Tracing The Pressure of Capital Concentration On Cultural Heritage Sites From Plan Revisions; Aliağa Kyme Ancient City Case

Year 2025, Volume: 18 Issue: 4, 2031 - 2062, 15.07.2025

Umut Erdem , Sibel Ecemiş Kılıç

https://doi.org/10.35674/kent.1588726

Abstract

Cultural heritage sites must be preserved for future generations due to their historical, cultural, and scientific value. However, the dynamics of capitalist accumulation exert significant pressure on cultural heritage sites and immovable cultural assets, primarily due to the demand for spatial expansion. Archaeological sites and immovable cultural assets, particularly those in urban areas, are increasingly surrounded by industrial, residential, and commercial developments, placing them under constant pressure from these urbanization processes. This situation creates conflicts and tensions between conservation areas and urban land uses. This study focuses on the archaeological site of the ancient city of Kyme, located in Nemrut Bay in the Aliağa district of İzmir, which is under intense pressure from capitalist accumulation processes. In the case of Aliağa, this pressure on conservation areas primarily stems from significant industrial activities at both national and regional levels. Consequently, the protection of cultural heritage in such contexts is fraught with theoretical and practical complexities. Since the 1960s, continuous industrialization and urbanization have resulted in the ancient city of Kyme being encircled by industrial facilities and ports, leading to modifications in the boundaries of the archaeological site over time. This study examines the shifting boundaries of the ancient city of Kyme and the upper-scale plan revisions that have served as concrete indicators of the increasing urban pressure in its immediate surroundings. The findings reveal that conservation efforts confined strictly within site boundaries have led to the complete transformation of the surrounding landscape, the detachment of these sites from their urban context, and a heightened pressure for further changes to the site boundaries.

Keywords

Archaeological Sites , Capital Accumulation , Conservation Areas , Industrialization , Kyme Ancient City

Kültürel Miras Alanları Üzerindeki Sermaye Yoğunlaşmasının Baskısının Plan Revizyonlarından İzlenmesi; Aliağa Kyme Antik Kenti Örneği

Abstract

Kültürel miras alanlarının sahip oldukları tarihî, kültürel ve bilimsel değerleriyle, gelecek nesiller için korunmaları önemlidir. Kapitalist birikim dinamikleri, mekânsal genişleme ihtiyacı nedeniyle kültürel miras alanları ve taşınmaz kültürel varlıklar üzerinde baskı yaratmaktadır. Özellikle kentsel alanlar içinde kalan arkeolojik sit alanları ve taşınmaz kültür varlıkları; sanayi, konut ve ticaret gibi kentsel alanlar ile çevrelenmekte ve bu kullanımların gelişme baskısı altında kalmaktadır. Bu durum, koruma alanları ile kentsel arazi kullanımları arasında çatışma ve gerginliğe neden olmaktadır. Bu çalışmada, kapitalist birikim süreçlerinin baskısı altında bulunan İzmir ili Aliağa ilçesi Nemrut Körfezi'nde Kyme Antik Kenti’nin bulunduğu arkeolojik sit alanına odaklanılmıştır. Aliağa örneğinde koruma alanlarına yönelik bu baskı, temelde ülkesel ve bölgesel düzeyde önemli endüstriyel kullanımlardan kaynaklıdır. Bu nedenle kültürel mirasın korunması, teorik ve pratik karmaşıklıklarla doludur. 1960'lı yıllardan itibaren kesintisiz devam eden sanayi ve kentleşme süreçleri nedeniyle, Kyme Antik Kent çevresi sanayi tesisleri ve limanlarla çevrilmiş, süreç içerisinde arkeolojik sit alanı sınırı değişmiştir. Bu çalışma kapsamında, Kyme Antik Kent koruma alanının sınır değişimi ve yakın çevresindeki kentsel baskının somut göstergesi haline gelen üst ölçekli planlarda yapılan plan revizyonları incelenmiştir. Çalışma sonuçları, sadece sit sınırları içinde korumanın sağlanmasına yönelik çabaların bu alanların çevresinin tamamen dönüşmesiyle, kentsel bağlamından kopmasına ve sit sınırlarına yönelik değişiklik baskısının artmasına neden olduğunu göstermektedir.

Keywords

Arkeolojik Alanlar , Sermaye Birikimi , Koruma Alanları , Endüstrileşme , Kyme Antik Kenti

References

• Ahunbay, Z. (1996). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi.
• Ahunbay, Z. (2010). Arkeolojik Alanlarda Koruma Sorunları Kuramsal ve Yasal Açılardan Değerlendirme. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (8), 103-118.
• Ahunbay, Z. (2018). Arkeolojik alanlarda koruma genel kavram ve yaklaşımlara giriş. E. Uluca Tümer (Ed.) Arkeolojik alanlarda koruma ve alan yönetimi içinde (ss. 9-23). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Antrop M. (2005). Why landscapes of the past are important for the future, Landscape and Urban Planning, Volume 70, Issues 1-2, 21-34.
• Arrighi, G. (1978). Towards a theory of capitalist crisis. New Left Review, 111(3), 3-24.
• Atabeyoğlu, Ö., Beyli, K. N., & Argan, A. (2019). Ordu Kenti Tarihi Dokusu Üzerine Kentsel Baskılar; Tarihi Sit Alanı Örneği. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Fen Bilimleri Dergisi, 35(2), 45-61.
• Avrupa Konseyi, (1992). Arkeolojik Mirasın Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi. https://teftis.ktb.gov.tr/TR-263663/arkeolojik-mirasin-korunmasina-iliskin-avrupa-sozlesmesi.html
• Bandarin, F. and Van Oers, R. (2012). The Historic Urban Landscape managing heritage in an urban century. John Wiley and Sons.
• Bandarin, F. Hosagrahar, J. Albernaz, F. (2011). Why development needs culture. In Pereira Roders, A. and van Oers, R. (eds), Journal of Cultural Heritage Management and Sustainable Development. Vol1. N. 1. Emerald pp. 15-25.
• Bandarin, F., & van Oers, R. (2015). Reconnecting the City. The Historic Urban Landscape Approach and the Future of Urban Heritage, Chichester: Wiley Blackwell.
• Bertacchini, E., & Revelli, F. (2021). Kalòs kai agathòs? government quality and cultural heritage in the regions of Europe. The annals of regional science, 67(2), 513-539.
• Büyüksural, S. M., & Demirci, Ö. S. (2023). Kentsel Arkeolojik Sit Alanı Side Antik Kenti'nde Korumaya Yönelik Uygulamaların Değerlendirilmesi. Online Journal of Art & Design, 11(5).
• Ceco, V., & Aydın, E. Ö. (2023). Bir Menzil Kasabasından Sanayi Kentine; Gebze. Mimarlık ve Yaşam, 8(4), 953-986.
• Cengiz, B., Tekdamar, D. A., & Seçkin, G. (2018). Amasra Kalesi ve Surlu Yerleşim Dokusunda Kentsel Kültürel ve Arkeolojik Mirasın Sürdürülebilir Gelişimi. Bartın University International Journal of Natural and Applied Sciences, 1(1), 29-42.
• Cengiz, M., & Zeren, M. T. (2021). Arkeolojik Miras Alanlarında Koruma, Yorumlama ve Sunum Müdahalelerinin Gelişimi. Eksen Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2(2), 54-76.
• Çatalbaş, F., & Ecemiş Kılıç, S. (2021). Farklı kentsel paydaşların kültürel mirasın korunması ve kültür turizmine ilişkin görüşlerinin üst ölçekli planlar çerçevesinde değerlendirilmesi: İzmir örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 30(1), 167-186.
• Çatalbaş, F., & Ecemiş Kılıç, S. (2023). Kültürel miras etki değerlendirme (KÜMED) ve stratejik çevresel değerlendirme (SÇD) kavramları ile kültürel mirasın korunması ve kültür turizminde üst ölçekli planlama ilişkileri. Yakın Doğu Üniversitesi Yakın Mimarlık Dergisi, 7(1), 26-46.
• Dinçer, İ., Enlil, Z., & Evren, Y. (2009). İstanbul'un Koruma Alanlarının Değerlendirilmesi. Megaron, 3(3).
• Doğer, E. (2017). Aliağa Tarihi, Aliağa Kent Kitaplığı, Ankara, ISBN/ISSN: 978-975-97975-6-0.
• Ecemiş Kılıç, S. & Aydoğan, M. (2009). Tarihsel Bir Kıyı Kasabasında Kitle Turizminin Etkileri: Bodrum Örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 18(1-2), 85-103.
• Elia, R. J. (1997). Looting, collecting, and the destruction of archaeological resources. Nonrenewable Resources, 6, 85-98.
• Eroğlu, İ., & Bozyiğit, R. (2013). Aliağa Limanı. Marmara Coğrafya Dergisi, (28), 81-116.
• Ertaş, G. (1991). Yeni Gelişme Alanlarında (Turizm, Sanayi, Tarım vb.) Yer Alan Ören yerlerinin ve Arkeolojik Değerlerin Sorunları, Arkeolojik Sit Alanlarının Korunması ve Değerlendirilmesi I. Ulusal Sempozyumu, Antalya.
• Ginzarly, M., Houbart, C., & Teller, J. (2018). The Historic urban landscape approach to urban management: A systematic review. International Journal of Heritage Studies, 25 (10), 999-1019.
• Harvey, D. (1978). The urban process under capitalism: a framework for analysis. International journal of urban and regional research, 2(1-3), 101-131.
• Harvey, D. (2018). The limits to capital. Verso books.
• ICOMOS. (1964). Venedik Tüzüğü, Venedik. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0243603001536681730.pdf
• ICOMOS. (1975). The Declaration of Amsterdam. Congress on the European Architectural Heritage. International Council on Monuments and Sites.
• ICOMOS. (1987). Charter for The Conservation of Historic Towns and Urban Areas (The Washington Charter) / 1987 https://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_en0627717001536681570.pdf
• ICOMOS. (1990). Arkeolojik Mirasın Korunması ve Yönetimi Tüzüğü. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0574229001536913919.pdf
• ICOMOS. (2005). Xi’an Declaration on the Conservation of Setting of Heritage Structures, Sites and Areas. International Council on Monuments and Sites, http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_ en0931541001587380534.pdf
• ICOMOS. (2008). The Interpretation and Presentation of Cultural Heritage Sites. Web adresinden 15 Aralık 2018) tarihinde erişildi: https://www.icomos.org/charters/interpretation_e.pdf
• Jaafar, M., Noor, S. M., & Rasoolimanesh, S. M. (2015). Perception of young local residents toward sustainable conservation programmes: A case study of the Lenggong World Cultural Heritage Site. Tourism management, 48, 154-163.
• Karaca, S. (2017). Aliağa'nın Antik Kentleri, Aliağa Kent Kitaplığı, Ankara, ISBN/ISSN: 978-975-97975-7-7.
• Majumder, T. (2022). A Critical Analysis of Capitalism, Capital Accumulation and Crisis Theory in David Harvey. Arthaniti: Journal of Economic Theory and Practice, 21(2), 215-235.
• Maksić, M., Dobričić, M., & Trkulja, S. (2018). Institutional limitations in the management of UNESCO cultural heritage in Serbia: The case of Gamzigrad-Romuliana archaeological site. Land Use Policy, 78, 195-206.
• Marca, A.L. (2016). Kyme’deki Kültler ve Kutsal Alanlar, 37. Kazı Sonuçları Toplantısı Bildiri Kitabı Cilt 3, Ankara, 237-253.
• MEUCC. (2013). İzmir İli, Aliağa İlçesi, Paşalimanı Mevkii 1/25.000 Ölçekli İzmir Büyükşehir Bütünü Çevre Düzeni Planı Değişikliği Plan Açıklama Raporu. https://webdosya.csb.gov.tr/db/mpgm/editordosya/file/CDP_25000/Izmir/Izmir_PLAN_ACIKLAMA_RAPORU_14_11_2013.pdf
• MEUCC. (2014). İzmir-Manisa Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı. https://mpgm.csb.gov.tr/izmir-manisa-planlama-bolgesi-1-100.000-olcekli-cevre-duzeni-plani-i-82265
• MEUCC. (2019). Aliağa Devlet Hastanesi Yapımına Yönelik 1/25.000 Ölçekli İzmir Büyükşehir Bütünü Çevre Düzeni Planı Değişikliği. https://webdosya.csb.gov.tr/db/mpgm/icerikler/rapor-20200108130716.pdf
• MEUCC. (2021a). İzmir İli, Aliağa İlçesi, Socar Özel Endüstri Bölgesi İzmir-Manisa Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı Değişikliği. https://mpgm.csb.gov.tr/izmir-manisa-planlama-bolgesi-1-100.000-olcekli-cevre-duzeni-plani-i-82265
• MEUCC. (2021b). İzmir İli, Aliağa İlçesi, Socar Özel Endüstri Bölgesi 1/25000 Ölçekli İzmir Büyükşehir Bütünü Çevre Düzeni Planı Değişikliği. https://webdosya.csb.gov.tr/db/mpgm/icerikler/socar-oeb-25000_plan-aciklama-raporu_28122021-20220124144341.pdf
• MEUCC. (2022a). İzmir İli, Aliağa İlçesi, Nemport 1/25.000 Ölçekli İzmir Büyükşehir Bütünü Çevre Düzeni Planı Değişikliği Gerekçe Raporu. https://webdosya.csb.gov.tr/db/mpgm/icerikler/plan-degisikligi-aciklama-raporu_25000-20220427134839.pdf
• MEUCC. (2022b). Most Makina Enerji Taahhüt Sanayi ve Tic. A.Ş. Münferit Yatırım Yeri İzmir-Manisa Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı Değişikliği Açıklama Raporu. https://webdosya.csb.gov.tr/db/mpgm/icerikler/plan-degisikligi-aciklama-raporu-20220124143644.pdf
• MEUCC. (2022c). Cezaevi ve Hastane İzmir-Manisa Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı Değişikliği Gerekçe Raporu. https://webdosya.csb.gov.tr/db/mpgm/icerikler/plan-degisikligi-gerekce-raporu-20220815103054.pdf
• MEUCC. (2022d). Çıtak Barajı İzmir-Manisa Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı Değişikliği Gerekçe Raporu. https://webdosya.csb.gov.tr/db/mpgm/icerikler/plan-degisikligi-gerekce-raporu-20220915135136.pdf
• MEUCC. (2023). İzmir İli, Aliağa İlçesi, Nemport Limanı Geri Hizmet Sahası 1/100.000 Ölçekli İzmir-Manisa Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planı Değişikliği Açıklama Raporu. https://webdosya.csb.gov.tr/db/mpgm/icerikler/nemport_100000_gerekce_rapor-20230503132516.pdf
• Mubaideen, S., & Al Kurdi, N. (2017). Heritage conservation and urban development: A supporting management model for the effective incorporation of archaeological sites in the planning process. Journal of Cultural Heritage, 28, 117-128.
• Munoz-Vinas, S. (2023). A Theory of Cultural Heritage: Beyond the Intangible. Routledge.
• Mutlu, E., & Kaya, A. (2022). Kentsel Arkeolojik Alanların Korunma Sorunları: Konuralp Örneği. Turkish Studies, 17, 2.
• Offical Gazette. (2002). Endüstri Bölgeleri Kanunu. 4737. Erişim Tarihi, 10.02.2022.
• Official Gazette. (2008). Çevre Düzeni Planlarına Dair Yönetmelik, 27051. Erişim Tarihi, 10.02.2022.
• Official Gazette. (2014). Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği, 29030. Erişim Tarihi, 10.02.2022.
• Orbasli, A. 2000. Tourists in Historic Towns: Urban Conservation and Heritage Management, London: Spon Press.
• Özden, E. Ö. (2005). Planlama-Koruma Üzerine Çözüm Arayışları: Marmara Takımadaları, Beykoz, Tarihi Yarımada Sit Alanlarına İlişkin Çözümleme. Planlama Dergisi, (2), 23-35.
• Özden, E. Ö., & Görgülü, Z. (2006). Planlama-koruma ilişkisi üzerine yeni bir sistem önerisi. Megaron, 1(4), 234-255.
• Palmer, R. (2008). “Preface”, Heritage and Beyond, Strasbourg: Council of Europe, pp. 7.
• Pamuk, Ş. (2012). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pereira Roders, A. and Van Oers, R (Eds.) (2012). Historic cities as model of sustainability. In Journal of Cultural Heritage Management and Sustainable Development. Vol 2. No. 1. Emerald UK.
• Rodríguez, M. D. P. G., & García, B. Á. (2017). Urban planning and archeological conscience: The impact of soil sealing on archaeological sites. Spanish Journal of Soil Science: SJSS, 7(1), 17-30.
• Sarıkaya Levent, Y. (2013), Soli-Pompeiopolis Arkeolojik Sit Alanının Kente Katılımı Üzerine Bir Tartışma. Y. Sarıkaya Levent, & M. Uçar (Der.), Mersin’den Mimarlık Planlama Tasarım Yazıları içinde (113-134), Mersin: Mersin Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınevi.
• Sezen, J., & Kubaş, A. (2014). Ergene Havzası Koruma Eylem Planı Kapsamında Islah Organize Sanayi Bölgelerinin Uygulama Süreci. Humanitas-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2(4), 225-236.
• Stephenson, J. (2008). The Cultural Values Model: An integrated approach to values in landscapes. Landscape and urban planning, 84(2), 127-139.
• Şenbil, M., Yetişkul Şenbil, E., & Özuysal, M. (2022). Toplu taşıma hareketliliğinin bölgesel özellikleri: İzmir kent bölgesi örneği.
• Şenses, F. (2009). Neoliberal küreselleşme ve kalkınma: seçme yazılar. İletişim Yayınları.
• Taşcı, B., & Levi, E. A. (2018). Kent içi arkeolojik alanlarda katmanlaşmanın analizi ve koruma sorunları: Foça örneği. Belleten, 82(293), 31-50.
• Tekeli, İ. (2009), Kültür Politikaları ve İnsan Hakları Bağlamında Doğal ve Tarihi Çevreyi Korumak, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, Ekim.
• UNESCO. (2011). Recommendation on Historic Urban Landscape, https://www.unesco.org.tr/Pages/590/176.
• Ünal, Ç. (2020). Sanayi’de mekânsal dönüşümler İzmir örneği. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 1-19.
• Varol, F. (2017). Kültürel miras yönetiminde sürdürülebilirlik: Konya turizm paydaşlarına yönelik bir araştırma, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Varol, F. (2020). Sürdürülebilir Kültürel Miras Yönetimi: Turizm Paydaşlarına Yönelik Bir Araştırma. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(4), 1140-1156. https://doi.org/10.32709/akusosbil.803393
• Vella, C., Bocancea, E., Urban, T. M., Knodell, A. R., Tuttle, C. A., & Alcock, S. E. (2015). Looting and vandalism around a World Heritage Site: Documenting modern damage to archaeological heritage in Petra’s hinterland. Journal of Field Archaeology, 40(2), 221-235.
• Yılmaz, N. (2005). Kent Merkezlerindeki Kentsel Sit Alanlarında Değişim Sürecinin Değerlendirilmesi Kayseri Kentsel Sit Alanı ve Talas Kentsel Sit Alanları Örneği.
• Yücel, C., & Zeren Gülersoy, N. (2010). Türkiye’de kentsel sit alanlarının planlanması için bir sistem önerisi. İTÜ DERGİSİ/a, 5(1).
• Zhang, X., Zhao, T., Xu, H., Liu, W., Wang, J., Chen, X., & Liu, L. (2024). GLC_FCS30D: the first global 30 m land-cover dynamics monitoring product with a fine classification system for the period from 1985 to 2022 generated using dense-time-series Landsat imagery and the continuous change-detection method. Earth System Science Data, 16(3), 1353-1381.
• Zhang, Y. (2013). Capitalism and ecological crisis. Journal of Sustainable Society, 2(3), 69-73.