Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Kamusal Alan ve Bu Alanın İdeolojik Aygıtlar ile Tahkimi

Year 2025, Volume: 18 Issue: 5, 3151 - 3186, 19.09.2025

Barış Kandeğer

https://doi.org/10.35674/kent.1682366

Abstract

Kamusal alan olgusu, kapitalizmin dinamikleri ile birlikte modern siyasal yapı ve işleyişin ve buna eklemlenen toplumsal yapının bir tezahürü olarak ortaya çıkan bir olgudur. Bu temel üzerine biçimlenen kamusal alan; kitlelerin özgür düşünce, ifade, örgütlenme, tartışma, kamuoyu oluşturma ve alenileşme alanı olarak birlikte yaşamın zeminini oluşturur. Dolayısıyla özel alanın karşısında konumlanan bir içeriğe ve niteliğe sahiptir. Siyasal ile toplumsal alanın karşı karşıya gelmesine, ilişkisel bir zemin kurmasına ve birbiri üzerinde bir etkileşim sağlanmasına imkân tanır. Bu bağlamda makale; Erken Cumhuriyet Dönemi’nde kamusal alan olgusunu irdelemekte, bu alanın nasıl varlık kazandığına ve dönüşüm dinamiklerine odaklanmaktadır. Bu kapsamda, sözü edilen dönemde kamusal alanın Cumhuriyet’i kurucu kadro tarafından kuruluş felsefesine uygun bir biçimde inşa edildiğini, dönüştürüldüğünü ve ideolojik araçlar üzerinden toplumsal yapıları kendisine bağımlı hale getirdiğini iddia etmektedir. Çalışma bu bağlamda, dönem özelinde yapılan az sayıda çalışma olmasından dolayı özgünlük taşımaktadır. Çalışmada, betimsel bir yöntem izlenerek konu ile ilgili birincil ve ikincil kaynaklar analiz edilerek tartışılmakta ve değerlendirilmektedir. Buradan hareketle, Erken Cumhuriyet Dönemi’nde kamusal alan, politik alan ile özdeş kılınmakta, Cumhuriyet’in tahayyüllerine uygun bir şekilde dönüştürülmektedir.

Keywords

Kamusal Alan , Erken Cumhuriyet , İktidar , Yurttaşlık , İdeolojik Araçlar

Public Sphere in the Early Republican Period and Its Consolidation through Ideological Apparatuses

Abstract

The phenomenon of the public sphere is a phenomenon that emerged as a manifestation of the dynamics of capitalism, the modern political structure and functioning, and the social structure articulated with it. Shaped on this basis, the public sphere forms the basis of coexistence as a sphere for free thought, expression, organisation, discussion, public opinion formation and public engagement. Therefore, it has a content and quality positioned against the private sphere. It enables the political and social spheres to come face to face, to establish a relational ground and to interact with each other. Within this scope, the article analyses the phenomenon of the public sphere in the Early Republican Period and focuses on how this sphere came into existence and its transformation dynamics. In this context, the article argues that the public sphere was constructed and transformed by the founding cadres of the Republic in accordance with the founding philosophy and made social structures dependent on itself through ideological apparatuses. In this context, the study is unique as it is one of the few studies on the period. The study follows a descriptive method and analyses, discusses and evaluates primary and secondary sources on the subject. From this point of view, in the Early Republican Period, the public sphere is identified with the political sphere and transformed in accordance with the visions of the Republic.

Keywords

Public Space , Early Republic , Power , Citizenship , Ideological Tools

References

• Ahmad, F. (2008a). Bir kimlik peşinde Türkiye. 3. Basım; (Çev. Sedat Cem Karadeli), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ahmad, F. (2008b). Modern Türkiye’nin oluşumu. 7. Basım; İstanbul: Kaynak Yayınları. Akar, B., ve Bingöl, Y. (2023). Köy-kent ayrımında ulusal mekânı sahnelemek: Devlet tiyatrosu’nda ulus inşası ve mekân. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 19(38), 887-924.
• Aksan, G. (2019). Kamusal alan kavramı çerçevesinde Türkiye’de 68 ve 80’lerdeki öğrenci hareketleri üzerine yeniden düşünmek. OPUS-Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 13(19), 2768- 2803.
• Alacahan, O. ve Vatandaş, S. (2021). Kamusal-özel alan ayrışmasının inşa süresi ve sosyal medya. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(1), 720-733.
• Althusser, L. (1991). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. (Çev. M. Özışık ve Y. Alp), İletişim Yayınları: İstanbul.
• Angelis, M. D. (2007). The beginning of history: Value struggles and global capital. London: Pluto Press.
• Anık, M. (2006). Bir modernleş(tir)me projesi olarak köy enstitüleri. Divan İlmi Araştırmalar Dergisi, (20), 279-309.
• Arendt, H. (2018). İnsanlık durumu. (Çev. B. S. Şener), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aristoteles. (2014). Politika. (Çev. M. Tunçay), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri. (1945), Cilt I, İstanbul: Maarif Matbaası.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri. (2024). Cilt II, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. Aybars, E. (1988). İstiklâl mahkemeleri Cilt I-II (1920-1927), İzmir: DEÜ Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Aydın, S. (1996). Türk tarih tezi ve halkevleri. Kebikeç Dergisi, 2(3), 107-130.
• Aydoğan, P. (2023). Kadınlar kadınlara karşı: Erken Cumhuriyet Dönemi’nde kamusal görünürlüğün sınırları. Siyasal: Journal of Political Sciences, (32(1), 17-33. Başbuğ, E. D. (2010). Devlet ideolojisi inşaasında tiyatronun yeri. (Doktora Tezi). Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Benhabib, S. (1997). The embattled public sphere: Hannah Arendt, Juergen Habermas and beyond. Theoria, 44(90), 1-24.
• Bentham, J. (2016). Panoptikon ya da Gözetim Evi. (Ed. B. Çoban ve Z. Özarslan), Panoptikon: Gözün İktidarı içinde (9-77), İstanbul: Su Yayınları. Berlant, L. (1988). The female complaint. Social Text, (19/20), 237–259.
• Bingöl, Y. (2004). Kimlik tartışmaları ışığında Türk dil politikaları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 59(1), 27-58.
• Bilir, M. (2003). Köy enstitüleri sisteminde toplum kalkınması süreci. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (10), 1-15.
• Boybeyi, S., ve Sallan Gül, S. (2008). Cumhuriyet aydınlanmasının kısa tarihi: Köy Enstitülerini çevreleyen tarihsel ve toplumsal koşullar ve bugüne çıkarsamalar. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 2(3), 67-92.
• Calhoun, C. (Ed.). (1992). Habermas and the public sphere. Massachusetts: MIT Press.
• C.H.P. Genel Sekreteri R. Peker’in Söylevleri. (1935). Ankara: Ulus Basımevi.
• Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi ve Programı. (1931). Ankara: TBMM Matbaası.
• Cumhuriyet Gazetesi, 25 Şubat 1933.
• Çaha, Ö. (1995). Cumhuriyet Türkiye’sinin ilk yıllarında sivil toplum. İslami Araştırmalar Dergisi, 8(2), 99-113.
• Çaha, Ö. (2004). İdeolojik kamusal alanın krizi. Açık Toplum Yazıları içinde (62-80). Ankara: Liberte yayınları.
• Çaha, Ö. (2014). İdeolojik kamusalın sivil kamusala dönüşümü. Doğu Batı Dergisi, 2(5), 81-103.
• Çakır, S. (2016). Osmanlı kadın hareketi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Çeçen, A. (1990). Atatürk’ün kültür kurumu halkevleri. Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Çelik, F. E., ve Kantarcıoğlu. (2023). Cumhuriyet’in kuruluş anlatısında bir toplumsal tabaka: “Eşrâf”. Mülkiye Dergisi, 47(5), 211-257.
• Çetinkaya, Y. D. (2008). 1908 Devrimi’nde kamusal alan ve kitle siyasetinde dönüşüm. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (38), 125-140.
• Çetinkaya, Y. D. (2010). 1908 devrimi ve toplumsal hareketler. (Ed. F. Ergut ), II. Meşrutiyet’i Yeniden Düşünmek içinde (ss.13-27), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Dağtaş, B. ve Dağtaş, E. (2003). Habermas’ın burjuva kamusal alan tanımı çerçevesinde yazılı basının konumu ve dönüşümü. Kurgu Dergisi, 20(1), 49-61.
• Ediz, İ. (2008). Osmanlı’dan Cumhuriyet’in ilk yıllarına kahvehaneler ve sosyal değişim. Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Dergisi, 8(1), 179-189.
• Ekinci, N. (1989). Sanayileşme ve uluslaşma sürecinde toprak reformundan köy enstitülerine 1923-1950, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Emgili, F. (2021). Halkevlerinin köy ve köycülük faaliyetleri. Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi, 8, 195-226.
• Eraslan, C. (2003). Yakın dönem Türk düşüncesinde halkçılık ve Atatürk. İstanbul: Kumsaati Yayınları.
• Eray, Ş. (2017). Habermascı kamusal alan bağlamında yeni toplumsal hareketler. İdeal Kent Dergisi, 8(21), 315-337.
• Eren, A. (2005). Özgürlükler mekânı olarak kamusal alan. AÜ Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, 9(3-4), 95-124.
• Erol, A. (2003a). Tek Parti Dönemi’nde kamusal alanın inşası. (Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Erol, A. (2003b). Bir kamusallık inşası olarak halk evleri. Sivil Toplum Dergisi, 1(2), 59-67.
• Ertugay, F. (2017). Devlet ve örgütlü yapılar: Kamusal alanda bir karşılaşmanın imkân ve sonuçları üzerine. Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 19(2), 475-491.
• Ertugay, F. (2024). Türkiye’de bir ideoloji olarak Cumhuriyet. İnsan ve Toplum Dergisi, 14(3), 123-149.
• Fidan, Ç. (2022). Osmanlı İstanbul’unda kahvehanenin müziği ve sosyal topoğrafyası. (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Foucault, M. (2019). Hapishanenin Doğuşu. (Çev. M. A. Kılıçbay), İstanbul: İmge Kitabevi. Fraser, N. (2004). Kamusal alanı yeniden düşünmek: Gerçekte varolan demokrasinin eleştirisine bir katkı. (Ed. Meral Özbek), Kamusal Alan içinde (103-132), Hil İstanbul: Yayınları.
• Gevgilili, A. (1990). Türkiye’de yenileşme düşüncesi, sivil toplum, basın ve Atatürk. İstanbul: Bağlam Yayınları. Göle, N. (2000). Modernist kamusal alan ve İslamcı ahlak. İslam’ın Yeni Kamusal Yüzleri içinde (19-40), İstanbul: Metis Yayınları.
• Gurallar Yeşilkaya, N.(1997). İdeoloji mimarlık ilişkisi ve Türkiye’de halkevleri binaları (1932-1946). (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Gurallar Yeşilkaya, N. (2009). Halkevleri. (Ed. T. Bora ve M. Gültekingil), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm içinde (113-118), Cilt 2,İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gurallar Yeşilkaya, N. (2005). Taşradaki modernizm Halkevleri. Arredamento Mimarlık , 10, 100-107.
• Güler, B. A. (2007). Otuzlu yıllarda yönetim. (Ed. Birgül A. Güler), Açıklamalı Yönetim Zaman Dizini 1929-1939 içinde (1-20), Ankara: Ankara Üniversitesi Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Gür, F. (2015). Erken Cumhuriyette Siyaset, Propaganda, Sanat ve Ulusun İnşası. (Çev. A. Evren), Sosyoloji Dergisi, 31-32, 135-173.
• Habermas, J. (1991). The structural transformation of the public sphere: An inquiry into a category of bourgeois society. Massachusetts: MIT Press.
• Habermas, J. (2004). Kamusal alan. (Ed. Meral Özbek), Kamusal Alan içinde (95-102), İstanbul: Hil Yayınları.
• Hafızoğulları, Z. (2021). Köy enstitüleri hakkında bir düşünce. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 70(3), 899-907.
• İdare Dergisi (1938). Şükrü Kaya’nın nutku. Dâhiliye Vekâletinin Aylık Mecmuası, 10(119), 169-181.
• İnan, A. (1930). Vatandaş için medeni bilgiler. Kitap I, İstanbul: Milliyet Matbaası.
• İnan, A. (2009). Atatürk hakkında hatıralar ve belgeler. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kabacalı, A. (1990). Başlangıçtan günümüze Türkiye’de basın sansür. İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
• Kabagöz, M. C. (2024a). Halkevleri ve gündelik hayat. (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Kabagöz, M. C. (2024b). Bir akademik literatür tartışması: Halkevleri neden ve nasıl araştırılmalı?. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 109, 239-274.
• Kafadar, C. (2005). Tarih yazıcılığında kamu alanı kavramı tartışmaları ve Osmanlı tarihi örneği. (Ed. C. Çakır), Osmanlı Medeniyeti: Siyaset, İktisat, Sanat içinde (65-86), İstanbul: Klasik Yayınları.
• Kal, M. (2021). Siyasalı meşrulaştıran bir kavram olarak kamusal alanın Türkiye’deki durumu (1839-1971), (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Arel Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Kaliber, A. (2007). Türk modernleşmesini sorunlaştıran üç ana paradigma üzerine. (Ed. T. Bora ve M. Gültekingil), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık içinde (107-124), Cilt 3, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kandeger, B. (2023). Reflections on “centralization and the civil administrative division” in the nation-state building process during the Early Period of the Republic. Siyasal: Journal of Political Sciences, (32), Special Issue, 57-79.
• Kansu, A. (2017). 1908 Devrimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kapluhan, E. (2013). Atatürk dönemi eğitim seferberliği ve köy enstitüleri. Marmara Coğrafya Dergisi, (26), 172-194.
• Karadağ, A. (2003). Kamusal alan modelleri: Çoğulcu perspektiften bir değerlendirme. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 58(3), 171-19.
• Karadağ, M. (2024). Türkiye’de modernleşme ve ulusal kimlik inşası sürecinde tiyatro alanının dönüşümü. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 14, (431-452.
• Karaömerlioğlu, A. (1998a). The people's houses and the cult of the peasant in Turkey. Middle Eastern Studies, 34(4), 67-91.
• Karaömerlioğlu, A. (1998b). Köy Enstitüleri üzerine düşünceler. Toplum Bilim, 76, 56-85.
• Karaömerlioğlu, A. (2006). Orada bir köy var uzakta: Erken Cumhuriyet döneminde köycü söylem. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karaömerlioğlu, A. (2009). Köy Enstitüleri. (Ed. T. Bora ve M. Gültekingil ), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm içinde (286-297), Cilt 2, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kendirci, M. (2023a). Cumhuriyet’in yüzyılı ve 26 Eylül Türk dil bayramı. Mülkiye Dergisi, 47(5), 175-210.
• Kendirci, M. (2023b). Cumhuriyet’in sunumu: Erken Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinde Cumhuriyet ve Bafra. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 64, 1-13.
• Kendirci, M. (2024). Ah şu taşra; sessiz ve renksiz taşra. Tezkire, 33(87), 31-44.
• Karpat, K. (1996). Türk demokrasi tarihi: Sosyal, ekonomik ve kültürel temeller. İstanbul: AFA Yayınları. Kaya, B. (2022). Dijital kamusal alan üzerine bir inceleme: Twitter’da Kanal İstanbul tartışmaları, (Doktora Tezi), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Keskin, N. (2007). Devletin toprak üzerinde örgütlenmesi: Türkiye’de illerin yönetimi. (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kırık, H. (2004). Türkiye’de kamusal kavramının kökenleri. Selçuk İletişim Dergisi, 3(3), 143-154. Kırlı, C. (2000). Kahvehaneler ve hafiyeler: 19. yüzyıl ortalarında Osmanlı’da sosyal kontrol. Toplum ve Bilim, 83, 58-79.
• Kırlı, C. (2009). Surveillance and constituting the public in the Ottoman Empire. (Ed. Seteney Shami), Publics, Politics and Participation: Locating the Public Sphere in the Middle East and North Africa In (177-203), New York: Social Science Research Council.
• Kırlı, C. (2010). Kahvehaneler: Ondokuzuncu yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda kamuoyu. (Ed. Ahmet Yaşar), Osmanlı Kahvehaneleri: Mekân, Sosyalleşme ve İktidar içinde (99-123), İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Kömeçoğlu, U. (2010). Homo ludens ve homo sapiens arasında kamusallık ve toplumsallık: Osmanlı kahvehaneleri. (Ed. Ahmet Yaşar), Osmanlı Kahvehaneleri: Mekân, Sosyalleşme ve İktidar içinde (49-84), İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Landes, J. B. (1988). Women and the public sphere in the age of the French Revolution. New York: Cornell University Press.
• Lewis, B. (2008). Modern Türkiye’nin doğuşu. (Çev. B. Babür Turna), Ankara: Arkadaş Yayınları.
• Mardin, Ş. (2006). Türkiye’de toplum ve siyaset, 13. Basım; İstanbul: İletişim Yayınları. Mardin, Ş. (2007). Türk modernleşmesi, 17. Basım; İstanbul: İletişim Yayınları.
• Metinsoy, M. (2010). Kemalizmin taşrası: Erken Cumhuriyet taşrasında parti, devlet ve toplum. Toplum ve Bilim, 124-164.
• Metinsoy, M. (2011). Fragile Hegemony, Flexible Authoritarianism, and Governing from Below: Politicians’ Reports in Early Republican Turkey. International Journal of Middle East Studies, 43, 699-719.
• Metinsoy, M. (2021). The power of the people: Everyday resistance and dissent in the making of modern Turkey (1923-38). Cambridge: Cambridge University Press.
• Negt, O. ve Kluge, A. (1993). Public sphere and experience: Toward an analysis of the bourgeois and proletarian public sphere (P. Labanyi., J. O. Daniel & A. Olsiloff, Trans.). Mineapolis: University of Minnesota Press.
• Oral, M. (2002). Halkevlerinin toplumsal ve kültürel işlevleri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 18(53), 499-527.
• Önen, N. ve Reyhan, C. (2011). Mülkten Ülkeye: Türkiye’de Taşra idaresinin Dönüşümü (1839-1929), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özalp, A. (2023). Modern zamanlarda politik kamusal alan: Arendt ve Habermas. (Ed. D. Y. Yıldırım ve O. Yamaner). Kültür Okumaları Perspektifinden 2. Dünya Savaşı ve Sonrası içinde (13-54), İstanbul: Ütopya Yayınevi.
• Özbek, M. (2004). Kamusal alanın sınırları. (Ed. Meral Özbek), Kamusal Alan içinde (19-89), İstanbul: Hil Yayınları.
• Özkoçak, S. A. (2010). Kamusal alanın üretim sürecinde erken modern İstanbul kahvehaneleri. (Ed. Ahmet Yaşar), Osmanlı Kahvehaneleri: Mekân, Sosyalleşme ve İktidar içinde (17-35), İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Öztan, G. (2024). Kamusal alan ve kamusallıklar. (Ed. Ahmet Bekmen), Siyaset Sosyolojisi: Siyasallaşmanın Alanları, Özneleri ve Araçları içinde (91-113), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öztürk, S. (2006). Cumhuriyet döneminde kahvehane ve iktidar. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Parlak, D. (2011). Uluslaşma sürecinde köy enstitülerinin yeri. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 7(27), 201-221.
• Peker, R. (1935). İnkılap dersleri, Ankara: Ulus Basımevi.
• Peker, R. (1984). İnkılap dersleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Platon. (1999). Devlet. (Çev. S. Eyüboğlu ve M. A. Cimcoz), İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sancar, S. (2012). Türk modernleşmesinin cinsiyeti: Erkekler devlet, kadınlar aile kurar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sankır, H. (2010). Osmanlı İmparatorluğu’nda kamusallığın oluşumu sürecinde kahvehanelerin rolü üzerine sosyolojik bir değerlendirme. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (13), 185-210.
• Savut, E. (2016). Kültür endüstrisi: Kamusal alanın tüketimi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23, 15-28.
• Sunar, İ. (1985). Demokrat Parti ve popülizm. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde (2076-2086), Cilt 8, İstanbul: İletişim Yayınları. Sunay, R. (2002). Cumhuriyetçi-liberal-müzakereci kamusal alan modelleri ve Türkiye’de kamusal alanın gelişimi. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 10(3-4), 51-78.
• Şimşek, S. (2002). Bir ideolojik seferberlik deneyimi Halkevleri 1932-1951. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 2, Cilt 19, İçtima 3, 01. 11.1341.
• Thompson, J. B. (1995). The media and modernity: A social theory of the media. Stanford: Stanford University Press.
• Tekeli, İ. (1983). Türkiye’de halkçılık. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde (1929-1935), Cilt 7, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekeli, İ. ve Şaylan, G. (1978). Türkiye’de halkçılık ideolojisinin evrimi. Toplum ve Bilim, (6-7), 44-110.
• Temel, T. (2015). Modernleşme süreci Türk tiyatrosunda ideal bireyin temsili. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Temel, F. (2020). Türkiye’de Cumhuriyet vatandaşının inşasında basın. Selçuk İletişim Dergisi, 13(2), 409-437.
• Toker, N. ve Tekin, S. (2007). Batıcı siyasi düşüncenin karakteristikleri ve evreleri: Kamusuz Cumhuriyet’ten kamusuz demokrasiye. (Ed. T. Bora ve M. Gültekingil), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık içinde (82-106), Cilt 3, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tonguç, İ. H. (1946). İlköğretim kavramı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Topuz, H. (2003). II. Mahmut’tan holdinglere Türk basın tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tunaya, T. Z. (2004). Hürriyetin ilanı: İkinci Meşrutiyet’in siyasi hayatına bakışlar. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tunçay, M. (1992). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin kurulması (1923-1931). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Ülkü Halk Evleri Mecmuası. Şubat 1933, Cilt 1, Sayı 1.
• Ünüvar, K. (2014). Osmanlı’da bir kamusal mekân: Kahvehaneler, Doğu Batı Dergisi, 2(5), 205-221.
• Üstel, F. (2008). Makbul Vatandaş’ın peşinde: II. Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi. İstanbul: İletişim Yayınları. Warner, M. (2002). Publics and counterpublics. Quarterly Journal of Speech, 88(4), 413–425.
• Yaşar, A. (2010). Erken modern Osmanlı’da kahvehane yasaklamaları. (Ed. Ahmet Yaşar), Osmanlı Kahvehaneleri: Mekân, Sosyalleşme ve İktidar içinde (37-47), İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Yıldırım, B. (2015). Türkiye’de devlet ve kamusal alan üzerine. Mimarlık Dergisi, 52(382), 45-48.
• Yıldız, N. ve Akandere, O. (2017). Köy enstitülerinin ideolojik yapısı. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 17 (35), 275-316.
• Yılmaz, Z. (2007). Hannah Arendt’te özel alan-kamusal alan ayrımı ve modern çağda toplumsal alan. (Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Zabcı, F. (1997). Siyasal kuramda kamusal alan sorunsalı: Habermas ve Arendt. (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Zabcı, F. (2012). Kamusal alan. (Ed. G. Atılgan ve E. A. Aytekin), Siyaset Bilimi: Kavramlar, İdeolojileri, Disiplinlerarası İlişkiler içinde (s.109-123), Ankara: Yordam Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2004). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. (Çev. Y. Saner Gönen), İstanbul: İletişim Yayınları.