Klasik Türk Şiirinde Zühre

Year 2024, Issue: 14, 128 - 144, 29.02.2024

Sueda Yılmaz Sema Köse

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1417102

Abstract

Klasik Türk şiirinde, kozmik unsurlar arasında önemli bir yere sahip olan felek, yıldızlar ve onların kader üzerindeki etkisine dair inanışlar şairler tarafından şiirlerde sıklıkla kullanılmıştır. Şiirlerde kullanılan bu kozmik unsurlardan biri de Zühre’dir. Klasik Türk şiirinde Zühre, çoğunlukla Hârut ile Mârut kıssasında Allah tarafından cezalandırılarak göğe yükseltildiğine inanılan, eğlence meclislerinin neşe kaynağı ve rakkasesi olarak kabul edilen, parlak oluşu, dişiliği temsil etmesi ve güzelliği ile tasavvur edilmiş ve klasik Türk şiirinin hayal gücünü ve anlam dünyasını zenginleştiren bir sembol haline gelmiştir. Akşam Yıldızı, Sabahyıldızı, Çobanyıldızı, Çulpan, Çolpan, Kervankıran veya Tan Yıldızı olarak da isimlendirilen Zühre; görülebildiği zamanlarda, gökyüzündeki en parlak cisim olarak dikkat çeker. Bu çalışmada Zühre’yi karşılayan zühre-cebîn, zühre-yi çengî, zühre-i zehrâ, ‘arûs-ı cihân gibi kelimeler 38 divanda titizlikle taranmıştır. Taranan bu kelimelerin analizi ile de klasik Türk şiirinde Zühre’yi ifade eden kavramların çeşitliliği incelenerek, Zühre’nin şiirlerdeki kullanım şekli ve Zühre anlamında kullanıldığı düşünülen mecaz ve terkipler saptanmaya çalışılmıştır.

Keywords

Klasik Türk şiiri, Zühre, yıldız bilimi.

In Classical Turkish Poetry: Zuhre

Abstract

In classical Turkish poetry, beliefs about the heavens, stars, and their influence on fate, which have an important place among the cosmic elements, were frequently used by poets in their poems. One such cosmic element utilized in poetry is Zuhre. In classical Turkish poetry, Zuhre, who is mostly believed to have been punished by God in the parable of Harut and Marut and ascended to the sky, is considered to be the source of joy and the rakkas of the entertainment assemblies, and has been imagined with her brightness, representation of femininity and beauty, and has become a symbol that enriches the imagination and the world of meaning of classical Turkish poetry. Zuhre, also called the Evening Star, Morning Star, Shepherd’s Star, Çulpan, Çolpan, Kervankıran or Tan Star, draws attention as the brightest object in the sky when it can be seen. In this study, words such as zühre-cebîn, zühre-yi çengî, zühre-i zehrâ, ‘arûs-ı cihân, which correspond to Zuhre, were meticulously scanned in 38 divans. By analyzing these words, the diversity of the concepts expressing Zuhre in classical Turkish poetry has been examined and the usage of Zuhre in poems and the metaphors and compositions thought to be used in the meaning of Zuhre have been tried to be determined.

Keywords

Classical Turkish poetry, Zuhre, astronomy.

References

• Adaş, E. (2008). Sutûrî Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Akdoğan, Y. (tarih yok). Ahmedî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Akkuş, M. (2018). Nefi Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Akpınar, Ş. (2010). Divan Edebiyatında Bir Kadın Seyyare: Zühre. 3. Uluslararası Bir Bilim Kategorisi Olarak “Kadın”: Edebiyat, Dil, Kültür ve Sanat Çalışmalarında Kadın Sempozyumu 333-342. içinde Konya : AYBİL Yayıncılık.
• Akpınar, Ş. (2017). Âgâh Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• And, M. (2022). Minyatürlerle Osmanlı-İslam Mitologyası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Arslan, M. (2018). Leylâ Hanım Dîvânı. Ankara : T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Arslan, M. (2020). Muhyî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Ay, Ü. ve Ersoy, E. (2017). Hoca Dehhânî Divanı. Ankara : Türkiye Bilimler Akademisi.
• Aydemir, Y. (2018). Ramazan Behiştî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Aydın, O. (2020, Mart). Nedim Divanı’nda Kozmik Unsurlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi , 13(69), 27-39.
• Babacan, İ. (2019). Ferheng-i Istılahat-ı Nücumi ve Divan Şiiri Araştırmaları Açısından Önemi. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2(1), 109-124.
• Bahadır, T. - vd. (2016). Hedef Kavramın Metaforik İncelenmesi: Zühre Yıldızı Örneği. İdil Dergisi, 5(26), 1825-1848.
• Başaran, G. Ç. (2023). Acayip Yaratıklar Sözlüğü. İstanbul: Holden Kitap.
• Bayram, S. (2006). Azbi Baba Divanı.Yüksek Lisans Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Biltekin, H. (2018). Şeyhî Dîvânı. Ankara : T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Bozyiğit, E. (2021). Taşlıcalı Yahya Bey Divanı (İnceleme- Tenkitli Metin- Nesre Çeviri- Sözlük). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Can, N. (2005). Osmanlı Müziğinde Zühre. Millî Folklor, S.65, 119-126.
• Canby, S. R. (2016). Court and cosmos-The great age of the Seljuqs. New Haven and London: Yale University Press.
• Çelik, H. (2014). Klasik Türk Edebiyatında Zühre, “Afrodit, Lilit” Karakterinin Araştırılması. Türk Dili ve Edebiyatı Bitirme Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Çelik, Ö. (tarih yok). Kur’an Meali. https://www.kuranvemeali.com/bakara-suresi/102-ayeti-meali [Erişim Tarihi: 14.09.2023].
• Çeltik, H. (2017). Ahmed-i Rıdvan Dîvânı. Ankara : T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Değirmenci, Ö. (2015). Muhibbi Divanı’nda Kozmik Unsurlar. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi. Demirel, Ş. (2017). Şehrî Dîvânı. Ankara : T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Devellioğlu, F. (2016). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitapevi Yayınları.
• Durkaya, H. (2021). Divan Şiirinde Zühre. D. A. Gülden Sağol Yüksekkaya içinde, Kadın 205-230. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Efendi, M. Â. (2009). Burhan-ı Katı. İstanbul : TDK.
• Ercan, C. A. (2013). Mitolojide Çocuk Katili Kadınlar: Lilith, Lamia, Medea. Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks, 5(1), 89-103.
• Erdoğan, M. (2017). Bursalı Rahmî Dîvânı. Ankara : T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Erünsal, İ. E. (2018). Tâcî-Zâde Ca’fer Çelebi Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Fehd, T. (2000). İlm-i Ahkâm-ı Nücûm. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, s. 124-126, İstanbul: TDV Yayınları.
• Gülzar, Z. ve Yıldırım, S. (2021). Sâilî-i Şîrâzî’nin Dîvân’ında Kozmik Unsurlar. Dil ve Edebiyat Araştırmaları (DEA), S.24, 303-324.
• Harmancı, M. E. (2017). Süheylî Dîvânı. Ankara : T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• İpekten, H. (2020). Karamanlı Nizâmî Dîvânı. Ankara : T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Işıkhan, D. (2014). Divân Şâirlerinde İlm-i Tencîm Tesîri. KMÜ Sosyal ve Ekonomı̇k Arastırmalar Dergı̇si, 2014(4), 110-114.
• Işıkhan, D. (2022). Gökyüzünün En Zarif ve Estetik Gezegeni: Zühre. KÜLTÜRK Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.5, 21-34.
• Kadaş, S. (2022, Ekim). Ahmet Paşa Divanı: Tenkitli Metin- Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük. Doktora Tezi. Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Kaplan, M. (2019). Neşâtî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Kaplan, Y. (2019). Fevzî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığ.
• Karabulut, R. (2020, Aralık). Ahmedi Divanı’nda Kozmik Unsurların Kullanımı. Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür-Sanat-Mimarlık Dergisi, 3(6), 274-292.
• Karavelioğlu, M. A. (2014). Şem’î Divanı. İstanbul : T. C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kardaş, S. (2013). Divan Şiirinde Sihir ve Büyünün Kaynağı: Harut ve Marut. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 19(50), 29-46.
• Kavruk, H. (tarih yok). Şeyhülislam Yahya Divanı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Kaya, B. A. (2017). Azmizâde Hâletî Dîvânı. Sakarya: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Kaya, B. A. (2020). Osman Nevres Dîvânı. Ankara : T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Kayın, A. (2020, Ağustos 21). Selçuklu Sanatında Gezegen ve Burç Tasvirlerinde Müzik ve Dans. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.49, 493-518.
• Keklik, M. (2014). Üsküplü İshak Çelebi Divan (Metin-Çeviri-Açıklamalar-Dizin).Doktora Tezi. Bişkek: Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi.
• Kestelli, R. N. (2011). Resimli Türkçe Kamus. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kılıç, F. (2017). Âşık Çelebi Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Kılınç, A. (2021). Fuzûlî Divanı. İstanbul : Türkiye YEK Başkanlığı Yayınları.
• Kıyak, A. (2010). İslam Öncesi Kültüründe Yıldızlarla İlgili İnanışlar. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(2), 189-197.
• Kurnaz, C. (1995). Felek. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 12, s. 306-307). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kurtoğlu, O. (2018). Bosnalı Âsım Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Küçük, S. (tarih yok). Bâkî Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Levend, A. S. (2021). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Dergah.
• Macit, M. (2017). Nedîm Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Mermer, A. (2020). Karamanlı Aynî Dîvânı. Ankara : T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Mutçalı, S. (2014). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık.
• Okmak, Ö. (2018). Cem Sultan Divanı’nda Kozmik Alem. Türük , 1(14), 154-166.
• Onay, A. T. (2021). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Bilge Kültür-Sanat.
• Öğel, B. (2020). Türk Mitolojisi II. Cilt. Ankara: Altınordu Yayınları.
• Öztürk, N. (2020). Mevlâna’nın Eserlerinde Bir Yükseliş Motifi Olarak Zühre. Turkish Studies, 15(3), 1411-1422.
• Pala, İ. (2004). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Paşa, A. V. (2000). Lehçe-i Osmani. Ankara : Türk Dil Kurumu.
• Sunal, A. (2014). Sâdık Dîvânı (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Saraç, M. A. (tarih yok). Emrî Dîvanı. T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Soleimanzadehshekarab, N. (2011). Âciz Divanı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Şentürk, A. A. (tarih yok). Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyare ve Sabiteler (Burçlar). Türk Dünyası Araştırmaları, S.90, 131-179.
• Taş, H. (2017). Vahyî Dîvanı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Tatcı, M. (tarih yok). Yunus Emre Divanı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Tekin, G. A. (1992). Çengname Ahmed-i Da’i. Journal of Turkish Studies.
• Üzgör, T. (1991). Fehim-i Kadim Divanı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Yavuz, K. (2016). Muhibbi Divanı I. Cilt. İstanbul: T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Yavuz, K. (2016). Muhibbi Divanı II.Cilt. İstanbul : T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Yazar, S. (2020). Ali Emîrî Divanı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Yazıcı, G. E. (2017). Kâmî Dîvânı. Ankara : T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Yekbaş, H. (2020). Sehî Bey Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Yıldırım, N. (2017). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul : Kabalcı Yayıncılık.
• Zavotçu, G. (2018). Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü. İzmit: Umuttepe Yayınları.