkisi. METU JFA, 29(1), s. 273-288. https://doi.org/10.4305/ METU.JFA.2012.1.15
• Sönmez, M. E. (2014). Muş Ovası’nın tarımsal potansiyeli ve arazi kullanımı arasındaki ilişkiler. E. Çağlayan (Ed.) Makalelerle Muş Kitabı içinde (5-339). Muş Alparslan Üniversitesi Yayınları.
• Şaşmaz, M. Ü. ve Özel, Ö. (2019). Tarım sektörüne sağlanan mali teşviklerin tarım sektörü gelişimi üzerindeki etkisi: Türkiye örneği. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 61, s. 50-65.
• Şenol, E. (2019). Amasya kentinin cumhuriyet dönemi mekânsal gelişimi ve tarım alanlarının amaç dışı kullanımı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(30), s. 228-242.
• Taşkan, G. ve Atik, M. (2020). Kentsel yayılmanın gölgesinde değişen kırsal tarımsal peyzajlar için sürdürülebilir tarımsal kuşak planlanması önerisi: “Bursa kenti” örneği. Peyzaj Araştırmaları ve Uygulamaları Dergisi, 2(1), s. 1-10.
• Tümertekin, E. ve Özgüç, N. (2016). Beşerî Coğrafya İnsan, Kültür, Mekân (16. Baskı). Çantay Kitabevi.
• Türk Dil Kurumu. Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim tarihi 24.10.2024).
• Türkan O. ve Tepealtı F. (2024). Kent nüfusu tespitinde belediye kanunu sorunu: Kastamonu ili örneği. Kent Akademisi Dergisi, 17(6), s. 2115-2141. https://doi.org/10.35674/kent.1499416
• Türkan, O. (2021). Kentsel ve kırsal nüfus tespiti sorunu: Adana ve Osmaniye ili örneği. Coğrafi Bilimler Dergisi/ Turkish Journal of Geographical Sciences, 19(2), s. 368-404. https://doi.org/10.33688/aucbd.936093
• Türkiye İstatistik Kurumu Nüfus İstatistikleri. (TÜİK). (2024), (Erişim tarihi 222.01.2025).
• Üzülmez, M. (2021). Salihli şehrinin mekânsal gelişimi ve çevresindeki tarım arazilerine etkisi. Gelecek Vizyonlar Dergisi, Coğrafya Özel Sayısı, s. 50-63. https://doi.org/10.29345/futvis.144
• Yang, Z., Cai, J. and Sliuzas, R. (2010). Agro-tourism enterprise sasa formof multi-functional urban agriculture for peri-urban development in China. Habitat International, 34, s. 374-385.