Inspection Services and Inspection Legislation in the Late Ottoman Educational Organization

Year 2023, Issue: 12, 1533 - 1549, 26.09.2023

Ebubekir Keklik

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1332774

Abstract

It is known that modern inspection services in the Ottoman education organization started in the 19th century. First, after the Ministry of Education was established in 1846, inspectors called "muin" were appointed to inspect primary schools. However, the subject of inspection in the Ottoman education system was dealt with seriously for the first time with the Regulation of General Education. Regulation of General Education which reorganized the Ottoman education organization, also made important regulations on inspection services. Thus, inspection services became one of the official duties of the Ministry of Education. According to the Regulation of General Education, education inspectors would be appointed to the provincial center as well as to the center. However, the appointment of education inspectors to the provinces was delayed because the education organization could not be established in the provinces immediately. The provincial education organization could only be put in order in the 1880s. However, after this date, education directors and therefore education inspectors could be appointed to the provinces. The Second Constitutional Period is a period in which the Ottoman education organization was restructured. In this period, one of the subjects that were reconsidered is education inspection services. It can be said that inspection services in education were organized for the first time in this period. It is known that the Ministry of Education allocated a significant amount of budget for inspection services in this period. During this period, the Ministry of Education published many detailed instructions and regulations on inspection services. In this article, the inspection legislation in question is reconsidered on the basis of regulations and instructions.

Keywords

Ottoman, education, school, ınspection, ınspector.

Son Dönem Osmanlı Eğitiminde Teftiş Hizmetleri ve Teftiş Mevzuatı

Abstract

Osmanlı eğitim teşkilatında modern teftiş hizmetlerinin on dokuzuncu yüzyılda başladığı bilinmektedir. İlk olarak, Mekâtib-i Umumiye Nezareti kurulduktan sonra sıbyan mekteplerinin teftişi amacıyla “muin” adı verilen müfettişler tayin edilmiştir. Ancak Osmanlı eğitim sisteminde teftiş konusu da eğitime dair diğer pek çok konu gibi, ciddî olarak ilk defa Türk eğitim tarihinin en önemli belgelerinden biri olan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile ele alınmıştır. Osmanlı eğitimine önemli yenilikler getiren ve eğitim teşkilatını sil baştan düzenleyen Maarif-i Umumiye Nizamnamesi, teftiş konusunda da önemli bir düzenleme yaparak teftiş hizmetlerinin Maarif Nezaretinin resmî görevleri arasına girmesini sağlamıştır. Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’ne göre merkeze olduğu gibi taşraya da maarif müfettişleri atanacaktı. Ne var ki, taşrada maarif teşkilatı hemen kurulamadığı için vilayetlere maarif müfettişlerinin atanması gecikmiştir. Taşra maarif teşkilatı ancak 1880’li yıllarda belli bir düzene sokulabilmiştir. Ancak bu tarihten sonra vilayetlere maarif müdürleri ve müfettişler tayin edilebilmiştir. İkinci Meşrutiyet dönemi ise Osmanlı eğitim teşkilatının yeniden yapılandırıldığı bir dönemdir. Bu dönemde yeniden ele alınan konulardan biri de teftiş hizmetleridir. Denilebilir ki eğitimde teftiş hizmetleri ilk defa bu dönemde sağlam bir düzene bağlanmaya çalışılmıştır. Maarif Nezaretinin bu dönemde teftiş hizmetlerine önemli miktarda bütçe ayırdığı bilinmektedir. Nezaret bu dönemde teftiş hizmetlerine dair çok sayıda ayrıntılı talimatname ve nizamname yayımlamıştır. Bu makalede söz konusu teftiş mevzuatı, nizamname ve talimatnamelerden hareketle yeniden ele alınmaktadır.

Keywords

Osmanlı, eğitim, mektep, teftiş, müfettiş.

References

• I. Arşiv Kaynakları
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Maarif Nezareti Heyet-i Teftişiye Kalemi (MF. HTF) 1/2.
• Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT) 1136/19.
• II. Resmî Yayınlar
• [1327 Tarihli] Maarif-i Umumiye Nezareti Teşkilatı Hakkında Nizamname, Düstur, II. Tertip, C. IV, s. 167-173.
• [1330 tarihli] Maarif-i Umumiye Nezareti Teşkilatı Hakkında Nizamname, Düstur, II. Tertip, C. VI, s. 1036-1041.
• Maarif Müdürleri ile Vilayet Maarif Müfettişlerinin Vezâifine Müteallik Talimat, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1326.
• Maarif-i Umumiye Nezareti Merkez Teşkilatı Layihası, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1328.
• Maarif-i Umumiye Nizamnamesi, Düstur, I. Tertip, C.II, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1289.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, 26 Mayıs 1326.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, 27 Kânun-ı evvel 1326.
• Mekâtib-i İbtidaiye Müfettişlerinin Vezâifine Müteallik Talimat, Matbaa-i Âmire, 1326.
• Mekâtib-i İbtidaiyenin İnşasına Müteallik Talimat, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1326.
• Tahsil-i İbtidaiyi İdare ve Teftiş ile Muvazzaf Memurînin Vezâifi Hakkında Nizamname, Düstur, II. Tertip, C. II, s. 404-415.
• Tedrisat-ı İbtidaiye Kanun-ı Muvakkati, (23 Eylül 1329/6 Ekim 1913), Düstur, II. Tertip, C.V, 804-823.
• Tedrisat-ı İbtidaiye Müfettişlerinin Vezâifine Dâir Talimatname, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1330.
• III. Telif ve Tetkik Eserler
• Akyüz Y. (2013). Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem Akademi.
• Akyüz, Y. (1994). İlköğretimin Yenileşme Tarihinde Bir Adım: Nisan 1847 Talimatı. OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), V, 1-47.
• Akyüz, Y. (2012). Türkiye’de Öğretmelerin Toplumsal Değişmedeki Etkileri. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Ayas, N. (1948). Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitimi -Kuruluşlar ve Tarihçeler-. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Aytekin, H. (1991). İttihad ve Terakki Dönemi Eğitim Yönetimi. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
• Berker, A. (1945). Türkiye’de İlköğretim I. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Berkes, N. (2003). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Emrullah. (1911). Patrikhanelerin Müstediyâtı-Tedrisat Meselesi-. Yeni Muhitü‟l-Maarif Gazetesi. (Sene I, No. 7, 20 Ağustos 1327).
• Erdem, Y. T. (2009). Osmanlı Eğitim Sisteminde Teftiş, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), 26, 55-92.
• Ergin, O. N. (1977). İstanbul Mektepleri ve İlim, Terbiye ve Sanat Müesseseleri Dolayısiyle Türkiye Maarif Tarihi, C.I-V. İstanbul: Eser Matbaası.
• Ergün, M. (1996). II. Meşrutiyet Dönemi Eğitim Hareketleri. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Gençoğlu, M. (2012). Erzurum Vilâyeti Maârif Teftişleri (1910), Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 8(16), 33-60.
• Gençoğlu, M. (2014). “1916 Maarif Teftişlerinde Mamuratülaziz Sancağı’nın İlköğretim Durumu”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 159-193.
• Gençoğlu, M. (2018). “Maarif Teftiş Raporlarında Menteşe Sancağı İbtidai Mektepleri (1915-1917)”, ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(2), 72-95.
• Gündüz, M. (2007). II. Meşrutiyetin Klasik Paradigmaları, İçtihad, Sebilü’r-Reşad ve Türk Yurdu’nda Toplumsal Tezler. Ankara: Lotus Yayınevi.
• Keklik, E. (2018). İkinci Meşrutiyet Döneminde Osmanlı Eğitimi: Problemler, Tartışmalar, Teklifler. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Koçer, H. A. (1992). Modern Eğitimin Doğuşu. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kodaman, B. (1991). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mahmud Cevad İbnü’ş-Şeyh Nâfi. (2002). Maârif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilat ve İcrââtı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Merter, F. (1986). İkinci Meşrutiyet Dönemi Eğitim Sisteminde Politika-Teşkilatlanma ve Teftiş Çalışmaları, Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Millî Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu Raporu. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Nafi Atuf. (1930). Türkiye Maarif Tarihi Hakkında Bir Deneme I. İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kütüphanesi.
• Nafi Atuf. (1932). Türkiye Maarif Tarihi Hakkında Bir Deneme II. İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kütüphanesi.
• Nurdoğan, A. M. (2011). II. Abdülhamid Döneminde Rumeli’de Maarif Teşkilatı, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), 26, 193-220.
• Özalp, R. (1982). Milli Eğitimle İlgili Mevzuat. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Somel, S., A. (2010). Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Su, K. (1974). Türk Eğitiminde Teftişin Yeri ve Önemi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Şinasi. (1913). Maarif Müfettişleri. Ahenk. (31 Teşrin-i evvel 1913).
• Unat, F. R. (1964). Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişimine Tarihi Bir Bakış, Ankara: Milli Eğitim Basımevi