Melekler ve Şeytanlar: 1980 Sonrası Türk Sinemasında Kültürel Şizofreni

Yıl 2021, Sayı: 18, 132 - 169, 28.11.2021

Hasan Nazlıgül

Öz

Modernite, Avrupa’da uzun yıllar alan bir sürecin sonucunda doğal olarak ortaya çıkmıştır. Fakat sonradan modernleşmeye çalışan geleneksel toplumlar bu süreci dış müdahalelerle, kısa süre içinde ve yapay olarak gerçekleştirmeye çalışmaktadırlar. Bu durumda birçok sorun ortaya çıkmaktadır. Ortaya çıkan sorunlardan biri de bilinç düzeyinde kendisini gösterir. Modernleşmeye çalışan toplumlar ne kendi geleneksel dünya görüşlerinden koparak modern döneme uyum sağlayabilmekte ne de kendi geleneksel dünya görüşlerini koruyabilmektedirler. İki heterojen dünya görüşünün bir toplum içinde aynı anda etkinlik göstermesi kültürel şizofreniye yol açmaktadır. Türkiye’deyse bu durum kendisini özellikle 1980 sonrasında göstermektedir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında kuramsallaşan devlet merkezli modernleşme modeli yerini 1980’lerde toplum merkezli modernleşme modeline bırakmış ve bunun sonuncunda her alanda hızlı bir dönüşüm gerçekleşmiştir. Kısa süre içinde gerçekleşen hızlı dönüşüm kültürel şizofreniyi ortaya çıkartmıştır. Bilinç düzeyinde meydana gelen kültürel şizofreni kendisini en net kültür ürünlerinde yani sanatta göstermektedir. 1980 sonrası Türk sinemasında kültürel şizofreninin izleri filmlerde ortaya çıkan melekler, şeytanlar, hayaller ve hayaletler gibi anomalilerle görülmeye başlanmıştır. Çalışmada filmlerde görülen şeytan ve melek karakteri incelemeye alınmıştır. Bu bağlamda incelenen filmler, Arkadaşım Şeytan (1988),Uzun İnce Bir Yol (1991), Siyah Pelerinli Adam (1992) ve Gölge Oyunu’dur (1993). Filmlerde ortaya çıkan şeytan karakterleri modernleşmeyi temsil etmektedirler. Melek olarak görünen karakterlerse özlem duyulan geçmişi ve geleneği temsil etmektedirler.

Anahtar Kelimeler

Kültürel Şizofreni, Modernleşme, Melekler ve Şeytanlar, Türk Sineması

Kaynakça

• AKÇURA, Yusuf (2019). Üç Tarz-ı Siyaset, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ARENDT, Hannah (2012). Kötülüğün Sıradanlığı, (Çev. Özge Çelik), İstanbul: Metis Yayınları.
• ARİES, Philippe (1991).Batılının Ölüm Karşısında Tavırları, (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Ankara: Gece Kitapları.
• BAŞKAYA, Fikret (2011). Bugüne Bakmak, Seksen Öncesi / Seksen Sonrası veya Rejimin Niteliği, Ankara: Dipnot Yayınları.
• BAUDRİLLARD, Jean (2015). Şeytana Satılan Ruh ya da Kötülüğün Egemenliği, (Çev. Oğuz Adanır), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• BAUMAN, Zygmunt (2018). Ölümlülük, Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratejileri, (Çev. Nurgül Demirdöven), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• BECK, Ulrich (2011). Risk Toplumu, (Çev. Kazım Özdoğan - Bülent Doğan), İstanbul: İthaki Yayınları
• BERGER, L. Peter (2012). Melekler Hakkında Söylenti, (Çev. Ali Coşkun – Nebile Özgen), İstanbul: Rağbet Yayınları.
• BERGER, Peter. L; BERGER, Brigitte; KELLNER, Hansfried (1986). Modernleşme ve Bilinç, (Çev. Cevdet Cerit), İstanbul: Pınar Yayınları
• BERKES, Niyazi (2019). Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ÇİĞDEM, Ahmet (1997). Bir İmkan Olarak Modernite, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Descartes, R. (2016). Aklın Yönetimi İçin Kurallar, (Çev. Engin Sunar), İstanbul: Say Yayınları.
• EİSENSTADT, S. Noah (2014). Modernleşme Başkaldırı ve Değişim, (Çev. Ufuk Coşkun) Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (1971). Dede Korkut Kitabı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• EURİPİDES (2018). Alkestis, (Çev.T. Yılmaz Öğüt), İstanbul: Mitos-Boyut Tiyatro Yayınları.
• FOUCAULT, Michel (1994). Kelimeler ve Şeyler, (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Ankara: İmge Kitabevi.
• FREUD, Sigmund (2018). Cinsellik Üzerine, (Çev. Selçuk Budak), İstanbul: Öteki Yayınevi.
• GİDDENS, Anthony (2010). Modernite ve Bireysel Kimlik, (Ümit Tatlıcan), İstanbul: Say Yayınları.
• GİDDENS, Anthony (2020). Modernliğin Sonuçları, (Çev. Ersin Kuşdil), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• GOETHE, J. W. V. (2001). Faust, (Çev. İsmet Zeki Eyuboğlu), İstanbul: Sosyal Yayınları.
• GÖLE, Nilüfer (2011). Melez Desenler, İstanbul: Metis Yayınları.
• GÖLE, Nilüfer.(2011). Modern Mahrem, İstanbul: Metis Yayınları.
• GUTTİNG, Gary. (2010). Foucault, (Çev. Hakan Gür), Ankara : Dost Kitabevi yayınları .
• HEYD, Uriel (1979). Türk Ulusçuluğunun Temelleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• HORKHEIMER, Max (2013) Akıl Tutulması, (Çev. Orhan Koçak), İstanbul: Metis Yayıncılık.
• HUNTİNGTON, S. P. (2005). Medeniyetler Çatışması, İstanbul: Okuyan Us Yayınları.
• İNAN, Abdulkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• KAĞITÇIBAŞI, Çiğdem (2012). Benlik, Aile ve İnsan Gelişimi, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• KISAKÜREK, F. Necip (2015) İdeolocya Örgüsü, İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• KONGAR, Emre (1985). Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• KONGAR, Emre (1994). İmparatorluktan günümüze Türkiye'nin Toplumsal Yapısı Cilt 1. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• KÖKER, Levent (1993). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• LİNK, Luther (2003). Şeytan: Yüzü Olmayan Maske, (Çev. Emek Ergün), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• MANSUR, Hallac-ı (2002). Tavasin, (Çev. Yaşar Günenç), İstanbul: Yaba Yayınları.
• MARDİN, Şerif (2018) Türk Modernleşmesi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MERQUIOR, J. G. (1986). Foucault, (Çev. Nurettin Elhüseyni), İstanbul: AFA Yayınları.
• MESSADIE, Gerald (1998). Şeytanın Genel Tarihi, (Çev. Işık Ergüden), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• NASIO, J. D. (2007). Aşk Acısı, (Çev. Hatice Bakanlar – Canan Coşkan), İstanbul: İmge Kitabevi.
• ÖGEL, Bahaeddin (2010). Türk Mitolojisi 1. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÖZYÜREK, Esra (2011). Modernlik Nostaljisi, (Çev. Ferit Burak Aydar), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• PARLA, Jale (2014). Babalar ve Oğullar, İstanbul, İletişim Yayınları.
• PAZ, Octavio (1997). Bir Yeryüzü, Dört veya Beş Dünya: Çağdaş Tarih Üstüne Düşünümler, (Çev. Vedat Binatlı), Ankara: İnkılap Kitabevi.
• RUSSELL, Burton Jeffrey (1999). Şeytan: Antikiteden İlkel Hristiyanlığa Kötülük,(Çev. Nuri Plümer), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• RUSSELL, Burton Jeffrey (2001). Mephistopheles: Modern Dünyada Şeytan, (Çev. Nuri Plümer), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• SHAYEGAN, Daryush (1991). Yaralı Bilinç, (Çev. Haldun Bayrı), İstanbul: Metis Yayınları.
• SIMMEL, Georg (2009). Bireysellik ve Kültür, (Çev. Tuncay Birkan), İstanbul: Metis Yayıncılık.
• ŞENEL, Mustafa (2010). Kırım Karataylarının Atasözü ve Deyimlerinde Göçebeliğin İzleri, Uluslararası Karay Çalışmaları Sempozyumu, 5-8 Nisan 2010, Bilecik.
• ŞİMŞEK, Esma (2019). Azrail İnancının Türk Halk Kültürüne Yansımaları, 9. Milletler Arası Türk Halk Kültür Kongresi - Genel Konular, 2019, Ankara.
• TAYLOR, Charles (2011). Modernliğin Sıkıntıları, (Çev. Uğur Canbilen), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• TOURAINE, Alain (2002). Modernliğin Eleştirisi, (Çev. Hülya Tufan), İstanbul: Yapı Kredi Kültür Yayınları.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya (2019). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• VELİOĞLU, Özgür (2017). Kötülüğe Yenik Düşen Türk Sineması, İstanbul: Agora Kitaplığı.
• VELİOĞLU, Metin Ö. (2019). Yeşilçam’ın Hayaletleri: 1980 Sonrası Türk Sinemasının Üslup Arayışlarında Yeşilçam Sanrıları. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (Egifder), 7:1, 398-429.
• ZÜRCHER, J. Erik (2020). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, (Çev. Yasemin Saner), İstanbul: İletişim Yayınları.