Okul Öncesi Dönemde Etkinliklerle Doğa Farkındalığı

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 32, 334 - 360, 24.06.2025

Nilüfer Köşker , Ozlem Sımsek

https://doi.org/10.38155/ksbd.1614396

Öz

Bu araştırmada, doğa etkinliklerinin okul öncesi çocuklarının doğa algıları ve farkındalıkları üzerindeki etkileri incelenmiştir. Araştırma kapsamında çocukların doğayı nasıl tanımladıkları, doğadaki unsurları nasıl algıladıkları ve bu unsurlar arasındaki işlevsel ilişkileri nasıl kavradıkları değerlendirilmiştir. Araştırmada veriler okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden 15 çocuktan altı haftalık doğa temelli eğitimsel etkinliklerden önce ve sonra yarı yapılandırılmış görüşmeler yoluyla toplanmıştır. Çocukların doğa tanımlamaları, doğadaki unsurları tanıma düzeyleri ve bu unsurlar arasındaki işlevsel ilişkileri fark etme durumları analiz edilmiştir. Bulgular, doğa etkinliklerinin çocukların doğayı daha geniş ve bütüncül bir şekilde tanımlamalarına, doğadaki unsurların çeşitliliğini fark etmelerine ve bu unsurlar arasındaki işlevsel ilişkileri anlamalarına önemli ölçüde katkı sağladığını göstermektedir. Etkinlikler sonucunda çocukların doğadaki unsurları (bitkiler, hayvanlar, cansız doğal unsurlar gibi) ayrıntılı ve çeşitli bir şekilde tanımladığı gözlenmiştir. Ayrıca, çocukların bu unsurlar arasındaki işlevsel ilişkileri daha iyi kavradıkları tespit edilmiştir. Sonuç olarak, doğa temelli etkinliklerin, çocukların çevresel farkındalıklarını artırmada etkili olduğu ve onların doğaya yönelik algılarını güçlendirdiği görülmüştür. Bu bulgular, erken çocukluk döneminde doğa eğitiminin önemini vurgulamakta ve doğa etkinliklerinin çocukların farkındalığını geliştirmede güçlü bir araç olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Okul öncesi eğitim , Doğa eğitimi , Doğa etkinlikleri , Doğa farkındalığı

Etik Beyan

Bu araştırmanın etik kurul incelemesi Kırıkkale Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Etik Kurulu tarafından yapılmış, 07.08.2024 tarihli ve 269342 sayılı Etik Kurul Kararı ile izin alınmıştır.

Kaynakça

• Aaron, R. F., & Witt, P. A. (2011). Urban students' definitions and perceptions of nature. Children, Youth and Environments, 21(2), 145-167.
• Atasoy, E. (2005), Çevre için eğitim: ilköğretim öğrencilerinin çevresel tutum ve çevre bilgisi üzerine bir çalışma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Uludağ Üniversitesi.
• Ballantyne, R., & Packer, J. (2002). Nature-based excursions: School students’ perspections of learning in natural environments. International Research in Geographical and Environmental Education, 11(3), 218-236, doi: 10.1080/10382040208667488
• Bayraktar, V. (2016). Erken çocukluk döneminde doğa bilimleri ve etkinlikleri. Eğiten Kitap.
• Bell, J. F., Wilson, J. S., & Liu, G. C. (2008). Neighborhood greenness and 2-year changes in body mass index of children and youth. American Journal of Preventive Medicine, 35(6), 547-553.
• Bergan, V., Nylund, M. B., Midtbø, I. L., & Paulsen, B. H. L. (2024). The teacher’s role for engagement in foraging and gardening activities in kindergarten. Environmental Education Research, 30(1), 68-82.
• Birinci, O. (2013). İlkokul 3. sınıf Hayat Bilgisi dersine yönelik geliştirilen doğa eğitimi etkinliklerinin öğrencilerin doğa algılarına etkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi.
• Bone, E. (2022). Doğa etkinlikleri kitabı. Tübitak Yayınları.
• Bulut-Öngen, M., & Ersay, E. (2024). Erken yıllar için geliştirilen doğa temelli eğitim programının çocukların doğaya yaklaşımına etkisi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 44(1), 209-242.
• Burdette, H. L. & R. Whitaker, C. (2005). Resurrecting free play in young children: Looking beyond fitness and fatness to attention. Affiliation and Affect. Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine. 159(1), 46-50.
• Burgess, D. J., & Mayer-Smith, J. (2011). Listening to children: Perceptions of nature. Journal of Natural History Education and Experience, 5, 27-43.
• Chawla, L. (2006). Learning to love the natural world enough to protect it. Barn, 2, 57-78.
• Chawla, L., & Cushing, D. F. (2007). Education for strategic environmental behavior. Environmental education research, 13(4), 437-452.
• Cheng, J. C.-H., & Monroe, M. C. (2012). Connection to nature: Children’s affective attitude toward nature. Environment and Behavior, 44(1), 31-49.
• Civelek, P., & Akamca, G. Ö. (2017). Açık alan etkinliklerinin okul öncesi dönemdeki çocukların bilimsel süreç becerilerine ait kazanımlarının gelişimine etkisi. Turkish Studies- International Periodical for the Languages, Literature And History of Turkish or Turkic, 12(18), 173-194.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. M. Bütün and S. B. Demir (Çev. Ed.). Siyasal Kitabevi.
• Collado, S., Staats, H., Corraliza, J. A., (2013). Experiencing nature in children’s summer camps: Affective, cognitive and behavioral consequences. Journal of Environmental Psychology, 33, 37-44.
• Çukur, D. (2011). Okulöncesi çocukluk döneminde sağlıklı gelişimi destekleyici dış mekân tasarımı. SDÜ Orman Fakültesi Dergisi, 12(1), 70-76.
• Çukur, D., & Özgüner, H. (2008). Kentsel alanda çocuklara doğa bilinci kazandırmada oyun mekânı tasarımının rolü. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 2, 177-187.
• Demir, E., & Yalçın, H. (2014). Türkiye’de çevre eğitimi. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 7(2), 7-18.
• Demirci, F. G. (2023). Doğa temelli yürütücü işlevler programının okul öncesi dönem çocuklarının yürütücü işlev becerilerine etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi.
• Türedi, N. E. (2024). Okul öncesi eğitim programında sürdürülebilir çevre eğitimi: fenomenolojik bir çalışma. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(3), 1439-1457.
• Erentay, N., & Erdoğan, M. (2009). 22 adımda doğa eğitimi. ODTÜ Yayıncılık.
• Erşan, Ş., & Öner, S. (2022). Erken çocukluk döneminde çevre eğitimine ilişkin öğretmen görüş ve uygulamaları. S. Baysan (Ed.), Eğitim bilimleri çalışmaları güncel araştırmalar ve uygulama içinde (s.291-317). Livre de Lyon.
• Eskidemir-Meral, S., Tutkun-Yaşar, F. ve Gül-Yıldırımoğlu, L.Ş. (2023). Çocukların gözünden doğa. EDUCATIONE, 2(1), 34-53.
• Gaston, K. J., & Soga, M. (2020). Extinction of experience: The need to be more specific. People and Nature, 2(3), 575-581.
• Güler, T. (2009). Ekoloji temelli bir çevre eğitiminin öğretmenlerin çevre eğitimine karşı görüşlerine etkileri. Eğitim ve Bilim, 34(151), 30-43.
• Güzelyurt, T., & Özkan, Ö. (2018). Okul öncesi öğretmenlerinin okul öncesi dönemde çevre eğitimine ilişkin görüşleri: Durum çalışması. Turkish Studies, 13 (11), 651-668.
• Johnstone, A., Martin, A., Cordovil, R., Fjørtoft, I., Iivonen, S., Jidovtseff, B., Lopes, F., Reilly, J. J., Thomson, H., Wells, V., & McCrorie, P. (2022). Nature-based early childhood education and children’s social, emotional and cognitive development: A mixed-methods systematic review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(10), 5967. https://doi.org/10.3390/ijerph19105967
• Kandır, A., Yurt, Ö., & Kalburan, N. (2012). Okul öncesi öğretmenleri ile öğretmen adaylarının çevresel tutumları yönünden karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(1), 317-327.
• Karoğlu, H., & Ünüvar, P. (2017). Okul öncesi dönem çocuklarının gelişim özellikleri ve sosyal beceri düzeyleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (43), 231-254.
• Karaoğlu, S. (2024). Nature-based Education Experiences of Pre-school Teachers and Children in Türkiye. E-Uluslararası Pedandragoji Dergisi (E-UPAD), 4(2), 101-116.
• Keleş, Ö., Uzun, N. & Uzun, F. V. (2010). Öğretmen adaylarının çevre bilinci, çevresel tutum, düşünce ve davranışlarının doğa eğitimi projesine bağlı değişimi ve kalıcılığının değerlendirilmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 9(32), 384- 401.
• Keliher, V. (1997) Children's perceptions of nature. International Research in Geographical and Environmental Education, 6(3), 240-243, doi:10.1080/10382046.1997.9965051
• Kellert, S. R. (2002). Experiencing nature: Affective, cognitive, and evaluative development in children. In P. H. Kahn & S. R. Kellert (Eds.), Children and nature: Psychological, sociocultural, and evolutionary investigations (pp. 117–151). Cambridge, MA: MIT Press
• Kellert, S. R. (2005). Building for life: Designing and understanding the human-nature connection. Island Press.
• Kesicioğlu, O. S., & Alisinanoğlu, F. (2009). 60-72 aylık çocukların çevreye karşı tutumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10 (3), 37-48.
• Kong, C., & Chen, J. (2024). School garden and instructional interventions foster children's interest in nature. People and Nature, 6(2), 712-732. https://doi.org/10.1002/pan3.10597.
• Köşker, N. (2013). İlkokul öğrencileri ve sınıf öğretmeni adaylarının doğaya ilişkin algıları ve sorumluluklarına yönelik düşünceleri. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(3), 341-355.
• Köşker, N.,& Çalışandemir, F. (2015). Child and nature. In R. Efe, C. Bizzarri, İ. Cürebal & G. N. Nyusupova (Eds.), Environment and ecology at the beginning of 21st century (pp. 326-336). St. Kliment Ohridski University Press.
• Köşker, N. (2019). Okulöncesi çocuklarında doğa algısı. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(1), 294-308.
• Krippendorff, K. (2004). Content analysis: An introduction to its methodology. Sage Publications.
• Loughland T., Reid A., & Petocz P. (2002) Young people's conceptions of environment: A phenomenographic analysis. Environmental Education Research, 8 (2), 187-197, doi: 10.1080/13504620220128248
• Louv, R. (2010). Doğadaki son çocuk: Çocuklarımızdaki doğa yoksunluğu ve doğanın sağaltıcı gücü. (Çev. C. Temürcü). TÜBITAK Yayınları.
• MEB (2013). Okul öncesi eğitim programı. Milli Eğitim Bakanlığı Temel Eğitim Genel Müdürlüğü.
• MEB (2024). Okul öncesi eğitim program: Türkiye yüzyılı maarif modeli. Milli Eğitim Bakanlığı
• Ogelman, H. G., & Ekici, G. (2010). MEB okul öncesi eğitim programının çevre eğitimi açısından analizi. Journal of Turkish Science Education, 7(1), 74-84.
• Ogelman, H. G. (2012). Okul öncesi çocuklara doğayı öğretmek: Türkiye'deki çocuklara toprak eğitimi sağlamak için bir proje. Erken Çocukluk Eğitimi Dergisi 40, 177–185 (2012). https://doi.org/10.1007/s10643-012-0510-4
• Okur, M., & Üçüncü, M. (2022). Okul öncesi dönemde bütünleştirilmiş fen ve doğa etkinlikleri. Anı Yayıncılık.
• Ozaner, F. S. (2005). Çocuklara nasıl bir doğa eğitimi verilmelidir? Çocuklara Nasıl Bir Doğa Eğitimi Çalıştayı, 24 Aralık 2005, Ankara.
• Özdemir, A., & Yılmaz, O. (2008). Assessment of outdoor school environments and physical activity in Ankara's primary schools. Journal of Environmental Psychology, 27 (3), 287-300.
• Özdemir, O. (2010). Doğa deneyimine dayalı çevre eğitiminin ilköğretim öğrencilerinin çevrelerine yönelik algı ve davranışlarına etkisi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 125-138.
• Özdemir, O. (2016). Ekolojik okuryazarlık ve çevre eğitimi. Pegem Akademi.
• Özdemir, O., & Uzun, N. (2006). Yeşil sınıf modeline göre yürütülen fen ve doğa etkinliklerinin anasınıfı öğrencilerinin çevre algılarına etkisi. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Dergisi, 1(2), 12-20
• Özkan, B., & Tuğluk, M. N. (2013). Okul öncesi eğitim programının çevre eğitimi analizi. Turkish Studies-Educational Sciences, 15(3), 1991-1996.
• Payne, P. (2014). Childrens' Conceptions of Nature. Australian Journal of Environmental Education, 30, 68-75. doi:10.1017/aee.2014.26.
• Phenice, L. A., & Griffore, R. J. (2003). Young children and the natural world. Contemporary Issues in Early Childhood, 4(2), 167-171.
• Polat, Ö. & Demirci, F. G. (2021). Contact with nature and nature-based outdoor acitivies as a stimulus for cognitive development in early childhood education. Muş Alparslan University Faculty of Education Journal, 1(2), 95-113.
• Ridgers, N. D., Knowles, Z. R., & Sayers, J. (2012). Encouraging play in the natural environment: A child-focused case study of Forest School. Children's Geographies, 10(1), 49-65.
• Robson, C. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri: Gerçek dünya araştırması. (Çev. Ed. N. Demirkasımoğlu & Ş. Çınkır). Anı Yayıncılık.
• Shepardson, D. P., Wee, B., Priddy, M., & Harbor, J. (2007). Students' mental models of the environment. Journal of Research in Science Teaching, 44(2), 327-348. doi 10.1002/Tea.20161
• Sobel, D. (1996). Beyond ecophobia: Reclaiming the heart in nature education. Great Barrington, MA: Orion Society.
• Sobko, T., Liang, S., Cheng, W. H., & Tun, H. M. (2020). Impact of outdoor nature-related activities on gut microbiota, fecal serotonin, and perceived stress in preschool children: the Play&Grow randomized controlled trial. Scientific Reports, 10(1), 21993.
• Taşkın, Ö., & Şahin, B. (2008). Çevre kavramı ve altı yaş okul öncesi çocuklar. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 1-12.
• Taylor, A. F., & Kuo, F. E. (2008). Children with attention deficits concentrate better after Walk in the park. Journal of Attention Disorders. 12(5), 402-409, doi:10.1177/1087054708323000
• Temiz, Z., & Karaarslan-Semiz, G . (2019). En iyi öğretmenim doğa: Okul öncesinde doğa temelli eğitim uygulamaları projesi kapsamında hazırlanan öğretmen etkinlikleri. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8 (1), 314-331.
• Vaske, J. J., & Kobrin, K. C. (2001). Place attachment and environmentally responsible behavior. The Journal of environmental education, 32(4), 16-21.
• Wells, N. M. (2000). At home with nature: Effects of ‘greenness’ on children’s cognitive functioning, Environment and Behavior,32(6): 775-795.
• Wells, N. M., & Evans, G. W. (2003). Nearby nature: A buffer of life stress among rural children. Environment and Behavior, 35(3), 311-330.
• White, R. (2004). Interaction with nature during the middle years: Its importance in children’s development and nature’s future. Erişim adresi (24.12.2024) https://www.whitehutchinson.com/children/articles/downloads/nature.pdf
• Yalçın, F., & Sevimli-Çelik, S. (2020). Doğa temelli müfredat modelleri. R. Olgan (Ed.), Erken çocukluk eğitiminde çevre eğitimi içinde (s.76-115). Pegem A Yayıncılık.
• Yardımcı, E. (2009). Yaz bilim kampında yapılan etkinlik temelli doğa eğitiminin ilköğretim 4 ve 5. sınıftaki çocukların doğa algılarına etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Yardımcı, E., & Kılıç, G.B. (2010). Çocukların gözünden çevre ve çevre sorunları. Elementary Education Online (İlköğretim Online), 9(3), 1122-1136.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.