Üniversite Öğrencilerinin Kişilik Özelliklerinin Rasyonel ve Sezgisel Karar Verme Süreçleri Üzerine Etkisi

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 32, 177 - 199, 24.06.2025

Zafer Saygılı , Serdar Saygılı

https://doi.org/10.38155/ksbd.1604117

Öz

Bu çalışma, lisans öğrencilerinin kişilik özelliklerinin rasyonel ve sezgisel karar verme süreçleri üzerindeki etkisini incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma, nicel araştırma yöntemlerinden ilişkisel tarama modeli kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çalışma grubu, kolayda örnekleme yöntemiyle belirlenen ve 2023-2024 eğitim-öğretim yılında Erciyes Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe ve Sosyoloji Bölümü'nde öğrenim gören 172 öğrenciden oluşmaktadır. Veri toplama aracı olarak "On Maddeli Kişilik Ölçeği" ve "Akılcı ve Sezgisel Karar Verme Ölçeği" kullanılmıştır. Verilerin analizi AMOS 22.0 ve SPSS 21.0 yazılımları kullanılarak yapılmıştır. Ölçeklerin geçerlik ve güvenirlik analizleri kapsamında doğrulayıcı faktör analizi (DFA), madde-toplam korelasyonu ve Cronbach Alpha yöntemleri uygulanmıştır. Çalışmada, Beş Faktör Kişilik Modeli temel alınarak kişilik boyutlarının rasyonel ve sezgisel karar verme süreçleri üzerindeki etkileri incelenmiştir. Elde edilen bulgulara göre kişilik boyutlarından dışadönüklük, sorumluluk ve deneyime açıklık düzeylerinin rasyonel karar verme eğilimini artırdığı tespit edilmiştir. Buna karşılık, bu kişilik boyutlarının sezgisel karar verme eğilimi üzerinde anlamlı bir etkisi bulunmamıştır. Ayrıca, uyumluluk ve duygusal dengelilik boyutlarının hem rasyonel hem de sezgisel karar verme davranışları üzerinde istatistiksel olarak anlamlı bir etkisi tespit edilememiştir.

Anahtar Kelimeler

Kişilik , Karar Verme , Rasyonel Karar Verme , Sezgisel Karar Verme , Üniversite Öğrencileri

The Effect of University Students Personality Traits on Rational and Intuitive Decision Making Processes

Öz

This study aims to examine the effects of personality traits of undergraduate students on rational and intuitive decision-making processes. The study was conducted using the relational screening model, one of the quantitative research methods. The study group consisted of 172 students who were determined by convenience sampling method and studying in the Department of Philosophy and Sociology of the Faculty of Letters at Erciyes University in the 2023-2024 academic year. "Ten-Item Personality Scale" and "Rational and Intuitive Decision-Making Scale" were used as data collection tools. Data analysis was carried out using AMOS 22.0 and SPSS 21.0 software. Confirmatory factor analysis (CFA), item-total correlation and Cronbach's Alpha methods were applied within the scope of validity and reliability analyzes of the scales. In the study, the effects of personality dimensions on rational and intuitive decision-making processes were examined based on the Five-Factor Personality Model. According to the findings, it was determined that the levels of extraversion, conscientiousness and openness to experience among the personality dimensions increased the tendency to make rational decisions. In contrast, these personality dimensions were not found to have a significant effect on intuitive decision-making tendency. Furthermore, agreeableness and emotional stability dimensions were not found to have a statistically significant effect on both rational and intuitive decision-making behaviors.

Anahtar Kelimeler

Personality , Decision Making , Rational Decision Making , Intuitive Decision Making , University Students

Kaynakça

• Akyüz, H. E. (2018) Yapı geçerliliği için doğrulayıcı faktör analizi: Uygulamalı bir çalışma. Bitlis Eren Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi 7(2), 186-198.
• Atak, H. (2013). On maddeli kişilik ölçeğinin Türk kültürüne uyarlanması. Nöropsikiyatri Arşivi, 50, 312-319.
• Avşaroğlu, S., & Üre, Ö. (2007). Üniversite öğrencilerinin karar vermede özsaygı, karar verme ve stersle başa çıkma stillerinin benlik stillerinin benlik saygısı ve bazı değişkenler açısından incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (18), 85-100.
• Bahtiyar, A. & Can, B. (2016). Fen öğretmen adaylarının bilimsel süreç becerileri ile bilimsel araştırmaya yönelik tutumlarının incelenmesi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi (42), 47-58.
• Barrick, M. R. & Mount, M. K. (1991). The big five personality dimensions and job performance: A meta-analysis. Personnel Psychology. 44(1), 1-26.
• Bartlett, J.E., Kotrlik, J.W. and Higgins, C.C. (2001) Organizational Research: Determining Appropriate Sample Size in Survey Research. Information Technology, Learning and Performance Journal, 19, 43-50.
• Başoda, A., Yılmaz, G. ve İpar, M.S. (2023a) Turizm fakültesi öğrencilerinin karar verme tarzları: bölümler arasında bir karşılaştırma. Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Research, 7(2), 281-311.
• Başoda, Z., Yılmaz, A., & İpar, M. S. (2023b). Kişilik Özelliklerinin Karar Verme Stratejileri Üzerindeki Etkisi: Üniversite Öğrencileri Örneği. Eğitim ve Bilim Dergisi, 48(215), 282-300.
• Bono, J.E., Boles, T.L., Judge, T.A. & Lauver, K.J. (2002). The role of personality in task and relationship conflict. Journal of Personality, 70(3), 1311-1344.
• Bruck, C.S. & Allen, T.D. (2003). The relationship between big five personality traits, negative affectivity, type a behavior, and work–family conflict. Journal of Vocational Behavior, 63, 457-472.
• Büyüköztürk, Ş. (2011). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (14. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Can, H., Aşan, Ö., & Aydın, E. M. (2006). Örgütsel davranış. İstanbul: Arıkan Basım.
• Costa Jr, PT, Busch, CM, Zonderman, AB & McCrae, RR (1986). MMPI faktör ölçeklerinin beş faktör kişilik modelinin ölçümleriyle korelasyonları. Kişilik Değerlendirme Dergisi, 50 (4), 640-650.
• Costa, P. T., & McCrae, R. R. (1992). The five-factor model of personality and its relevance to personality disorders. Journal of Personality Disorders, 6(4), 343–359.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. & Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik. Pegem Akademi.
• Daft, R. L. (2016). Organization theory and design. Cengage learning
• Erözkan, A. (2011). Üniversite öğrencilerinin bağlanma stilleri ve karar stratejileri. International Journal Of Eurasia Social Sciences, 2011(3), 60-74.
• Eser, G. (2022). Karar verme stilleri ve kişilik özellikleri arasındaki ilişki üzerine bir inceleme. İktisat İşletme ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 1(2), 146-161.
• Furnham, A., & Thorne, J. D. (2013). Personality and decision-making: A study of the impact of the Big Five personality traits on decision-making styles. Personality and Individual Differences, 54(1), 34-39.
• Gao, F., Fan, J., Xia, J., Soondrum, T., Liu, W. & Du, H. (2021). Decreased sensitivity to risk levels in ventral stratum in major depressive disorder during risky decision-making. Journal of Affective Disorders, (282), 187-193.
• Gosling S. D., Rentfrow P. J. & Swann W. B. (2003). A very brief measure of the big-five personality domains. Journal of Research in Personality. (37), 504-528.
• Güngör, S. & Özcan, U. (2022). Karar kuramı ve karar verme. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi. (33), 119-125. https://doi.org/10.31590/ejosat.1035682
• Hamilton,K., Shih,S.I. ve Mohammed,S. (2016). The development and validation of the rational and intuitive decision styles scale. Journal of Personality Assessment, 98(5), 523-535.
• Hodgkinson, G. P., & Healey, M. P. (2011). Psychological foundations of dynamic capabilities: Reflexion and reflection in strategic management. Strategic Management Journal, 32(13), 1500-1516.
• Holzman, P. S. (2024). Personality. encyclopedia britannica. https://www.britannica.com/topic/personality İme, Y., Kalı Soyer, M. & Keskinoğlu, Ş. M. (2020). Akılcı ve sezgisel karar verme stilleri ölçeğinin Türkçeye uyarlanması. OPUS–Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16 (Eğitim ve Toplum Özel Sayısı), 5995-6013. http://doi: 10.26466/opus.720827
• Judge, T. A., & Ilies, R. (2002). Relationship of personality to performance motivation: A meta-analytic review. Journal of Applied Psychology, 87(4), 797–807.
• Kahneman, D. (2011). Hızlı ve yavaş düşünme. Farrar, Straus ve Giroux. Kalı Soyer, M., Keskinoğlu, M. Ş., & İme, Y. (2021). Kişilik Özelliklerinin Karar Verme Stilleri ve Yaratıcı Düşünmeyi Yordama Düzeyleri. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 1828-1863. https://doi.org/10.17679/inuefd.938650
• Kaya, F. & Özçim, H. (2020). Davranışsal iktisat, sınırlı rasyonellik ve islam iktisadı ilişkisi. Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11), 1-24.
• Kıral, E. (2015). Yönetimde karar ve etik karar verme sorunsalı. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 73-89.
• Köklü, N., Büyüköztürk, Ş. & Çokluk, Ö. (2003). Sosyal bilimler için istatistik. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Kramer R.S.S. & Gosling S.D. (2022). What is personality?. Front Young Minds. 10:719561. doi: 10.3389/frym.2022.719561
• Krejcie, R. V., & Morgan, D. W. (1970). Determining sample size for research activities. Educational and Psychological Measurement, 30(3), 607-610.
• Kurtulmuş, B. E., Katrinli Ş. & Katrinli A. (2019). The influence of personality traits on effective leadership: The role of dopamine, İşletme Fakültesi Dergisi, 20(1), 65-93.
• Küçükkendirci, H., Şakır, A., Arıkan, A., & Güler, Y. R. (2016). Kamu sağlık kurumları taşra yöneticilerinin karar verme stillerinin belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 19(2), 201-218.
• Lezki, Ş. (2016). Kararın temelleri. (H. Durucası, Ed.). İşletmelerde karar verme teknikleri (s. 2-25). Anadolu Üniversitesi Basımevi.
• Loo, R. (2000). A psychometric evaluation of the General Decision-Making Style Inventory. Personality and Individual Differences, 29(5), 895-905.
• Mount, M. K., Barrick, M. R., Scullen, S. M. & Rounds, J. (2005). Higher-order dimensions of the big five personality traits and the big six vocational interest types. Personnel Psychology, (58), 447–478.
• Mutlu, Ş. Ve Kaya, Z. (2023). Üniversite Öğrencilerinin Karar Verme Stilleri ile Üniversite Yaşamına Uyum Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 60, 56-70.
• Robbins, S., & Coulter, M. (2012). Management. Prentice Hall.
• Rothmann, S. & Coetzer E. (2003). The big five personality dimensions and job performance. SA Journal of Industrial Psychology, 29(1), 68-74.
• Saygılı, S., Avcı M., Bayrakdar, N. & Denizer, N. (2018). Disiplinler arası bir yaklaşımla felsefenin değeri. Kimlik Yayınları.
• Somer, O., Korkmaz M. & Tatar A. (2002). Beş faktör kişilik envanterinin geliştirilmesi-ı: ölçek ve alt ölçeklerin oluşturulması. Türk Psikoloji Dergisi, 17 (49), 21-33.
• Stevens, C. D. & Ash, R. A. (2001). Selecting employees for fit: Personality and preferred managerial style. Journal of Managerial Issues, 13(4), 500-517.
• Sudak, M. K. & Zehir C. (2013). Kişilik tipleri, duygusal zeka, iş tatmini ilişkisi üzerine yapılan bir araştırma. Yönetim Bilimleri Dergisi, 11(22), 141- 165.
• Zhao, H., & Seibert, S. E. (2006). The Big Five personality dimensions and entrepreneurial status: A meta-analytic review. Journal of Applied Psychology, 91(2), 259-271.