18. YÜZYILDA KARADENİZ’DE RUS DENİZ TİCARETİ VE OSMANLI DEVLETİ’NE ETKİLERİ

Yıl 2017, Cilt: 12 Sayı: 23, 83 - 106, 09.11.2017

Yasemin Nemlioğlu Koca

https://doi.org/10.18220/kid.350560

Cited By: 2

Öz

Karadeniz, tarihin
erken dönemlerinden bu yana ticari faaliyetlerin gerçekleştiği, birçok ülke
tarafından egemenlik altına alınmaya çalışılan önemli bir iç denizdir.
Karadeniz çevresi daima Çanakkale ve İstanbul Boğazları üzerinde egemenliğe
sahip devletler tarafından kontrol edilen bir bölge olmuştur. Osmanlı
İmparatorluğu’nun bölgedeki egemenliği 18. yy.’a kadar devam etmiştir, ancak
Osmanlı-Rusya Savaşı sonrasında yapılan Küçük Kaynarca Antlaşması’yla
Osmanlılar Karadeniz üzerindeki egemenliklerini kaybetmiştir. Bu antlaşma
sonrasında Rus ve Avrupa gemilerine açılan Karadeniz ticaretiyle bölgedeki
limanların, denizyollarının ve ard bölgelerinin önemi arttı. Bununla birlikte
Karadeniz’in uluslararası ticarete açılması Osmanlı Devleti’nin bölgede güç
kaybının ve başta Rusya olmak üzere Avrupalı devletler karşısında gerilemesinin
de bir göstergesi oldu. Rusya Karadeniz ticareti sayesinde ekonomik gelişmesini
sürdürerek sanayileşme sürecine girdi. Bu çalışmada, arşiv belgeleri ve
kaynaklar üzerinden 18. yy.’da Karadeniz ticaretinde Rusya’nın yeri ve bölge
egemenliğinde Rusya-Osmanlı rekabeti açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Karadeniz, Deniz Ticareti, Rusya

Kaynakça

• 1.Arşiv Kaynakları BOA. A.DVNS. MD. No:147/237;167/869;167/871;199/795. BOA. CT. BH. No: 11254,11526, 10304 BOA. CT. HR. No:1207, 1293, 1468, 1866, 187,193, 232, 3025, 4533, 477,502, 538, 549, 61, 64, 6851,6958, 7646, 8497, 8922, 9048, 2523 BOA. CT. İKTS. No: 1578, 839 BOA. CT. ML. No: 7656, 991 BOA. CT. MTZ. No: 951 BOA. DED. No: 83-84-86 BOA. İSD, No: 1-10 BOA. RAD, No: 83, s. 89, s. 64.
• 2.Kitap ve Makaleler ARMAOĞLU, Fahir 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi, TTK, Ankara 1997. ARSLAN, Murat, “Pontos’tan Karadeniz’e: Bir Adlandırmanın Ardındaki Önyargılar, Varsayımlar ve Gerçekler”, OLBA Dergisi, S: XIV, Mersin 2006, s.75-91. ASHTOR, Eliyahu, East-West Trade in The Medieval Mediterrenean, London 1986. ATALAR, Münir, XIII ve XIV. “Yüzyıllarda Karadeniz Ticaretinde Trabzon’un Yeri”, Trabzon Tarihi Sempozyumu Bildirileri, 6-8 Kasım 1998, Trabzon 1999, s. 131. BARTL, Peter, “17. Yüzyıl ve 18. Yüzyılın İlk Yarısında Kazak Devleti ve Osmanlı İmparatorluğu”, İlmi Araştırmalar Dergisi, Çev. Kemal Beydilli, S: 6, İstanbul 1998, s. 301-330. BELLİN, Jacques Nicolas, Carte Réduite de La Mer Noir, 1772, Deniz Müzesi-No:4090, İstanbul. BEYDİLLİ, Kemal, “Karadeniz’in Kapalılığı Karşısında Avrupa Küçük Devletleri ve Miri Ticaret Teşebbüsü”, Belleten, Vol: LV, No: 214, TTK, Ankara 1991, s. 687-757. BİLİCİ, Faruk, La Politique Française en Mer Noire 1747-1789: Vicissitudes d'une Implantation, İsis Press, İstanbul 1992. BOSTAN, İdris, “İzn-i Sefine Defterleri ve Karadeniz’de Rusya İle Ticaret Yapan Devlet-i Aliyye Tüccarları 1780-1846”, Türklük Araştırmaları Dergisi, S: 6, İstanbul 1991, s. 21-44. BOSTAN, İdris, “Rusya’nın Karadeniz’de Ticarete Başlaması ve Osmanlı İmparatorluğu (1700-1787)”, Belleten, Vol: 23, Ankara 1995, s. 353-394. BRYER, Anthony, “Trabzon İmparatorluğu’nda Gemicilik”, Bir Tutkudur Trabzon, YKY, İstanbul 1997, s.97 CHARDİN, Jean, Journal du Voyage en Perse et aux Indes Orientales, par la Mer Noire et par la Colchide, Pub: Moses Pitt, Londres 1686. DEARBORN, H.A.Scammell, A Memoir on The Commerce and Navigation of The Black Sea and the Trade and Maritime Geography of Turkey and Egypt, Pub: Wells and Lilly, Boston 1819. ELDEM, Edhem, French Trade in Istanbul in the Eighteenth Century, BRILL, Leiden 1999. EVLİYA ÇELEBİ, Seyahatname, Ed: Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman, C: I, YKY, İstanbul 2003. FALKUS, Malcolm E. Rusya’nın Endüstrileşmesi 1700-1914, Çev. Alaeddin Şenel, V Yayınları, Ankara 1986. GRENVİLLE, Henry, Observations Sur L’etat Actuel De L’Empire Ottoman, Ed: Andrew S. Ehrenkreutz, The University of Michigan Press, 1965. HERLİHY, Patricia, Odessa 1794-1914, Harvard University Press, Cambridge 1986. HEYD, Wilhelm, Yakındoğu Ticaret Tarihi, Çev. Enver Ziya Karal, TTK, Ankara 2000. İNALCIK, Halil, “Struggle for East-European Empire: 1400-1700 The Crimean Khanate, Ottomans and The Rise of The Russian Empire”, The Turkish Yearbook of International Relations, Vol: XXI, Ankara Üniversitesi, Ankara 1982, s.12-13. İNALCIK, Halil, “The Question of The Closing of The Black Sea Under The Ottomans”, 20th Symposium of Byzantine Studies, Birmingham, March 1978, Archeion Pontou, Vol:35, Athens 1979, s.74-110. İŞİPEK, Ali Rıza, Aydemir, Oğuz, 1770 Çeşme Deniz Savaşı, Denizler Kitabevi, İstanbul 2006. KARDASİS, Vassilis, Diaspora Merchants in the Black Sea: The Greeks in Southern Russia, Lexington Books, New York 2001. KÖSE, Osman 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması, , Ankara 2006. KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi, TTK, Ankara 1999. KURDAKUL, Necdet Ticaret Antlaşmaları ve Kapitülasyonlar, Döler Neşriyat, İstanbul 1981. LeDONNE, John P.,The Grand Strategy of the Russian Empire, Oxford University Press, New York 2004. MEEKER, Michael E., İmparatorluktan Gelen Bir Ulus, Türk Modernitesi ve Doğu Karadeniz’de Osmanlı Mirası, Çev: Tutku Vardağlı, Bilgi Üniversitesi, İstanbul 2005. Muahedat Mecmuası, Vol: III, TTK, Ankara 2008. ODDY, J.Jepson, European Commerce, Shewing New and Secure Channels of Trade with The Continent of Europe, Pub: W.J.&J.Richardson, London 1805. PEYSSONNEL, C.Charles, Traite Sur le Commerce de la Mer Noire, Pub: Cuchet, Paris 1787. PROUSİS, Theophilus C., “Risky Business: Russian Trade in the Ottoman Empire in the Early Nineteenth Century” Mediterranean Historical Review, Vol. 20, No.2, December 2005. REUİLLY, Jean de Baron, Voyage en Crimée et Sur les Bords de la Mer Noire, Pub: Bossange, Paris 1806. SHAW, Stanford J., Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Vol: I, Çev. Mehmet Harmancı, İstanbul 2004. The Literary Panorama Annual Register of the United Kingdom, Vol: 2, Ed. Charles Taylor, Pub: Cox&Son, London 1807. YERASİMOS, Stéphane, “La Communauté Grecque de Trabzon au XIX e Siécle”, CIESPO VII. Sempozyum Bildirileri, Ankara 1994. YILMAZ, Özgür “Trabzon’da Fransız Varlığının İlk Dönemleri: Pierre Jarôme Dupré’nin Trabzon Konsolosluğu (1803-1820)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S: 21, Trabzon 2016, s. 87-120. YÜKSEL, Sinan, “Rusların Karadeniz Yönünde Yapmış Oldukları İlk Yayılma Faaliyetleri”, Süleyman Demirel Üniv. Sosyal Bilimler Dergisi, Nisan 2013, S: 28, s. 101-116. ZİNKEİSEN, Johann Wilhelm, Geschichte des Osmanischen Reiches in Europa, Verlagen: Friedrich Perthes, Hamburg 1840.