Sultan Selim Mahallesi’nde Gecekondulaşma, Sanayileşme ve Kentsel Dönüşüm Süreçlerinin Sosyopolitik Analizi

Year 2025, Volume: 18 Issue: 5, 2955 - 2981, 19.09.2025

Dilan Altunakar , Şerafettin Sevgili , Tuğçe Zeynep Abalı Akgül

https://doi.org/10.35674/kent.1707731

Abstract

Bu araştırma, İstanbul’un Kağıthane ilçesinde yer alan Sultan Selim Mahallesi’nde gerçekleşen kentleşme süreçlerini (gecekondulaşma, sanayileşme ve kentsel dönüşüm ekseninde) sosyopolitik bir perspektiften ele almaktadır. Çalışmanın temel amacı; bu üç temel dönüşüm sürecinin mahalledeki toplumsal yapı, mekânsal düzen ve gündelik yaşam üzerindeki etkilerini, mahalle sakinlerinin bireysel deneyimleri üzerinden çözümlemektir. Araştırma; kent sosyolojisi literatürüne yerel düzeyde özgün bir katkı sunmayı hedeflemenin yanı sıra, benzer dönüşüm dinamikleriyle karşı karşıya olan kent mekânları için karşılaştırmalı bir analiz çerçevesi geliştirmeyi ve benzer sorunsallarla başlanan araştırmalara katkı sunması amaçlamaktadır. Nitel araştırma yöntemiyle yürütülen bu çalışma, yorumsamacı paradigma doğrultusunda yapılandırılmış ve sözlü tarih tekniğine dayalı derinlemesine mülakatlarla desteklenmiştir. Araştırmaya başlamadan önce, İstanbul Nişantaşı Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Etik Kurulu’nun 04.01.2024 tarihli ve 2024/01 sayılı toplantısında etik onayı alınmıştır. Alan çalışması kapsamında, 20 mahalle sakiniyle gerçekleştirilen görüşmeler, mekânsal dönüşümün fiziksel yapılarla sınırlı kalmadığını; eş zamanlı olarak sosyal ilişkilerde çözülmelere, aidiyet duygusunda dönüşümlere ve gündelik yaşam pratiklerinde köklü değişikliklere yol açtığını ortaya koymaktadır. Elde edilen bulgular; kentleşmenin yapısal bir müdahale olduğu kadar; sınıfsal, kültürel ve politik boyutları içeren bir sosyopolitik yeniden yapılanma süreci olduğunu göstermektedir.

Keywords

Gecekondulaşma , Kentleşme , Sanayileşme , Sultan Selim Mahallesi , Kağıthane , Kentsel dönüşüm , Aidiyet , Gündelik Hayat , Deneyimler , Dayanışma , Kolektif Hafıza , Sözlü Tarih

A Socio-Political Analysis of Informal Settlements, Industrialization and Urban Transformation in the Sultan Selim Neighborhood

Abstract

ABSTRACT
This research examines the urbanization processes, specifically informal settlements, industrialization, and urban transformation, in Sultan Selim Neighborhood, located in Istanbul’s Kağıthane district, from a socio-political perspective. The main aim of the study is to analyze the impact of these three major transformation processes on the neighborhood’s social structure, spatial order, and everyday life, through the individual experiences of its residents. In addition to providing an original local-level contribution to the urban sociology, the research seeks to develop a comparative analytical framework for urban spaces facing similar transformation dynamics, and to support future research addressing comparable issues. This study was conducted using a qualitative research method within an interpretive paradigm and employed in-depth interviews based on the oral history technique. Prior to the start of the research, ethical approval was obtained from the Ethics Committee for Social Sciences and Humanities at İstanbul Nişantaşı University in its meeting dated 04.01.2024 and numbered 2024/01. The interviews conducted with 20 neighborhood residents reveal that spatial transformation is not limited to physical structures alone; it also leads to the dissolution of social relations, changes in the sense of belonging, and profound shifts in everyday life practices. The findings demonstrate that urbanization is not merely a structural intervention but a complex socio-political restructuring process that involves class, cultural, and political dimensions.

Keywords

Informal settlements , Urbanization , Industrialization , Sultan Selim Neighborhood , Kağıthane , Urban transformation , Sense of belonging , Everyday life , Experiences , Solidarity , Collective memory , Oral history

References

• Adaman, F., & Keyder, Ç. (2006). Türkiye’de büyük kentlerin gecekondu ve çöküntü mahallelerinde yaşanan yoksulluk ve sosyal dışlanma. Poverty and social exclusion with the.
• Akyıldırım, E. (2024). Türkiye’de yapılan göçlerin başlıca faktörlerin irdelenmesi ve çözüm önerileri. Uluslararası Akademik Birikim Dergisi, 7(1).
• Alas, B., & Çelebi, İ. (2024). Yerel yönetimlerde kentsel dönüşüm strateji önermesi: Şişli örneği. JENAS Journal of Environmental and Natural Studies, 6(1), 37–51.
• Alver, K. (2010). Mahalle: Mekân ve hayatın esrarlı birlikteliği. İdealkent, 2, 116–139.
• Arık, F. (2021). Türkiye’de toplumsal ve ekonomik dönüşümün gecekondu görünümleri: Akdere gecekondu mahallesi örneği. Nüfusbilim Dergisi, 43(1), 61–85.
• Atakan, T., & Suri, L. (2024). Kentsel dönüşümün Kartal ilçesindeki etkisi. Istanbul Commerce University Journal of Technologies and Applied Sciences, 6(2), 115–128.
• Ataöv, A., & Osmay, S. (2007). Türkiye’de kentsel dönüşüme yöntemsel bir yaklaşım. METU Journal of the Faculty of Architecture, 24(2), 57–82.
• Bal, H. (1999). Kent sosyolojisi. Turhan Kitabevi.
• Bıçkı, D. (2004). Küreselleşme sürecinde ‘mekânsal yarılma’ ve ‘kentsel yoksulluk’ olgusunun kuramsal ve uygulamalı bir analizi: Bursa–Işıktepe örneği [Yayımlanmamış doktora tezi]. Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bourdieu, P. (1984). Espace social et genèse des "classes". Actes de la Recherche en Sciences Sociales, 52(1), 3–14.
• Canatan, K. (1995). Bir değişim süreci olarak modernleşme. İnsan Yayınları.
• Castells, M. (1996). The rise of the network society. Blackwell.
• Coşkun, H. (2022, Kasım). Sustainable praxis on Istanbul’s residential and green areas by the Henri Prost’s development plans. In International Conference on Green Urbanism (pp. 67–84). Cham: Springer Nature Switzerland.
• Çakır, S. (2011). Türkiye’de göç, kentleşme/gecekondu sorunu ve üretilen politikalar. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23, 209–222.
• Çetin, S. (2015). Gecekondu bölgelerinde mekân kimliği ve aidiyet duygusu: Kadifekale ve Gümüşpala karşılaştırması. In I. Uluslararası Kent Araştırmaları Kongresi: Günümüz Kentinde Sorunlar, 16–17 Nisan 2015, Eskişehir Bildiriler Kitabı (Cilt IV). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Çiftçi, S. (2016). Toplum temelli bir yaklaşım olarak sürdürülebilir kentsel dönüşüm: Ankara Dikmen Vadisi örneği [Yayımlanmamış doktora tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Danış, M. S., & Karakaş, M. (2021). Türkiye’de gecekondu araştırmaları. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(2), 394–410.
• Daşkıran, F., & Baydur, C. M. (2024). Deprem riski, değerleme ve kentsel dönüşüm: Mekânsal bir çözümleme. The Journal of Academic Social Science, 18(18), 494–511.
• Doğan, M. (2018). Türkiye’de kentsel dönüşüm ve sosyo-ekonomik yapı üzerindeki etkileri. The Journal of Turk-Islam World Social Studies, 18(18), 1–8.
• Doğan, S. (2020). Mahalledeki AKP: Parti İşleyişi, Taban Mobilizasyonu ve Siyasal Yabancılaşma. İletişim Yayınları.
• Dündar, E., & Kaya, G. (2022). Eski bir gecekondu mahallesindeki dönüşüm dinamikleri ve çelişkiler (Buca ilçesi Kuruçeşme Mahallesi örneği). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(1), 301–328.
• Efe, S., Peker Yıldızan, A., & Kiriş, H. M. (2024). Türkiye’de kentsel dönüşümü yeniden düşünmek: 2023 tarihli 7471 sayılı yasal düzenleme ve öngörüler. Çağdaş Yerel Yönetimler, 33(3), 39–68.
• Ergen, M., & Peker, Ü. (2022). Türkiye’deki kentsel dönüşüm süreç analizi: İstanbul-Gaziosmanpaşa örneği. Journal of Agricultural Biotechnology, 3(2), 101–116.
• Erkan, R. (2004). Kentleşme ve sosyal değişme. Bilimadamı Yayınları.
• Erken, E. (2022). İstanbul’da Cumhuriyet döneminde planlama çalışmaları: Henri Prost ve Luigi Piccinato’nun planlarının sonraki dönemlere etkileri açısından mukayeseli analizi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(45), 1626–1648.
• Eseler, B., & Gençkaya, Ö. F. (2023). Kentsel dönüşüm kararlarına vatandaş katılımı: Fikirtepe kentsel dönüşüm projesi. Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 291–308.
• Giddens, A. (2000). Tarihsel materyalizmin çağdaş eleştirisi (Ü. Tatlıcan, Çev.). Paradigma Yayınları.
• Görgülü, Z. (2009). Kentsel dönüşüm ve ülkemiz. In TMMOB İzmir Kent Sempozyumu (pp. 767–780).
• Gürhan, N. (2024). Kentsel dönüşümü duygular üzerinden yeniden düşünmek: Diyarbakır Suriçi örneği. İnsan ve Toplum, 14(4), 112–138.
• Halbwachs, M. (2020). On collective memory. University of Chicago Press.
• Harvey, D. (2019). Yeni emperyalizm: Mülksüzleştirme yoluyla birikim. In Çağdaş Marksizm Seçkisi: Yüzyıla Damga Vuran Metinler (s. 239).
• Işık, O., & Pınarcıoğlu, M. M. (2011). Nöbetleşe yoksulluk: Gecekondulaşma ve kent yoksulları – Sultanbeyli örneği. İstanbul: İletişim Yayınları.
• İlik, İ., Bulut, İ., & Ayik, U. (2022). Kentsel dönüşüm projeleri ve sonrası: Antalya Kepez-Santral mahalleleri örneğinde yerinden edilme süreçlerinin analizi. Türk Coğrafya Dergisi, (80), 53–70.
• İşlek, U. Z., & Şengül, F. N. (2024). Kentsel dönüşümün toplumsal yapıya etkileri: İstanbul Alibeyköy Mahallesi örneği. Uluslararası Sosyal Bilimlerde Yeni Ufuklar Dergisi, 1(2), 71–83.
• Karadağ, A., & Mirioğlu, G. (2012). Bayraklı kentsel dönüşüm projesi üzerine coğrafi değerlendirmeler. Türk Coğrafya Dergisi, (57), 21–32.
• Keleş, R. (1998). Kent bilim terimleri sözlüğü (Gözden geçirilmiş 2. baskı). İmge Kitabevi.
• Keleş, R. (2004). Kentsel dönüşümün tüzel alt yapısı. Mimar. İst: Üç Aylık Mimarlık Kültürü Dergisi, 4(12), 73–76.
• Keleş, R. (2008). Kentleşme politikası (8. bs.). İmge Yayınları.
• Kırali, H. U., & Ulger, E. (2022). Kentsel dönüşümün sosyal ve teknik gerekçeleri: Gaziosmanpaşa ilçesi Sarıgöl-Yenidoğan kentsel dönüşüm örneği. İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 21(41), 19–29.
• Koyuncu, A. (2009). Küresel kentte komşuluk. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 22, 23–42.
• Koyuncu, A. (2017). Türkiye’de göç ve kentleşme. In K. Alver (Ed.), Kent sosyolojisi (pp. 359–375). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Kuzu, S. (2004). Özel sektör perspektifinden kentsel dönüşüm. In Uluslararası Kentsel Dönüşüm Uygulamaları Sempozyumu (s. 253).
• Lefebvre, H. (1991). Critique of everyday life: Foundations for a sociology of the everyday (Vol. 2). Verso.
• Nazir, Z. (2025). Kentleşme sorununun toplumsal yansımaları: Kütahya İnköy toplu konutları incelemesi. Sosyal Bilimler ve Sağlık Bülteni, (13), 54–78.
• Nora, P. (2006). Hafıza mekanları (T. Bora, Çev.). Dost Kitabevi Yayınları.
• Osmay, S. (1998). 1923’ten bugüne kent merkezlerinin dönüşümü. In 75 yılda değişen kent ve uygarlık (ss. 13–28). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özçatalbaş, O., & Erdoğan, R. (2025). Tarihi yerleşimlerde sürdürülebilir kentsel dönüşüme bakış: Antalya Balbey Mahallesi örneği. Uluslararası Turizm, Ekonomi ve İşletme Bilimleri Dergisi (IJTEBS), 9(1), 36–49.
• Roberts, P., & Sykes, H. (2000). The evolution, definition and purpose of urban regeneration. In P. Roberts, H. Sykes, & R. Granger (Eds.), Urban regeneration: A handbook (pp. 9–36). Sage Publications.
• Şengöz, M. (2025). Akademik araştırma paradigmaları üzerine kavramsal bir inceleme. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 23, 91–127.
• Tekeli, İ. (2009). Modernizm, modernite ve Türkiye’nin kent planlama tarihi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ., Gülöksüz, Y., & Okyay, T. (2020). Dolmuşlu, gecekondulu, işportalı şehir. Ankara: İdealkent Yayınları.
• Uysal, A., & Avar, A. A. (2021). İzmir Narlıdere'de kentsel dönüşüm projesinin uygulanmasında gecekondu maliklerinin karşılaşabileceği sorunlar. İdealkent, 12(33), 873–904.
• Yahyagil, M. Y. (2011). Kentlerin kültürün gelişmesindeki etkileri. Istanbul Journal of Sociological Studies(25), 105–120.
• Yalıner, A. İ. (2023). Yüksek yapılara yönelik mikro-iklim ilişkili bağlamsal tasarım kriterlerinin belirlenmesi [Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Yavuz, A. K., & Eryiğit, B. H. (2023). 1930–1960 yılları arasında Tarihi Yarımada’da gerçekleştirilen imar politika ve uygulamaları üzerine bir değerlendirme. TESAM Akademi Dergisi, 10(2), 411–456.
• Yavuzçehre, P. S. (2022). Kentsel dönüşüm uygulaması sonrası suç korkusu üzerine bir değerlendirme: Denizli Aktepe Mahallesi örneği. Pamukkale Journal of Eurasian Socioeconomic Studies, 9(1), 1–17.
• Yılmaz, E., & Çiftçi, S. (2011). Kentlerin ortaya çıkışı ve sosyo-politik açıdan Türkiye’de kentleşme dönemleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(35), 252–267.
• Yılmaz, M., & Akyüz, N. (2023). Kentlileşme ve aidiyet bağlamında sosyolojik bir araştırma: Ankara örneği. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (32), 325–340.
• Yüksel, Y. D. (2023). İstanbul’da Gecekonduların Gelişimi. Mimarist Dergi, 2023/3.
• Zengin, H. S. (2014). Kentsel siyasetin öteki yüzü: Kentsel yoksulluk. İdealkent, 5(12), 88-102.