Talat Aydemir’in Yönü

Year 2024, Issue: 14, 297 - 313, 29.02.2024

Bengücan Fındık

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1404348

Abstract

27 Mayıs 1960 Darbesinin sonra Türkiye’nin en önemli politik gündemi sivil-asker ilişkileridir. 1961 yılında TBMM’nin tekrar açılmasına kadar olan süreçte Milli Birlik Komitesi ülkeyi fiilen yönetmiş ve komite içerisinde yönetimin sivil iktidara bırakılması noktasında görüş ayrılıkları çıkmıştır. Neticesinde askeri dikta rejiminde ısrarcı olan 14 komite üyesi yurt dışı görevlere tayin edilmiş ve sonrasında iktidar sivil hükümete bırakılmıştır. Ancak askerlerin sivil hükümet üzerindeki kontrolü çok uzun yıllar boyunca devam etmiştir. 1960’ların politik gündeminin başka bir önemli parçası ise Yön dergisi etrafında şekillenmeye başlayan sosyalist fikirlerdir. Yön dergisi Kemalizm ile sosyalizm arasında bir bağlantı kurmuştu ve günün şartlarında demokrasinin sadece “şekli” olabileceğini, gerçek demokrasiye ulaşabilmek içinse bazı reformların yapılması gerektiğini savunmaktaydılar. Sıkça kullanmakta oldukları “zinde güçler” kavramı ise doğrudan orduyu çağrıştırmaktaydı ve Türk Silahlı Kuvvetlerini toplumun ilerici gücü olarak görmektelerdi. 1960’ların ilk yarısında başka bir politik gündem maddesi ise ikinci bir askeri darbe beklentisidir. Bazı askerler 27 Mayıs’ın hedeflerine ulaşamadığını, iktidarın sivillere bırakılmasının doğru olmadığını ve Türkiye’nin otoriter bir yönetim altında birtakım reformlar gerçekleştirmesi gerektiğini savunmaktaydı. Bu askerler içerisinde düşüncelerini eyleme geçiren ise Albay Talat Aydemir’dir. Aydemir 1962 ve 1963’te iki kez askeri darbe teşebbüsünde bulunmuştur. Aydemir’in eylemlerini dayandırdığı fikirler ile Yön dergisinin savunduğu fikirler birbirine benzerdir. Aydemir, giriştiği harekette başarısız olmuş ve idama mahkûm edilmiştir. Yön dergisi ise darbe girişimiyle ilişkisi olduğu iddiasıyla kapatılmıştır.

Keywords

Talat Aydemir, Yön Dergisi, askeri darbe, 1960’lı yıllar.

Talat Aydemir’s Way

Abstract

After the 27 May 1960 Military Coup, the most important political agenda of Turkey was civil-military relations. In 1961, until the reopening of the TBMM, the National Unity Committee (MBK) ruled the country de facto and disagreements arose within the committee on the issue of handing over the government to the civilian government. As a result, 14 members of the committee who insisted on a military dictatorship regime were transferred to foreign missions and then the power was handed over to the civilian government, but the control of the military over the civilian government continued for many years. Another important part of the political agenda of the 1960s was the socialist ideas that began to take shape around the Yön Journal. The Yön Journal established a link between Kemalism and socialism and argued that democracy could only be “formal” in the conditions of the day and that some reforms were necessary to achieve real democracy. The concept of “active forces”, which they frequently used, was directly associated with the military and they considered the Turkish Armed Forces as the progressive force of the society. Another political agenda item in the first half of the 1960s was the expectation of a second military coup. Some soldiers argued that 27 May Coup had failed to achieve its goals, that it was not right to leave the power to civilians and that Turkey should carry out some reforms under an authoritarian rule. Among these soldiers, it was Colonel Talat Aydemir who put his thoughts into action. Aydemir attempted a military coup twice in 1962 and 1963. The ideas on which Aydemir based his actions and the ideas defended by the Yön Journal were similar to each other. However, Aydemir failed in his attempt and was sentenced to death. Yön Journal, on the other hand, was closed down due to its alleged involvement in the coup attempt.

Keywords

Talat Aydemir, Yön Journal, military coup, 1960s.

References

• Açıkkaya, S. (2011). Solun Türk Devrimiyle İmtihanı. İstanbul: Paraf Yayınları.
• Ahmad, F. (1995). Modern Türkiye’nin Oluşumu. (Y. Alogan, Çev.) İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Ahmad, F. (2007). Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980). (A. Fethi, Çev.) İstanbul: Hil Yayıncılık.
• Akyaz, D. (2015). Ordu ve Resmi Atatürkçülük. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce (Cilt Kemalizm). içinde İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atılgan, G. (2008). Yön-Devrim Hareketi Kemalizm ile Marksizm Arasında Geleneksel Aydınlar. İstanbul: Yordam Kitap.
• Atılgan, G. (2009). Sosyalist Milliyetçilik Söylemi (Türkiye, 1961-1968): Temeller, Ayrılıklar. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 64(3), 1-25.
• Avcıoğlu, D. (1962). Rejim Buhranı. Yön(10), 3.
• Aybar, M. A. (2021). Türkiye İşçi Partisi Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınevi.
• Aydemir, Ş. S. (2011). İkinci Adam (Cilt 1950-1964). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aydemir, T. (2010). Hatıratım. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Birand, M. A., Dündar, C., & Çaplı , B. (1994). 12 Mart İhtilalin Pençesinde Demokrasi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Çakmak, D. (2008). Türkiye’de Asker-Hükümet İlişkisi: Albay Talat Aydemir Örneği. Akademik Bakış, 1(2), 35-68.
• Çavdar, T. (2000). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1950-1995. Ankara: İmge Yayınevi.
• Demir, Y. (2006). Albay Talat Aydemir’in Darbe Girişimleri. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 5(13), 155-171.
• Deniz, O. (2003). Harbiyeli Aldanmaz. (Y. Bradley, Dü.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Erdem, T. (2015). CHP’de Parti İçi Mücadelede “Kemalizm” ve “Devrimler” Tartışmaları Üzerine. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce (Cilt Kemalizm). içinde İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eryaman, A. (2020). Darbe Girişimleri Esnasında Kitle İletişim Araçlarının Rolüne Bir Örnek: Talat Aydemir Olayı ve Radyo. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (67), 215-239.
• Fındık, B. (2022). Tek Parti Döneminde Kemalist Milliyetçiliğin Karşısında Türkçü- Turancı Milliyetçilik. Ankara: Nobel Yayınevi.
• Gürcan, F. (2005). Ben İhtilalciyim. (Ö. Gürcan, Dü.) Ankara: Süvari Yayıncılık.
• Hale, W. (1994). Türkiye’de Ordu ve Siyaset- 1789’dan Günümüze. (A. Fethi, Çev.) İstanbul: Hil Yayıncılık.
• Hughes, P. (2009). Türkiye’nin Demokratikleşme Sürecinde Atatürkçülük. (N. Özlem, Çev.) Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• İsen, C. K. (1964). Geliyorum Diyen İhtilal. İstanbul: Tan Gazetesi Matbaası.
• Karpat, K. (2013). Türk Siyasi Tarihi Siyasal Sistemin Evrimi. (C. Elitez, Çev.) İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kaynar, M. K. (2017). Türkiye’nin Altmışlı Yılları Üzerine Bazı Notlar. M. K. Kaynar içinde, Türkiye’nin 1960’lı Yılları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kukul, M. H. (2021). Darbelerde Harbiyeli Olmak. Ankara: Pankuş Yayınları.
• Mazıcı, N. (2015). 27 Mayıs, Kemalizm’in Restorasyonu mu? Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce (Cilt Kemalizm). içinde İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özdemir, H. (1989). Siyasal Tarih (1960-1980). S. Akşin içinde, Türkiye Tarihi (Cilt 4). Ankara: Cem Yayınevi.
• Öztan, B., & Çelik, Z. (2017). 27 Mayıs’ın Gölgesinde Bir Albay: Talat Aydemir’in Darbe Girişimleri. M. K. Kaynar içinde, Türkiye’nin 1960’lı Yılları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şener, M. (2017). Yön ve Milli Demokratik Devrim Hareketleri. M. K. Kaynar içinde, Türkiye’de 1960’lı Yıllar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Taşkıran, C. (2009). Yüzyıllardır Harbiye. İstanbul: Doğan Kitap.
• Tanör, B. (2009). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Toker, M. (1992). İnönü’nün Son Başbakanlığı 1961-1965. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Turgut, H. (1995). Şahinlerin Dansı Alparslan Türkeş’in Anıları. İstanbul: ABC Basın Ajans Yayınları.
• Yalta, B. (2020). Bir Darbeci Subayın Hatıraları. (E. Çiftçi, Dü.) İstanbul: Kronik Kitap.